“Δόξα στ’ ανθρώπου το κορμί! Στη σάρκα,

που σαν καλοκυβέρνητο καράβι

σιδερένιο στα παλάτια του πελάγου

βαστάει του ανέμου τους δαρμούς, του δρόμους

και τα λιοπύρια.

Δόξα στα χέρια, ω χέρια προκομμένα,

σα σπαθιά δυνατά και σαν αλέτρια,

στα πόδια, που ματώνεστε περνώντας

τα φτερά, δόξα στο χορταριασμένο

βράχο του στήθους.

Το φέγγος του ματιού και του προσώπου

την αντρίκια ψυχή και του στομάτου

τ΄ οργισμένο τ’ ανάκρασμα δοξάζω,

των Ηρακλειδών τα ραβδιά, τα νιάτα

των Αντινόων.

Δοξάζω το κορμί, που αποτολμάει

στη μέρα αγνάντια ολόγυμνο, απ’ τ’ αρπάγι

άγγιχτο της ακάθαρτης Αρρώστιας,

θεϊκά να μετρηθεί με τη γαλήνη

των αγαλμάτων.

Στο κορμί δόξα, ρόδο της Υγείας,

και απέραντο χαμόγελο της Ύλης,

και σύγνεφο, που κλει τ’ αστροπελέκι,

στο Πνεύμα, πόγινε από πλάστης πλάσμα,

στο κορμί δόξα!

Στο κορμί δόξα, που και κείνο πλάθει

με την ορμή της πύρινης αγάπης

τα ωραία παιδιά, τα λιονταροθρεμένα παλικάρια,

τους πολέμους, τις νίκες, και τις πατρίδες!”

 Κωστής Παλαμάς, «Στο κορμί»

(Κωστής Παλαμάς, Άπαντα, τ. 3ος)

Φανερώνουμε ό,τι  νομίζουμε ότι είναι ωραίο  και κρύβουμε ό,τι  μας φαίνεται άσχημο και χωρίς ενδιαφέρον,  πάντα υποκειμενικά  σκεπτόμενοι. Αυτό κυρίως συμβαίνει με ό,τι έχει σχέση με την εμφάνιση μας και κυρίως  με το σώμα μας. Η σχέση μας με το σώμα είναι ναρκισσιστική. Με την μονοδιάστατη αυτή  σχέση χάνουμε πολλά από το θαύμα αυτό που λέγεται ανθρώπινο κορμί.

Καμιά φορά απομακρύνομαι από την γη και βλέπω το σώμα του ανθρώπου από την απόσταση των άστρων. Άλλοτε πάλι γίνομαι ένας άφαντος μύκητας και εισχωρώ βαθειά στο ανθρώπινο σώμα.

Έτσι το πλησίαζα σε όλη μου την ζωή, από την απεραντοσύνη του σύμπαντος, στην ανθρωπίλα της καθημερινότητας  ή  στην βουβή ιερότητα των σπλάχνων. Και άλλοτε  με την συνεύρεση του άλλου  και για να θυμηθώ τον στίχο του  Cummings:  ‘I like my body when it is with you’  -μετ.: Μου αρέσει το σώμα μου όταν βρίσκεται μαζί σου- (τόσο αληθινός στίχος).

Ο ‘Νάρκισσος’  είναι μέρος του εαυτού μας,  είναι ένα  στοιχείο από τα πολλά που μας συντηρούν. Ο γυμνισμός υπήρξε  ένα κίνημα σεβαστό που προσπάθησε να δώσει την πρώτη αθωότητα ξανά στον άνθρωπο τον ντυμένο, αλλά και την αίσθηση της  ελευθερίας  και βέβαια της  επιστροφής στην φύση.  Στον γυμνισμό αποδέχεσαι όλα τα σώματα νεανικά,  παιδικά,  εφηβικά,  ώριμα, γεροντικά,  ανδρικά και γυναικεία, σε μια  απλή  φυσική κατάσταση χωρίς κριτική διάθεση,  όπως οι πρώτοι άνθρωποι πριν το προπατορικό αμάρτημα, πριν την αίσθηση της αιδούς, που ήρθε με το ρούχο, με τον πολιτισμό.

Ποτέ μου δεν προσχώρησα στο κίνημα γυμνισμός,  μου φαινόταν λίγος, μου στερούσε τον μύθο, την φαντασία και ό,τι μπορεί να δημιουργήσει ένα μέρος σκιασμένο. Το ίδιο που μου προκαλεί  ένα φωτισμένο παράθυρο,  που με έλκει  περισσότερο από το να μπω πραγματικά  στην διαδικασία να επισκεφτώ το σπίτι που το περιέχει, να γνωρίσω από κοντά το ‘περιεχόμενο’.

Είναι  σημαντικό  για μένα  να αποδεχτώ τον πολιτισμό και τον  μύθο, την ύπαρξη της τέχνης, σε ένα κόσμο ατελή  και να βρίσκω καθημερινά τις ισορροπίες,  παρά  να δεχτώ την σκηνοθετημένη αθωότητα, μια και αυτή  μας εγκατέλειψε  πάει καιρός  και  μας άφησε  σ’ ένα κόσμο ενηλίκων.  Μόνο στα παιδιά και μέχρι μια ορισμένη ηλικία, μπορώ να την δεχτώ αυτή την αυθόρμητη φυσική  αθωότητα.

Κάποιες, λοιπόν, φορές στην ζωή μου -και τις χάρηκα ιδιαίτερα αυτές τις στιγμές- με χαρά και αυθορμητισμό άφησα το γυμνό μου σώμα,  να υπάρξει  για λίγο ελεύθερο και σίγουρο  κοντά σε άλλους ανθρώπους, στις  παραλίες αυτού του τόπου, στα νησιά του Αιγαίου την δεκαετία του ‘70 και του ‘80  για να βουτήξω  στα νερά του πελάγους. Ή άλλοτε ελάχιστες φορές  ποζάροντας ως μοντέλο σε ζωγράφους φίλους. Το δεύτερο ήταν δύσκολο και για να υπάρξει,  χρειάστηκε κάθε φορά να το  υποστηρίξω, με το μυαλό μου, θέτοντας σκοπό και λόγο.

Από το αρχείο της Μαρίας Πανούτσου. Μελέτη για έναν πίνακα.

Δοξάζω το κορμί, που αποτολμάει

στη μέρα αγνάντια ολόγυμνο, απ’ τ’ αρπάγι

άγγιχτο της ακάθαρτης Αρρώστιας,

θεϊκά να μετρηθεί με τη γαλήνη

των αγαλμάτων.

Κωστής Παλαμάς, «Στο κορμί»

(Κωστής Παλαμάς, Άπαντα, τ. 3ος)

Κοντά στην φύση όλα αλλάζουν,  όσες φορές έτυχε να ‘αναδυθώ  ως Αφροδίτη’ ήταν  μια υπόθεση γνήσια και θυμάμαι ακόμη και τώρα την αίσθηση της  φρεσκάδας, της ευεξίας, της αιωνιότητας που μου γεννούσε η στιγμή.

Θεωρώ τον εαυτόν μου ντροπαλό, όμως  όχι  σεμνότυφο  και όταν πρόεκυπτε ένα  φυσικό κάλεσμα στο σώμα μου, ανταποκρινόμουν. Όπως και  η μοναχική  επαφή του γυμνού σώματος στην φύση, στο  δάσος, στην θάλασσα, στο ποτάμι   -συνέβη στην Πολωνία στα παγωμένα νερά του ποταμού  του Βρότσλαβ-,  στη λίμνη,  είναι μια ευλογημένη στιγμή. Σε αυτές τις στιγμές  ξαναβρίσκουμε για λίγο  θραύσματα μνήμης μιας  αθωότητας χαμένης.

Συχνά τώρα όταν βρίσκομαι στο σπίτι στην Κέα και είμαι μόνη  στο πίσω μέρος της αυλής,  τα  ζεστά  μεσημέρια  και δεν υπάρχει ψυχή τριγύρω  (μια και τα δένδρα του κήπου  δημιουργούν ένα φυσικό τείχος)   βγάζω τα λίγα ρούχα του καλοκαιριού και αφήνω το λάστιχο του  ποτίσματος να  ποτίσει το σώμα  μου.  Μια μικρή – μεγάλη χαρά που με συνδέει με μια άλλη Ελλάδα, που γνώρισα  μόνο από  τις ελληνικές ταινίες.

Το γυμνό σώμα είναι μια αποκάλυψη. Παρατηρώντας  τα παιδιά αλλά και αν μόνο  βασιστώ στις δικές μου συνειδητές μνήμες, αλλά  και  τις  πιο πρόσφατες παρατηρήσεις  επίσης, η περιέργεια για το ανθρώπινο σώμα όλων των ηλικιών, δεν σταματά πραγματικά σε μένα. Από την παιδική μου ηλικία είχα δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για το σώμα των παιδικών μου φίλων και αργότερα για το σώμα των ανθρώπων,  γυναικών, ανδρών, νέων, γέρων. Ίσως το  ένδυμα  να είναι  ο λόγος αυτής της έντονης επιθυμίας για το φανέρωμα του γυμνού σώματος και την μελέτη του. Και πάντα  όταν το σκεφτόμουν ήταν πιο  απαιτητικό παρά όταν το είχα εμπρός μου.

Τα πρώτα  σώματα που γνωρίσαμε, των γονιών μας  και το δικό μας,  είναι  μια πιο εύκολη και άμεση λύση για μια αρχική επαφή αλλά πολύ ουσιαστική,  χαραγμένη καλά στο μυαλό μας. Νομίζω ότι  ακριβώς αυτή  η κάλυψη του σώματος είναι που κάνει ενδιαφέρουσα την ‘απόκρυψη και την αποκάλυψη’ αυτό το παιχνίδι  της απαγόρευσης και της φωταγωγίας της σάρκας και του σχηματισμού  μιας επιφάνειας  μαγικής, που ανεβάζει την αδρεναλίνη, που εξάπτει την φαντασία, που προκαλεί στοργή, πάθος, αναστάτωση, ταραχή, δέος, αιδώ, πόθο. Τα μυθικά στοιχεία της ιστορίας του ανθρώπου, στην όψη  του σώματος,  ξεδιπλώνονται την στιγμή της αποκάλυψης.

[Εκτίμησα το γέρικο σώμα και δάκρυσα μαζί του]

Θυμάμαι το σώμα της μητέρας μου, της Λαυρεντίας, τα τελευταία χρόνια της ζωής της, με τις συνεχείς επεμβάσεις. Το σώμα που είχα πρωτογνωρίσει και θαυμάσει την λευκότητα του, την λάμψη  του, τις υπέροχες καμπύλες όλο ζεστασιά,  να το αντικρίζω θανατικά τραυματισμένο από τις εγχειρήσεις, με την σιγουριά του θανάτου πάνω του. Αλλά και την πεθερά μου την Ελένη  τα τελευταία χρόνια,  επίσης μια πολύ όμορφη  γυναίκα με ωραίο παράστημα, πολύ διαφορετικό σώμα από την μητέρα μου,  ψηλή, αδύνατη με ενδιαφέρουσες γωνίες,  με πιο στεγνό σώμα αλλά πολύ δυνατό,   αυστηρό  και  κινητικό. Διαφορετικές θηλυκές υπάρξεις οι δύο τους.

Η Λαυρεντία Πεφάνη

Η Ελένη Πετρή

Δεν θα ξεχάσω  αυτά τα δυο σώματα στο τέλος της ζωής τους, τόσο ταλαίπωρα από τις ασθένειες  και με πόση κρυφή περιέργεια, ενδιαφέρον, φλόγα και πόνο,  μετρούσα με τα μάτια της καρδιάς μου,  τα σημάδια του γήρατος, στα διάφορα μέρη του σώματος τους  και πόσο με συγκινούσε βαθειά  η ζωή τους. Στο αντίκρισμα του γερασμένου σώματος,  το παιδικό και νεανικό μοιάζει ανολοκλήρωτο.

Μοιάζει πιο ομιλητικό το ώριμο σώμα ανδρών και γυναικών  με το σφρίγος που ακόμη διαθέτουν και το γήρας  να το τριγυρίζει  και  που έχει αρχίσει να φανερώνεται διστακτικά και  πονηρά.

Σε όλες τις ηλικιακές του στιγμές,  το σώμα έχει ενδιαφέρον. Κρύβει  τον ερωτισμό, τον δυναμισμό, το ένστικτο,  την υγεία και την αρρώστια. Είναι πηγή ζωής και θανάτου.

Με συγκινούσε από παιδί και σε όλες τις φάσεις και ηλικίες της ζωής μου. Και τώρα πιο πολύ από ποτέ καθώς ο ερωτισμός μεταμορφώνεται και η  πνευματικότητα    συμπορεύεται με το σώμα  μου, εξιστορεί αλήθειες που – αν δεν ζούσα μέχρι τώρα- δεν θα τις μάθαινα.  Το γυμνό σώμα το  σεβάστηκα, το τίμησα, το αγάπησα.

Όπως  αγάπησα και  τα παραμορφωμένο  σώμα ίσως πιο  πολύ,  για την δύναμη που διαθέτει, να υπάρξει  ισότιμα.

Συνήθως ταυτίζουμε το γυμνό σώμα μόνο με την σεξουαλικότητα ενώ σημαίνει και δηλώνει και άλλες ανθρώπινες καταστάσεις, όπως  θάνατος, αρρώστια, απώλεια,  ομορφιά, νεότητα,  αθωότητα,  αντικοινωνικότητα,  ελευθερία, αγνότητα, προπατορικό  αμάρτημα,  μοναξιά, ευαισθησία, ανέχεια, αδυναμία, συστολή, αφανισμό μαρασμό, αναπηρία και πολλά άλλα ακόμη.

 Η αποτύπωση του γυμνού  είτε είναι φωτογραφία, είτε είναι ζωγραφική,  μπορεί να φανερώνει ό,τι έχω αναφέρει παραπάνω. Ότι  δηλαδή  δεν είναι όλα τα γυμνά το ίδιο σε αισθητική και ηθική και στόχο. Περισσότερη γύμνια βλέπω συχνά στο ντύσιμο του ανθρώπου και πως με το ντύσιμο επιθυμεί να επιδείξει γυμνά μέρη του σώματος, αντίθετα το ολόγυμνο  σώμα χωρίς υποκρισία  έτσι ευάλωτο και τρυφερό  και ακάλυπτο, μου  εμπνέει σεβασμό,  τρυφερότητα και αγάπη.

Είναι τόσο συνηθισμένη η αντίδραση  απέναντι στο γυμνό σώμα που  παύει να έχει κάποιο ενδιαφέρον η μονοδιάστατη ερωτική μάτια. Έτσι  χαίρομαι αφάνταστα όταν διαβάζω  σχόλια, ή  εκτενέστερες  μελέτες  που αφορούν το γυμνό  σώμα και την ιερότητά  του αλλά  και την τραγικότητά του.

Είναι ό,τι έχουμε σε αυτήν την ζωή, η μόνη μας βεβαιότητα.

[Γράφτηκαν  οι σκέψεις αυτές λίγο μετά τον θάνατο της  Ελένης Πετρή της  δεύτερης μητέρας μου (πεθεράς μου), σε  ένα τετράδιο σημειώσεων, με ημερομηνία  Φεβρουάριος του 2015.]

*Στίχος του Έντουαρντ Έστλιν Κάμινγκς (Edward Estlin Cummings), ο οποίος αναφέρεται σχεδόν πάντα ως Ε.Ε. Κάμμινγκς, αμερικανού ποιητή, ζωγράφου, δοκιμιογράφου, μυθιστοριογράφου και θεατρικού συγγραφέα του 20ου αιώνα.