«Η γοητεία μιας θεατρικής παράστασης,
έγκειται στη δύναμη και το ήθος
του δημιουργού της.»
Μαρία Πανούτσου,
Δοκίμιο για το Θέατρο
Τι είπες, άνδρας τόλμησε να κάνει κάτι τέτοιο;
Δεν μπορεί να μιλήσει κάποιος για μένα χωρίς να αναφέρει την περίπου δεκαετή ενασχόλησή μου και αφοσίωσή μου στο έργο Αντιγόνη του Σοφοκλή.
Η Αντιγόνη ήταν από τις πρώτες μου επιλογές όταν αποφάσισα να ξεκινήσω και να καταπιαστώ με την αρχαία τραγωδία. Για μένα ήταν ένα σύγχρονο έργο που μιλούσε όσο κανένα για τον σύγχρονο κόσμο.
Ίσως να με γοήτευσε η ίδια η Αντιγόνη – αυτό σίγουρα έγινε, αν και το έργο θα έπρεπε να έχει ως τίτλο ΚΡΕΩΝ και όχι Αντιγόνη, μια και ο Κρέων είναι ο πραγματικός πρωταγωνιστής στην τραγωδία αυτή.
Η Αντιγόνη εμφανίζεται πολύ λίγο και είναι η αφορμή… για να δούμε την εξέλιξη που έχουν τα πράγματα, την εποχή εκείνη, στην κοινωνία, στη θρησκεία, στον άνθρωπο.
Το έργο διδάχτηκε το 442 π.X. και μιλάμε βέβαια για την περίοδο του Περικλή, την πιο σημαντική στιγμή στην ιστορία για την εξέλιξη της πόλης- κράτους των Αθηνών.
Ο Κρέων ρωτά τον αγγελιοφόρο: «Τι είπες, άνδρας τόλμησε να κάνει κάτι τέτοιο;» όταν του αναγγέλλει ότι κάποιος έριξε χώμα, σπονδή στον νεκρό Πολυνείκη παρ’ όλη την απαγόρευση για την ταφή του.
Ο Κρέων δεν μπορεί να φανταστεί ότι την πράξη αυτή την κάνει μια γυναίκα και μάλιστα ένα νεαρό κορίτσι και από το σημείο αυτό, αρχίζει το ενδιαφέρον για την τραγωδία αυτήν, με τις τόσες αντιφάσεις.
Το σημαντικό για μένα ήταν το κείμενο. Αυτό με τράβηξε -και με κράτησε τόσα χρόνια (1997-2007- μελέτη από το 1993) ναι, το μελέτησα- πιο πολύ από τα πρόσωπα και τις πράξεις των ηρώων.
Το κείμενο αυτό που εξηγεί ακόμη και τώρα την ανθρώπινη καθημερινή κατάσταση, την θέση του κράτους στη ζωή μας, τη δική μας ως προς το κράτος, μια πληθώρα εξομολογήσεων από τους ήρωες, μας έρχονται σημεία αναφοράς σε κάτι που είναι δύσκολο να αλλάξει, δηλαδή τη δομή της σκέψης και των συναισθημάτων των ανθρώπων. Δεν εξελισσόμεθα; Απλά ρωτάω.
Ο χορός -τα χορικά, τα στάσιμα- έγιναν στις παραστάσεις μου ως επί το πλείστον, μονόλογοι τραγικοί, που αντιπροσώπευαν απόλυτα τον μονόλογο του σκεπτόμενου σημερινού ανθρώπου για την μοίρα και την θέση του, στον σύγχρονο κόσμο. Ο μονόλογος αυτός μου φάνηκε ό,τι πιο φυσικό.
Αντίθετα, όσες φόρες χρησιμοποίησα τα στάσιμα ως ομαδική έκφραση, μου φαινόταν μια όχι ειλικρινής κατάθεση, μια και σήμερα ο κοινός λόγος, ο λόγος του κόσμου, ο λόγος του όχλου (λαού στην τότε κοινωνία), διαφέρει από τον λόγο στην τότε κοινωνία αλλά και στις παραστάσεις μου.
Όσες φορές άφησα τα χορικά σε ομαδική παρουσίαση, ήταν περισσότερο για να δείξω την κωμικοτραγική πλευρά του ανθρώπου μέσα στο κράτος, την έλλειψη δύναμης του λόγου και σε αυτό με βοήθησε πολύ η εικαστική πλευρά στην παρουσίαση των χορικών, κάτι που απέφευγα συστηματικά στην παρουσίαση των ηρώων, προσπαθώντας οι σκηνές τους να είναι όσο γίνεται λιτές, αυστηρές.
Τα δυο μεγάλο τραγικά αναστήματα, ο Κρέων και η Αντιγόνη, αντιπροσωπεύουν δυο διαφορετικές κοσμοθεωρίες.
Τα πρόσωπα της τραγωδίας.
Κρέων, Αντιγόνη, Ισμήνη, Τειρεσίας, Εξάγγελος, Χορός γερόντων από την Θήβα, Ευρυδίκη, Φύλακας, Αίμων.
Για να κατανοήσουμε το έργο αυτό, θα ήταν καλό και χρήσιμο να διαβάσουμε τους ‘Επτά επί Θήβας’, τον ‘Οιδίποδα επί Κολωνώ’ και τον ‘Οιδίποδα τύραννο’.
Σε μια από τις εκδοχές των παραστάσεων που δίδαξα με την σειρά μου κι εγώ, πήγα πολύ πιο μακριά. Πήγα από τον χρησμό που πήρε ο Κάδμος, από την Ανατολή που μας ήρθε στην Ελλάδα, με σκοπό την ίδρυση της πόλης των Θηβών. Εδώ η σχέση -θεός και άνθρωπος- που ομοιάζει με την ανταγωνιστική σχέση των ερωτευμένων, σχέση αγάπης και εχθρότητας, είναι ένα από τα μοτίβα που διατρέχουν το έργο και αυτή η κατάσταση, αγάπης και εχθρότητας, παρουσιάζεται σε όλους τους ήρωες, πλην της Ευρυδίκης, που φτάνει στο τέλος της με μία αυτοκτονία συνειδητή.
Το έργο σε νεοελληνική μετάφραση διαβάζεται εύκολα και είναι απέραντα σύγχρονο και ελκυστικό μέσα στην τραγικότητα του. Αξίζει να το διαβάσετε.
Από τα λίγα πεντάρια -αστέρια- της χρονιάς εκείνης στο Εδιμβούργο που κέρδισε η Αντιγόνη, η δική μας παράσταση.
Για την «Αντιγόνη», σε σκηνοθεσία Μαρίας Πανούτσου, ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΜΗ, στην εφημερίδα “The Scotsman”:
Το πάλαι ποτέ Ελληνικό μεγαλείο αποκαθίσταται στο ακέραιο με τον τρόπο που ερμηνεύετε αυτό το σπουδαίο έργο του Σοφοκλή από το θέατρο Τομή. Είναι ένας θρίαμβος, ένα έργο γεμάτο πάθος, δονούμενο με τα μυστήρια του σύμπαντος, ένας γιγαντιαίος άθλος.
«Η δόξα που ήταν η Ελλάδα ξαναζωντανεύει ολοκληρωτικά σε αυτό το μεγάλο έργο του Σοφοκλή. Είναι ένας θρίαμβος, γεμάτος πάθος που αντηχεί κοσμικό μυστήριο» γράφει ο κριτικός της εφημερίδας Scotsman και συνεχίζει «Ο σχεδιασμός της παράστασης, τόσο σημαντικός για την αρχαία τραγωδία, είναι εξαιρετικός. Ο θεατρικός χώρος, μια λιτή μαύρη άβυσσος χρησιμοποιείται τέλεια από την σκηνοθεσία και ο φωτισμός είναι αριστοτεχνικός. Υπάρχουν μάσκες, εντυπωσιακές δραματουργικές εικόνες και μαγευτικό άσμα».
«Η παράσταση πραγματώνει για το κοινό τον φόβο και το έλεος της κάθαρσης. Δείτε το, θρηνήστε και εξέλθετε καθαροί» υπογραμμίζει η κριτική, καταξιώνοντας την ελληνική παρουσία σε ένα από τα σημαντικότερα διεθνή θεατρικά φεστιβάλ στον κόσμο.
The Scotsman”, 1999 Εδιμβούργο
Μαρία Πανούτσου, Αθήνα 21 /07/23
Σημείωση συγγραφέως:
Υπάρχουν δυο ειδών θεατρικές παραστάσεις:
- Οι βαρετές και ανώδυνες, αξιοπρεπείς και ασήμαντες
και
- Οι παραστάσεις που προτείνουν, γοητεύουν, διεισδύσουν στον θεατή και δεν θίγουν τον άνθρωπο μα τον εξυψώνουν.
Αφήστε το σχόλιο σας