«Ταινία ‘Νευρικός Εραστής – Annie Hall’, του Γούντι Άλλεν», γράφει η Ρόρη Μάτη

Υπόθεση: Ο Γούντι Άλλεν σκηνοθετεί, γράφει το σενάριο και πρωταγωνιστεί. “Ένας νευρωτικός κωμικός που έχει εμμονή με το θάνατο, ο Άλβι Σίνγκερ, ερωτεύεται την Άνι Χωλ κι αρχίζει μαζί της μια επταετή σχέση, η οποία μας παρουσιάζεται μέσα από προβολές στο παρελθόν (flashback), που τόσο αριστοτεχνικά χειρίζεται ο σκηνοθέτης.”

Οι εντάσεις κι οι τσακωμοί, που οφείλονται κατά κύριο λόγο στη φύση των χαρακτήρων τους, οδηγούν στο χωρισμό του ζευγαριού, παρ’ όλες τις επίμονες προσπάθειες του Άλβι να κρατήσει την Άνι. Η Άνι φεύγει από τη Νέα Υόρκη και συζεί με ένα στέλεχος δισκογραφικής εταιρίας. Ο Άλβι συνειδητοποιώντας ότι αγαπά ακόμα την Άνι προσπαθεί απεγνωσμένα να την πείσει να γυρίσει πίσω. Μέσα από τους χαρακτήρες και τις νευρώσεις τους, παρουσιάζεται χιουμοριστικά η καθημερινότητα των κατοίκων της Νέας Υόρκης και της Καλιφόρνια.


Όσκαρ 1978:

Καλύτερης Ταινίας,
Καλύτερης Ηθοποιού (Diane Keaton),
Καλύτερης Σκηνοθεσίας,
Καλύτερου Σεναρίου

Βραβεία BAFTA 1978:

Καλύτερης Ταινίας,
Καλύτερης Ηθοποιού,
Καλύτερης Σκηνοθεσίας,
Καλύτερου Σεναρίου,
Καλύτερου Μοντάζ

Χρυσή Σφαίρα 1978:

Καλύτερης Ηθοποιού (Diane Keaton)

24 διεθνή βραβεία

 

Ο Νευρικός Εραστής, που χαρακτηρίζεται απ’ τον ίδιο τον Άλεν ως ρομαντική κομεντί για έναν σύγχρονο νευρωτικό, θεωρείται ως η πρώτη μεγάλη επιτυχία του. Κέρδισε τέσσερα βραβεία Όσκαρ. Αυτή η ταινία μας κάνει να γελάμε και ταυτόχρονα μας βάζει σε σκέψεις. «Πραγματικά πιστεύω ότι ήταν μεγάλη στροφή για μένα, είχα το κουράγιο να εγκαταλείψω την ασφάλεια της γνήσιας κωμωδίας. Είπα στον εαυτό μου: Νομίζω πως θα δοκιμάσω να γυρίσω μια πιο ουσιαστική ταινία κι ας μην είμαι τόσο αστείος με τον ίδιο τρόπο. Κι ίσως αναδυθούν άλλες αξίες, που θα είναι ενδιαφέρουσες και για το κοινό κι αυτό λειτούργησε πολύ καλά», λέει.

Μια σε βάθος μελέτη σοβαρών θεμάτων, που είχε ήδη σκεφτεί στις προηγούμενες ταινίες του, «Ο Νευρικός Εραστής» είναι η πρώτη ταινία στην οποία ο Άλεν πειραματίζεται εκτενώς με τις παραλλαγές του διαλόγου. «Πάντα ήθελα ο χαρακτήρας μου να εκφράζεται με αστεία», λέει ο Άλεν, «όπως ο Γκράουτσο Μαρξ ή ο Μπομπ Χόουπ… πάντοτε να συνδιαλέγεται πουλώντας πνεύμα και ποτέ έχοντας ως βάση κάποια συγκεκριμένη συμπεριφορά».

Στον «Νευρικό Εραστή», όμως, ο Άλεν χρησιμοποιεί τον διάλογο για να δομήσει τους χαρακτήρες σε βάθος, μια εξαιρετική απεικόνιση του άγχους στην πόλη και των ασφυκτικών σχέσεων. Οι διάλογοί του εκτός του ότι αντανακλούν μιαν ολόκληρη γενιά, δημιούργησαν επίσης μια αίσθηση ρεαλισμού, που θέτει το πρότυπο για τη μοντέρνα ρομαντική κωμωδία στις γενιές που ακολουθούν.

Μια αστεία, έξυπνη και γλυκόπικρη ερωτική ιστορία, «Ο Νευρικός Εραστής» είναι μια από τις στιλιστικά πρωτοποριακές ταινίες του καιρού της. Η αποσπασματική δομή της, τα φλασμπάκ, ο Άλεν, επίσης, χρησιμοποιεί προβολές στο μέλλον, εσωτερικές σκέψεις, οθόνη χωρισμένη στα δύο, animation, επαναλήψεις, ακόμα και υπότιτλους για να δώσει την αίσθηση της μνήμης και να εικονοποιήσει την υποκειμενική εμπειρία. «Πίστευα ότι θα ήταν ενδιαφέρον», λέει ο Άλεν για τη χρήση αυτών των τεχνικών, «το πώς δυο άνθρωποι αφηγούνται το ίδιο φαινόμενο με διαφορετικό τρόπο. Είχα την πεποίθηση ότι αποδιδόταν έτσι πολύ παραστατικά το νόημα».

Αναποδογυρίζοντας την αφηγηματική δομή, «Ο Νευρικός Εραστής» εναλλάσσει την πραγματικότητα με τη φαντασία, και τον διάλογο με τον εσωτερικό μονόλογο και δημιουργεί ένα  αυτό-ανακλαστικό αποτέλεσμα που περιλαμβάνει το θεατή στην αφήγηση, με το να παραδέχεται ότι είναι μυθοπλασία. «Ήθελα ο θεατής να βιώσει την εμπειρία μαζί μου, αυτό ήταν το έναυσμα για να γυρίσω αυτή την ταινία», λέει ο Άλεν, ανοίγοντας ένα μοναδικό διάλογο μεταξύ σκηνοθέτη και κοινού. Ο «Νευρικός Εραστής» είναι μια απ’ τις πιο αριστοτεχνικά δομημένες κι ενδιαφέρουσες κωμικές ταινίες.

Ένα περίπλοκο και χαοτικό μπλέξιμο εικόνων. Η ταινία διαρκούσε κάπου δύο ώρες και είκοσι λεπτά. «Τα γεγονότα υποτίθεται ότι συνέβαιναν μες στο μυαλό μου», αναφέρει ο Άλεν. «Κάτι που θα συνέβαινε, θα μου έφερνε στο μυαλό μια παιδική ανάμνηση κι αυτό θα μου θύμιζε μια σουρεαλιστική εικόνα… τίποτα απ’ αυτά δε λειτούργησε.» Αφού είδε 100.00 πόδια φιλμ, ο Άλεν ήταν πλέον έτοιμος να πραγματοποιήσει δραστικές αλλαγές.

Κόβοντας σχεδόν ολόκληρη την εναρκτήρια σκηνή, αναδόμησε την ταινία επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του στις σκηνές που ήταν πιο ζωντανές – την ερωτική σχέση του Άλβι με την Άνι Χολ. «Ολόκληρη η σύλληψη της ταινίας άλλαξε στο μοντάζ», παρατηρεί ο Άλεν. Σκηνές όπως αυτή όπου ο Κάφκα, ο Νίτσε και η ομάδα μπάσκετ New York Knicks παίζουν σ’ έναν αγώνα, μια φαντασίωση της Γαλλικής Αντίστασης και μια ονειρική σεκάνς στον κήπο της Εδέμ κόπηκαν. «Αφαίρεσα πάρα πολλές σκηνές από την ταινία που θεωρούσα εξαιρετικά αστείες. Λυπήθηκα που τις έχασα.»

Βασισμένη πάνω στη φίλη και κάποτε ερωτική σύντροφο του Άλεν, την Νταϊάν Κίτον, ο κεντρικός χαρακτήρας της ταινίας, η Άνι Χολ, φέρει πολλά από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς της. « Ήταν κομμένο και ραμμένο πάνω της, η Νταϊάν ξυπνά το πρωί κι απολογείται. Είναι όπως όλοι οι έξυπνοι άνθρωποι, εξαιρετικά σεμνή και πάρα πολύ μετριόφρων.» Ακόμα κι ο τίτλος της ταινίας έχει να κάνει με την Νταϊάν Κίτον. Ο Γούντι Άλεν αποκαλύπτει: «Το πραγματικό της όνομα είναι Χολ, χρειάστηκε όμως να το αλλάξει και να πάρει το επώνυμο της μητέρας της γιατί υπήρχε κι άλλη ηθοποιός μ’ αυτό το όνομα και δεν μπορούσαν να υπάρχουν δύο Νταϊάν Χολ».

Το ενδυματολογικό γούστο της Κίτον και η άποψή της για τη μόδα χρησιμοποιήθηκε στην ταινία. «Αυτός ήταν ο τρόπος της», θυμάται γελώντας ο Άλεν. Στον ενδυματολόγο δεν άρεσαν καθόλου, αρχικά, τα κοστούμια κι έλεγε «πες της να μην το φορέσει αυτό, είναι πολύ τρελό». Κι ο Άλεν απάντησε: «Άσ’ την, είναι ιδιοφυΐα, άσ’ την να φορέσει ό,τι θέλει». Η απόφαση αυτή του Άλεν να στηρίξει το γούστο της Κίτον για τα ρούχα, ήταν ιδιαίτερα επιτυχής και κερδοφόρα. Η United Artists σε συνεργασία με έναν Νεοϋορκέζο σχεδιαστή, λάνσαρε μια πλήρη κολεξιόν από ρούχα με την επωνυμία «Annie Hall».

Ο «Νευρικός Εραστής» δεν ξεκίνησε ως ρομαντική κωμωδία. Ο αρχικός τίτλος ήταν Anhedonia , που σημαίνει την ανικανότητα να βιώσει κανείς τη χαρά. Η ταινία επρόκειτο να είναι μια σουρεαλιστική οπτική Οδύσσεια. «Ο Γούντι ήθελε να ρισκάρει και να κάνει κάτι διαφορετικό», θυμάται ο Μάρσαλ Μπρίγκμαν. Αναμφίβολα ο Γούντι είχε κάτι διαφορετικό να πει.

Ποιο τελικά όμως, είναι στην πραγματικότητα το αριστούργημα του Woody Allen; Είτε είναι το Μανχάταν , είτε το Ζέλιγκ, είτε η Χάνα, ο Νευρικός Εραστής είναι η αγαπημένη ταινία από τον Woody για το μεγαλύτερο μέρος του κοινού. Η σημασία του είναι μεγαλύτερη από κάθε άλλη που κατάφερε ο νεοϋορκέζος δημιουργός και  δεν αφορά καθόλου το Όσκαρ που του χάρισε τότε η Ακαδημία…

Καταπιάνοντας μια τέτοια ταινία δεν κάνεις κριτική, αλλά βασικά ψυχανάλυση. Ο Allen πρωτοεμφανίζει φανερά συμπτώματα νεύρωσης και δυσλειτουργικότητας με τον περιβάλλοντα χώρο. Σαν κάτι να τον τσιμπάει συνέχεια και δεν μπορεί να απολαύσει απλές καθημερινές στιγμές.

Ο ίδιος θα σου προσφέρει χιλιάδες δικαιολογίες για τα ελαττώματα του, όπως η κακή παιδική ηλικία, αλλά εμείς θα δεχτούμε μονάχα πως η υψηλή διάνοια δεν έκανε ποτέ ευτυχισμένο κανέναν. Το πολύ διάβασμα, το πολύ λεπτό ψάξιμο και η υπερανάλυση φαίνεται πως κοστίζουν στον ήρωα-δημιουργό την άδραξη της στιγμής και ακόμα χειρότερα, όταν σε αυτή την περίπτωση το «κακό» διπλασιάζεται στο πρόσωπο του θηλυκού άλτερ-έγκο του, Dianne Keaton. Τα αντίθετα ή τα ομώνυμα έλκονται τελικά;

Ανάμεσα στο ζευγάρι υπάρχει μια σχέση αλληλεξάρτησης-απώθησης, βγαλμένης από τις Σκηνές ενός Γάμου του Ingmar Bergman. Το δικαίωμα στην ευτυχία μέσα σε έναν σύγχρονο κόσμο περνάει από ψυχολογικό σουρωτήρι και τελικά αυτό που αγαπάμε, είναι και αυτό που μισούμε. Είναι η ίδια αίσθηση ενός αστού για τον τόπο που ζει, ενός καπνιστή για το τσιγάρο, ενός δημιουργού για το έργο του.

Εδώ ο Woody Allen αναφερόμενος στην γενιά που επονομάστηκε «Τα Παιδιά της Χιροσίμα» προσθέτει και την σχέση αυτών με τους γονείς τους και των κοινωνικών-φυλετικών κατατάξεων που μπήκαν και στα πιο λαϊκά στρώματα. Μια γενιά που δοκίμαζε πρώτη τον ελεύθερο έρωτα, τα ναρκωτικά, την βουτιά στην υψηλή τέχνη, σε μια επανάσταση που γινόταν ακόμα και μέσα στα σπίτια.

Πώς τα καταφέρνει όλα αυτά ο Allen μέσα σε μια ταινία; Αρχικά ο Νευρικός Εραστής είναι πολλές ταινίες σε μία. Χρησιμοποιεί πολλές καινοτομικές μανούβρες για να γίνει όσο το δυνατόν αμεσότερος. Οι ήρωες μιλούν στην κάμερα, υπότιτλοι γράφουν τις σκέψεις τους, φλάς-μπακ αλά Άγριες Φράουλες μας επιστρέφουν στα παρελθόντα, το “Θυμάμαι-Armacrord” του Fellini αναβιώνει παιδικές μνήμες, ακόμα και τρίτοι εισβάλουν ως από μηχανής θεοί προς βοήθεια. Και όμως δεν γίνεται ποτέ απόλυτα σινεφιλικό, αλλά δένει την πρώτη, αυστηρά κωμική, περίοδο του Allen με αυτό που επέρχεται, την ψυχαναλυτική του περίοδο. Πρώτα εκθέτει τις νευρώσεις του και τώρα περνάμε στην θεραπεία. Αν αναρωτηθούμε σε πια περίοδο τον βρίσκουμε σήμερα, είναι φανερό πως βρίσκεται σε αυτήν της αποθεραπείας…

Ο Νευρικός Εραστής είναι η ταινία ορόσημο του Woody Allen, αφού αρχίζει να σοβαρεύεται και να κοιτάζει πιο ενδοφλεβικά την ζωή, έστω και νευρικός ον. Ο έρωτας και η καθημερινότητα ελέγχονται σαν οντότητες και το αποτέλεσμα είναι μια ερωτική κομεντί, που δεν μοιάζει με τίποτα γνωστό ως τότε.

Ο δημιουργός ψυχαναλύει όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά μια αστική κοινωνία στο σύνολο της και χρησιμοποιεί το καυστικό χιούμορ σαν χάπι νευροπάθειας. Υπάρχει απόλυτη χημεία ανάμεσα στους δύο ήρωες, ακόμα και αν το ζευγάρι οπτικά δεν κολλάει πουθενά, αποδεικνύοντας πως η αληθινή χημεία κοιτάζει από μέσα. Τα μακριά πλάνα του και οι καινοτόμες μέθοδοι προκαλούν ακόμα ενδιαφέρον, αν και έχουν αντιγραφεί κατά κόρον.

Μόνο μην απογοητευτείτε από το τέλος, δεν πρόκειται για χολιγουντιανό χάπυ-εντ, αλλά για έναν κινηματογράφο που χωρίς να κάνει χάρες, μπορεί να κάνει και έναν νομπελίστα να γελάσει με την ψυχή του…


*** Από καιρό ήθελα να γράψω για το φαινόμενο Γούντυ Άλλεν. Παλαντζάριζα αν έπρεπε να κάνω μια εκτενή αναφορά στη φιλμογραφία του ή να γράψω για μία από τις πολλές σπουδαίες ταινίες του. Αλλά οι ταινίες του είναι πάρα πολλές. Επί χρόνια γυρίζει περίπου μια ταινία το χρόνο.

Τελικά, λόγω και ενός ατυχήματος που με κράτησε στο σπίτι, είδα κάποιες από αυτές που θεωρώ κορυφαίες. Επειδή με τις κωμωδίες είμαι ιδιαίτερα… αυστηρή και σαν θεατής δεν είναι στις πρώτες επιλογές μου, διάλεξα μια από τις καλύτερες, από καταβολής κινηματογράφου. Ανέτρεξα και σε διάφορες πηγές μιας και η ταινία προσφερόταν για σύνθετες αναλύσεις. Αλλά κατά βάθος, μέσα μου, δεν την κατέταξα ποτέ στις “κωμωδίες”.

Ίσως σας αρέσει και

Αφήστε το σχόλιο σας

*

Ας γνωριστούμε

Όσοι αγαπάτε τη γραφή και μ’ αυτήν εκφράζεστε, είστε ευπρόσδεκτοι στη σελίδα μας. Μέσω της γραφής δημιουργούμε, επικοινωνούμε και μεταδίδουμε πολιτισμό. Φροντίστε τα κείμενά σας να έχουν τη μορφή που θα θέλατε να δείτε σε αυτά σαν αναγνώστες. Τον Μάρτιο του 2016 ίδρυσα τη λογοτεχνική ιστοσελίδα «Λόγω Γραφής», με εφαλτήριο την αγάπη μου για τις τέχνες και τον πολιτισμό αλλά και την ανάγκη ... περισσότερα

Αρχειοθήκη