«Σας αρέσουν τα σονέτα;» διερωτάται ο ποιητής Νίκος Παπάνας στην τελευταία του ποιητική συλλογή, που φέρει ακριβώς αυτόν τον τίτλο. Μία συλλογή με δεκατέσσερα σονέτα, η οποία κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο που μας πέρασε από τις εκδόσεις ΙΩΛΚΟΣ, σε μια εξαιρετικά φροντισμένη και καλαίσθητη έκδοση. Τα ποιήματα συνοδεύουν, πολύ ταιριαστά οφείλω να σημειώσω, έργα της Ρένας Ανούση-Ηλία.

Η απάντηση στην ερώτηση αν μας αρέσουν τα σονέτα είναι οπωσδήποτε ναι. Τουλάχιστον, όποιος αγαπά την ποίηση, δεν θα μπορούσε να μην του αρέσουν τα σονέτα, νομίζω. Ποιος άλλωστε διαβάζει ή μελετά ποίηση και δεν έχει κάποια στιγμή σκύψει πάνω από έστω ένα σονέτο του Σαίξπηρ ή του Μπωντλαίρ… Το θέμα είναι λοιπόν πιο συγκεκριμένο. Όχι αν αρέσουν γενικώς τα σονέτα αλλά αν αρέσουν τα σονέτα που δημιούργησε ο Νίκος Παπάνας. Θα έλεγε κανείς πως η ερώτηση, ευθεία στον αναγνώστη, που τόσο ανέμελα και σχεδόν παιχνιδιάρικα κοσμεί το εξώφυλλο της συλλογής ως τίτλος, εκφράζει ουσιαστικά -έστω και ενδόμυχα- την αγωνία του ποιητή, που περιμένει να δει πόσο θα αγαπηθεί το νέο του πόνημα.

Ο Νίκος Παπάνας δεν είναι μια συνηθισμένη περίπτωση ανθρώπου. Είναι Καθηγητής Παθολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, μετεκπαιδευθείς στο εξωτερικό στο King’ s College Hospital του Λονδίνου και στο Γερμανικό Κέντρο Διαβήτη του Πανεπιστημίου Χάινριχ Χάινε του Ντίσελντορφ στον σακχαρώδη διαβήτη, τον οποίο έχει εν τω βάθει μελετήσει – δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι φέτος συμπεριλήφθηκε για τέταρτη συνεχή χρονιά στη λίστα αριστείας (κορυφαίο 2% παγκοσμίως) στον τομέα του σακχαρώδους διαβήτη, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο Stanford. Ασκεί το λειτούργημα του γιατρού στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Αλεξανδρούπολης. «Κυνηγά» την επιστήμη του με γνήσιο ενδιαφέρον, συμμετέχοντας σε σεμινάρια και επιμορφώσεις. Ταξιδεύει ανά τον κόσμο. Φυσιογνωμία και φύση ευγενική, άνθρωπος προσηνής και χαμογελαστός, με το πνεύμα του λαμπρό και ακούραστο, δεν εφησυχάζει, δεν επαναπαύεται. Η ενέργειά του μοιάζει στα μάτια μου ανεξάντλητη.

Τίποτε από τα προαναφερθέντα δεν θα βρείτε στο λιτό βιογραφικό του, που συνοδεύει και τις τρεις ποιητικές συλλογές του. Εκεί αναφέρονται μόνο δυο λόγια που αφορούν στη λογοτεχνική του υπόσταση και προσφορά. Στέκεται μπροστά στους αναγνώστες αλλά και τους ομότεχνούς του ταπεινά. Με έναν τρόπο, θα λέγαμε ότι διαχωρίζει την τριβή του με την καθημερινότητα από την τέχνη.

Τα σονέτα. Είδος προς εξαφάνιση; Τώρα πια η ποίηση κάθεται κάτω από μια πλατιά ομπρέλα που δεν φέρει ιδιαίτερους χαρακτηρισμούς και που οι δημιουργοί της υπηρετούν την τέχνη αυτή δανειζόμενοι τεχνικές και ύφη από διάφορα είδη ποίησης, δίνοντας σάρκα και οστά στην κάθε τους έμπνευση χωρίς τον περιορισμό συγκεκριμένων κανόνων. Γενικά μιλώντας. Γιατί υπάρχουν και οι λογοτέχνες που θα εντρυφήσουν σε κάτι πιο συγκεκριμένο και θα προσπαθήσουν να τηρήσουν την πεπατημένη. Κι αυτό δεν είναι εύκολο. Το να μπορέσεις να χωρέσεις την έμπνευσή σου σε ιαμβικούς ενδεκασύλλαβους στίχους οργανωμένους σε δύο τετράστιχες και δύο τρίστιχες στροφές ή για να το πω πιο απλά σε δεκατετράστιχα -όπως ονομάζονται τα σονέτα και δη τα ιταλικά, πάνω στα οποία έχει «πατήσει» ο Παπάνας σε αρκετά από τα σονέτα του- απαιτεί μελέτη, υπομονή και επιμονή. Και σίγουρα απαιτεί αγάπη και αφοσίωση. Γιατί ο ποιητής σ’ αυτή του την προσπάθεια καταναλώνει ένα από τα υπέρτατα αγαθά που έχουμε σ’ αυτή τη ζωή: χρόνο.

Ο χρόνος που διέθεσε ο Νίκος Παπάνας στη συγγραφή αυτών των σονέτων δείχνει ξεκάθαρα τη σοβαρότητα με την οποία καταπιάστηκε μ’ αυτό το εγχείρημα. Κι αυτό γιατί, εν κατακλείδι, έχουμε δεκατέσσερα άρτια σονέτα, που άλλα ασπάζονται το ιταλικό μοντέλο κι άλλα το αγγλικό (τρία τετράστιχα κι ένα καταληκτικό δίστιχο) και που όλα τους σφύζουν από αναφορές σε άλλους ποιητές και σε άλλες τέχνες (ξεχωρίζω το σονέτο «Υπάρχουν χιόνια αλλοτινά;», το οποίο αναφέρεται στην μπαλάντα «Ballade des dames du temps jadis», του Francois Villon σε μετάφραση του Κώστα Καρυωτάκη «Μπαλάντα των κυριών του παλαιού καιρού» καθώς και το σονέτο «I got the bullets» με σαφείς αναφορές στον James Dean στην ταινία «Επαναστάτης χωρίς αιτία»). Όλα τους, σε κάθε περίπτωση, γραμμένα σε γλώσσα απλή, γήινη, καταφέρνουν να συγκινήσουν τον αναγνώστη με το συναίσθημα που μεταφέρουν, με τις περιγραφές τους που δημιουργούν τόσο ζωντανές εικόνες… Κομμάτια του εαυτού μας θα βρούμε όλοι μας μέσα στα σονέτα του που αγγίζουν το αγαπημένο θέμα όλων των ποιητών σε όλες τις εποχές ανά τους αιώνες – τον έρωτα.

Σας αρέσουν τα σονέτα; 

Λοιπόν, ναι, μας αρέσουν τα σονέτα, αγαπητέ ποιητή. Και ευχαριστούμε θερμά γι’ αυτή την τόσο αναζωογονητική υπενθύμιση.

Κατερίνα Ευαγγέλου – Κίσσα

Κοινωνιολόγος – Συγγραφέας

Από το 1988 ο Νίκος Παπάνας έχει δημοσιεύσει ποιήματα, μεταφράσεις ποιημάτων και δοκίμια για την ποίηση σε έγκυρα λογοτεχνικά περιοδικά. Είναι μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Το 2004 έλαβε τιμητική διάκριση από τον Σύνδεσμο Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας. Το 2019 κυκλοφόρησε η ποιητική του συλλογή Πρώτη δημοτικού και άλλα (εκδόσεις Ιωλκός) και το 2021 η συλλογή Σε ανακηρύσσω νικήτρια (εκδόσεις Ιωλκός).