Ουδείς αναντικατάστατος. Έψαξα να βρω τη ρίζα αυτού του ρητού. Το είπε κάποιος γνωστός σπουδαίος; Είναι λαϊκή ρήση; Τελικά, δεν έχει σημασία. Αυτό που μετράει περισσότερο είναι πως αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες μεγαλοστομίες, που γενικώς λατρεύουμε να χρησιμοποιούμε συχνά, όπως και το «εγώ πάντα…» και το «εγώ ποτέ…».

Αναντικατάστατος. Επίθετο με πολύ βαρύ νόημα. Αξίας ουσιαστικό. Ο που δεν μπορεί να αντικατασταθεί. Μο-να-δι-κός. Ασύγκριτος ακόμα. Απαραίτητος όμως; Ίσως ναι μα ίσως και όχι. Το ότι κάποιος είναι μοναδικός δεν σημαίνει ότι είναι και απαραίτητος.

Κι έρχεται μετά αυτή η οριστική, η τελεσίδικα αρνητική αντωνυμία «ουδείς» και σου λέει, πως κανένας, ούτε ένας, δεν είναι αναντικατάστατος. Δηλαδή, όλοι μπορούν να αντικατασταθούν. Μ’ αυτό το «ουδείς», θέλω να πιστεύω για οικονομία λόγου, εννοείται και το «ουδεμία» αλλά όχι το «ουδέν». Ποιά η λογική αυτής της εξαίρεσης;  Ίσως γιατί αν, για παράδειγμα, σπάσει ένα βάζο της δυναστείας των Μινγκ, ή σου κάνουν μαρμαρόσκονη μια Καρυάτιδα, ε ναι, μπορείς να κλάψεις κι είναι κρίμα γιατί είναι όντως αναντικατάστατα αλλά δεν θα πέσεις και στα ψυχοφάρμακα…

Άρα ξεκάθαρα, όπως προσδιορίζει η αντωνυμία, μιλάμε για ζώντα όντα, μην πω μόνο ανθρώπους και το στενέψω πολύ το περιθώριο. Όμως, άμα πεθάνει ένας πολύ αγαπημένος σου άνθρωπος, που σας συνδέει συγγένεια πρώτου βαθμού, εκεί μπορεί όχι απλά να χρειαστείς χάπια αλλά να κινδυνεύσει κι αυτή η ίδια η ψυχική ίσως και σωματική σου ακεραιότητα, ανάλογα το σθένος που διαθέτει ο καθένας… Κι εκεί έρχεται αυτό το «ουδείς» και σε ταρακουνάει. Ουδείς, σου λέει, αναντικατάστατος. Κάτσε να δω να καταλαβαίνω. Δηλαδή, μπορώ να αντικαταστήσω την μάνα μου; Το παιδί μου; Τον αδελφό μου; Καλά, μιλάμε… καταπληκτικό! Πώς γίνεται; Αχρείαστο να ‘ναι και μακρυά από μας αλλά να μην ξέρουμε;

Α, μισό λεπτό, μήπως το ουδείς αναντικατάστατος έχει έτσι, πώς να το πω, μία ρομαντική χροιά; Τουτέστιν, άμα σε παρατήσει ο άντρας σου ή γυναίκα της ζωής σου, δε βαριέσαι βρε, πάμε για άλλα; Όχι πως δεν γίνεται, αλλά έχουμε και παραδείγματα που στο βωμό του έρωτα χαθήκανε ζευγάρια. Αίφνης, να! Ο Μιμίκος και η Μαίρη! [1] Θα μου πείτε, παλιό το παράδειγμα, αλλά αυτό μου ήρθε πρώτο στο νου. Εξάλλου, θέλω να ελπίζω ότι δεν έχει πεθάνει κάθε μικρή ικμάδα ρομαντισμού και ειλικρινούς, πηγαίας αγάπης.

Τότε, μήπως στο χώρο της επιστήμης; Να αντικαταστήσουμε, ας πούμε, τον Έντισσον [2],  τον Νεύτωνα [3], τον Μπελ [4], την Κιουρί [5], τον Παπανικολάου [6]; Η σκέψη είναι ότι, οκ, κι αυτοί να μην ανακάλυπταν ό,τι ανακάλυψαν, κάποιος άλλος σε κάποια άλλη στιγμή θα τα ανακάλυπτε; Ναι, αλλά αφού αυτοί είναι οι εφευρέτες όμως, πώς θα τους αντικαταστήσουμε;

Στην πολιτική, βέβαια, θα μπορούσαμε να πούμε πως η αντικατάσταση είναι σχετικά εύκολη. Δεν σου κάνει κάποιος, δεν τον ξανά-εκλέγεις. Κάποιος πολιτικός ξεχωρίζει, αξίζει και μας χαλάει τις σταθερές μας; Τον καθαρίζουμε απλά, μεθοδευμένα και παστρικά και περνάει στην ιστορία ως ίνδαλμα.

Α! Το βρήκα! Στις τέχνες και γενικά σε ό,τι μπορεί να αντιγραφεί, ισχύει το «ουδείς αναντικατάστατος»! Σωστά; Χμ, τώρα που το ξανασκέφτομαι, δεν το νομίζω. Άπαξ και ξεχωρίσεις και ηγηθείς και δημιουργήσεις ρεύμα (όχι το ηλεκτρικό) και δημιουργήσεις το δικό σου καλλιτεχνικό ή λογοτεχνικό αποτύπωμα, τότε πάει, σου «χρεώνεται» αυτή η επιτυχία, έστω και μετά θάνατον.

Οπότε, τι μας έμεινε; Καλέ, φυσικά, παραλίγο να μου διαφύγει! Οι δουλειές μας! Ο επόμενος καλύτερα εκπαιδευμένος ή λίγο πιο πολύστροφος ή με μέσον ή με μακρυά γλώσσα είναι ο εν δυνάμει αντικαταστάτης μας! Επίσης, τα χόμπυ μας, μπορεί να τα αντικαταστήσει η τηλεόραση! Ακόμη, λένε πως το σεξ μπορεί να το αντικαταστήσει η σοκολάτα αλλά μάλλον είναι αστικός μύθος… Σωπάστε, όμως, κάτι βρέθηκε τελικά… Αν και τα δύο τελευταία δεν ανήκουν στην κατηγορία του «ουδείς».

Οπότε, περί ποιού ουδενός μιλάμε; Θέλουμε να είμαστε αναντικατάστατοι. Και τελικά είμαστε. Γιατί ο καθένας από εμάς είναι μοναδικός, με τον τρόπο του και για τους δικούς του ανθρώπους, τουλάχιστον.

[1] Μιμίκος και Μαίρη: αναφορά στον θρυλικό έρωτα δύο νέων ανθρώπων στην Αθήνα του 1893, ο οποίος άδοξα κατέληξε σε αυτοκτονία και των δύο.

[2] Τόμας ΄Εντισον: Αμερικανός εφευρέτης. Οι πιο γνωστές εφευρέσεις του ήταν ο ηλεκτρικός λαμπτήρας, ο φωνόγραφος και το μικρόφωνο.

[3] Ισαάκ Νεύτων: Άγγλος φυσικός, μαθηματικός, αστρονόμος, φιλόσοφος, αλχημιστής και θεολόγος. Θεωρείται πατέρας της Κλασικής Φυσικής. Ο πιο γνωστός νόμος που διατύπωσε είναι ο Νόμος της Βαρύτητας.

[4] Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ:  Σκωτσέζος εφευρέτης, επιστήμονας και μηχανικός. Θεωρείται ως εφευρέτης του πρώτου πρακτικού τηλεφώνου.

[5] Μαρία Κιουρί: Γαλλίδα φυσικός και χημικός, πολωνικής καταγωγής. Σε συνεργασία με το σύζυγό της, Πιερ Κιουρί, ανακάλυψε το ράδιο και μελέτησε τα φαινόμενα της ραδιενέργειας.

[6] Γεώργιος Παπανικολάου: Έλληνας γιατρός, βιολόγος και ερευνητής. Ήταν γνωστός για την έρευνά του όσον αφορά τον πρώιμο εντοπισμό του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Έγινε περισσότερο γνωστός ως ο άνθρωπος που ανακάλυψε την πρωτοποριακή κυτταροδιαγνωστική μέθοδο, γνωστή ως Τεστ-Παπ.