Αμφίσημος. Επιθετικός προσδιορισμός. Με την καλή έννοια. Ή και με την κακή. Ανάλογα πως το εννοεί ο καθένας. Αμφίσημες λέξεις. Οι λέξεις που επιδέχονται δύο διαφορετικές ερμηνείες, αυτές που μπορούν να γίνουν αντιληπτές με δύο διαφορετικούς τρόπους. Αλλιώς και δίσημες ή διφορούμενες. Αυτός είναι ο κανόνας. Και τώρα ας περάσουμε στις εξαιρέσεις και τις επεξηγήσεις, γιατί όση ομορφιά και να έχει αυτή η λέξη από μόνη της, στην πρακτική και στη χρήση κρύβεται όλη η νοστιμιά!

Καταρχάς, η αμφισημία δεν είναι μόνο γλωσσικό φαινόμενο, αμφίσημες δεν είναι μόνο λέξεις. Είναι και έννοιες ολόκληρες. Εικόνες. Προτάσεις (όχι γάμου, αν και ενίοτε παίζει κι αυτό). Σεξουαλικότητα. Δικαιώματα. Θέσεις (όχι παρκαρίσματος, τον καημό μας μέσα!). Καταπληκτικό, έτσι; Μια λεξούλα τί μπορεί να κρύβει άμα σκάψεις λίγο πιο βαθιά και δεν μείνεις στην ομαλή και εύκολη επιφάνεια…

Θα μου πείτε, πως στην ευχή μπορεί κάποιος να βρίσκεται σε αμφίσημη θέση; Να σας εξηγήσω. Παρεκτός και αν βρίσκεται σε διαδικασία διακτίνισης προς ή από το Star Trek [1], που εξ’ ορισμού είναι σε μια ντεμί κατάσταση διασπασμένος στα εξ ων συνετέθη, τότε κάποιος μπορεί κάλλιστα να βρεθεί σε αμφίσημη θέση. Για παράδειγμα, οι γυναίκες στην πανέμορφη αρχαία Ελλάδα, ζούσαν σε μια ουσιαστικά ανδροκρατούμενη κοινωνία, αποκλεισμένες από την ενεργό πολιτική ζωή, ενώ συνέβαλαν ουσιαστικά σε αυτήν με την γέννηση πολιτών. Το είχατε σκεφθεί ποτέ έτσι; Ή, για να πούμε και για τα αμφίσημα δικαιώματα, πόσες βεντέτες (όχι μόνο κρητικές) και εγκλήματα «εν βρασμώ ψυχής», δεν στηρίχτηκαν κατά την αιτιολόγησή τους στο αμφίσημο δικαίωμα του κατηγορούμενου να αυτοδικήσει, υπερασπιζόμενος την τιμή και την υπόληψή του και μάλιστα πολλές φορές με τις ευλογίες του συγγενικού περιβάλλοντός των, δηλαδή του ιδίου αλλά και των αποθανόντων;

Αν πούμε δε και για τις εικόνες, άστα βράστα, ισχύει το μην πιστεύετε ούτε στα μάτια σας. Πολλές οι οφθαλμαπάτες. Τι να κάνεις, εγκέφαλος είναι αυτός. Μερικές φορές άλλα βλέπει, άλλα καταλαβαίνει. Εξαρτάται, κατά περίσταση, από το περιβάλλον στο οποίο βρισκόμαστε, τί ερέθισμα οπτικοποιούμε πρώτο, σε τί κατάσταση είμαστε ψυχικά, αν χορτάσαμε τον ύπνο μας, αν κουμπωθήκαμε τίποτις (τίποτις λέω, όχι άιντε, έτσι, γενικώς αν κουμπωθήκαμε), ποιός ο δείκτης νοημοσύνης μας (ναι καλέ, όσο πιο μεγάλος ο δείκτης, τόσο πιο οξεία η αντίληψη), τί να πεις… δεν τελειώνει το μέτρημα. Αυτά για τα όσα «όντως» βλέπουμε, γιατί αν αναφερθούμε σε αυτά που θα θέλαμε να δούμε, μετά μετράμε αυταπάτες, ψευδαισθήσεις και πλάνες, μακριά από μας.

Τελικά όλο το ζουμί ίσως είναι στο αλισβερίσι, στο πάρε – δώσε, στο παιχνίδι. Ένα πράγμα του τύπου, ναι μεν σε θέλω βρε γυναίκα εσύ της ζωής μου αλλά μου αρέσει και ο Μπάμπης ο υδραυλικός. Ναι, αυτός με την μουστάκα και την μπυροκοιλιά, γούστο μου και καπέλο μου! Έτσι είμαστε οι άνθρωποι, περνάμε τα μηνύματά μας ο ένας στον άλλον, συνειδητά ή ασυνείδητα, με αυτά που λέμε αλλά και με αυτά που δεν λέμε. Μιλάμε ευθέως, καθόλου, με υπονοούμενα ή χωρίς, θεωρώντας ευνόητα ή αυτονόητα κάποια πράγματα ενώ ίσως δεν θα έπρεπε.

Τώρα που το ξανασκέπτομαι, φοβερή επινόηση οι αμφισημότητα. Κολλάει παντού. Μέχρι και πολιτική αμφισημότητα υπάρχει, αμέ! Κι άιντε βγάλε άκρη εσύ τί να ψηφίσεις…

Επί της αρχής, λοιπόν. Λόγια, λόγια, λόγια. Πώς ήταν οι περισσότεροι από τους χρησμούς των αρχαίων μαντείων; Έτσι. Ό,τι ήθελε ή ό,τι τον συνέφερε τον καθένα αυτό και καταλάβαινε.

Η χρήση των λέξεων διαμορφώνει μεγάλο μέρος της πραγματικότητάς μας. Εξάλλου η δυνατότητα της ομιλίας αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερά μας αβαντάζ έναντι όλων των άλλων πλασμάτων στον πλανήτη. Η ίδια η γλώσσα μας, οι ρίζες της, το εύρος της, το βάθος της, μαρτυρά πολλά για την εξέλιξή μας ως είδος, συνολικά αλλά και ειδικότερα.

Είμαστε ό,τι «λέμε» και «λέμε» ό,τι είμαστε. Σκεφτείτε το.

[1] Αναφορά στην ομώνυμη αμερικανική τηλεοπτική σειρά επιστημονικής φαντασίας (1966).