Ουμπέρτο Έκο/Μικρό βιογραφικό

Ο Ουμπέρτο Έκο γεννήθηκε στην Αλεσάντρια του Πιεμόντε το 1932. Από το 1975 κατείχε την έδρα του καθηγητή Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, ενώ από το 1988 ήταν πρόεδρος του Διεθνούς Κέντρου Μελετών Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Μαρίνο. Αν και αρχικά παρακολούθησε σπουδές Νομικής, εγκατέλειψε αυτό τον τομέα και ακολούθησε σπουδές Μεσαιωνικής Φιλοσοφίας και Λογοτεχνίας. Από το 1962 ως το τέλος του 1970 ο Έκο ανέπτυξε τη δική του θεωρία στη Σημειολογία. Το 1965 εξελέγη καθηγητής Οπτικών Επικοινωνιών στη Φλωρεντία και το 1966 καθηγητής της Σημειολογίας στο Μιλάνο. Το 1971 το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια του προσέφερε τη θέση του τακτικού καθηγητή της Σημειολογίας και το 1974 ο Έκο οργάνωσε τον Διεθνή Σύνδεσμο Σημειολογικών Μελετών. Μέσα στη δεκαετία του ’70, άρχισε να γράφει τα μυθιστορήματά του, κάνοντας την αρχή με «Το Όνομα του Ρόδου», που τιμήθηκε με το βραβείο Strega το 1981 και το Medicis Etranger το 1982, ενώ πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα σε όλο τον κόσμο. Ο ΄Εκο περνούσε τον καιρό του με τη γυναίκα του και τα δύο παιδιά τους ανάμεσα στο σπίτι του στο Μιλάνο (ένα διαμέρισμα-λαβύρινθο με μια βιβλιοθήκη 30.000 βιβλίων) και στο εξοχικό του στο Ρίμινι. Έφυγε από την ζωή νικημένος από την επάρατη νόσο τον Φεβρουάριο του 2016 σε ηλικία ογδόντα τεσσάρων ετών.

Αναλύοντας τον Έκο – Συγγραφικό ισοζύγιο

Ο Έκο ήταν πολυσχιδής προσωπικότητα. Κορυφαίος πνευματικός άνθρωπος με τεράστια παρακαταθήκη για πολλές γενιές μετά από αυτόν. Φιλόσοφος, στοχαστής, δοκιμιογράφος, κριτικός, λογοτέχνης. Παρόλο που γούσταρε να τοποθετεί τους ήρωές του στο γνωστό του τερέν της Αναγέννησης και  του Μεσαίωνα, όπου είχε μοναδικές ιστορικές γνώσεις, τα έργα του χαρακτηρίζονται ακόμα και στις μέρες μας επίκαιρα και ίσως προφητικά.

Διαβάζοντας τον Έκο βγάζεις άμεσα το συμπέρασμα πως ο τύπος έχει υψηλότατο I.Q. και μοναδικό αφηγηματικό ρυθμό που σε συνεπαίρνει από την πρώτη σελίδα μέχρι να αρχίσει τη συνήθη τεχνική της επιβράδυνσης (delectatio morosa),  που άλλους τους μαγεύει άλλους τους κουράζει. Εξαιρετικός επίσης στο να απλοποιεί τις φιλοσοφικές πινελιές των γραπτών του τόσο ώστε ο μέσος αναγνώστης να «ρουφάει» τα μηνύματά του.

Πρέπει να καταλάβουμε όλοι πως ο Έκο δεν ήταν ποτέ original λογοτέχνης. Στα βιβλία του βρίσκεις πλήθος σημειολογικών αναφορών, ιστορικών στοιχείων, φιλοσοφικών και θεολογικών αναζητήσεων. Προσπαθώντας να τα παντρέψει όλα αυτά όχι μόνο μεταξύ τους αλλά και με το σήμερα, ο Έκο ξεφεύγει από την κλασσική μυθιστορηματική νόρμα, ακολουθώντας δικό του ρυθμό και τεχνική, που χαρακτηρίζεται από βραδύτητα, χιούμορ και νότες παραμυθιού που γοητεύουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα  «Το Όνομα του Ρόδου», όπου εναλλάσσει διαρκώς την αφήγηση από πρωτοπρόσωπη σε τριτοπρόσωπη. Ακροβατεί σε πολλά επίπεδα, νομίζεις πως διαβάζεις άλλες φορές φιλοσοφικό δοκίμιο, άλλες δημοσιογραφικό ρεπορτάζ και άλλες μυθιστόρημα εποχής.

Μοιάζει να διδάσκει απλά και κατανοητά ιστορία, φιλοσοφία και θεολογία σε κατάμεστη πανεπιστημιακή αίθουσα και από κάτω οι φοιτητές να έχουν εντυπωσιαστεί και να τον κοιτούν με ανοιχτό το στόμα. Άσχετα αν μετά τη μέση κάποιοι πιθανόν κλείνουν το στόμα τους και εγκαταλείπουν τα έδρανα κουρασμένοι από τις επαναλήψεις και τις λεπτομέρειες.

Είναι άξιος συγχαρητηρίων που όλο αυτό το έχει κάνει λογοτεχνία και έχει γοητεύσει εκατομμύρια αναγνώστες. Αναγνωρίζω την ανεξίτηλη και βαριά προσωπική του σφραγίδα στο λογοτεχνικό χώρο, σε βαθμό που κανένας, μα κανένας να μη μπορεί να τον μιμηθεί στο ελάχιστο. Έκθαμβος από την μοναδική ατμόσφαιρα των έργων του, όπως για παράδειγμα η γοτθική στο «Όνομα του Ρόδου» ή η συνωμοσιολογική με τους Ναϊτες Ιππότες στο «Εκκρεμές του Φουκώ» ή ακόμα ακόμα ο τρόπος που παρουσιάζεται η σαπίλα των Μ.Μ.Ε. στο «Φύλλο Μηδέν». Τον παραδέχομαι επίσης σαν άνθρωπο, γιατί άνθρωπος είναι οι πράξεις του, ζωή είναι το άθροισμα των επιλογών μας, όπως έλεγε και ο Καμύ. Ο Έκο δεν κάθισε στο θρόνο του (ή την πολυθρόνα του), όπως πολλοί διανοούμενοι, να κοιτάει αφ’ υψηλού  και να θεωρητικολογεί. Αντίθετα «τσαμπουκαλεύτηκε» με την εκκλησία, τις «Ερυθρές Ταξιαρχίες», τους δικαστές στην Ιταλία, τα Μ.Μ.Ε. και τον  Μπερλουσκόνι (τον παρομοίωσε με τον Χίτλερ), φτάνοντας ουκ ολίγες φορές στις αίθουσες των δικαστηρίων.

Καυτηρίασε το φασισμό από όπου και αν προερχόταν, διακρίνοντας ωστόσο τις διαφορές ανάμεσα στο Φασισμό της Γερμανίας και της Σοβιετική Ένωσης. Σε κάθε περίπτωση όμως υποστήριξε πως κοινό γνώρισμα και των δύο ήταν ο ολοκληρωτισμός.

Αν και δηλωμένος αριστερός, ποτέ δεν καταδέχτηκε να συμμετάσχει σε κομματικό συνδυασμό, παραμένοντας μέχρι το τέλος του αδογμάτιστος και συνεπής με τις αρχές του.

Κύριε Έκο, επιτρέψτε μου να εκφράσω τώρα και την ταπεινή μου άποψή για τα βιβλία σας και μόνο. Θα την εκφράσω με μία ερώτηση. Μπορεί ένας συγγραφέας με τόσες περγαμηνές, αστείρευτες γνώσεις, ενδελεχή έρευνα στα βιβλία του, πλούσια γλώσσα και ιδιαίτερη αφήγηση, να μην έχει απόλυτα θετικό ισοζύγιο για τα βιβλία του; Μπορεί, γιατί στη λογοτεχνία ένα και ένα δεν κάνουν ποτέ δύο. Το λέω αυτό ίσως επειδή στο καλύτερό του έργο, «Το όνομα του Ρόδου», ο Έκο με κούρασε με λεπτομέρειες, με τον αργό του ρυθμό και τα εκνευριστικά του αμετάφραστα λατινικά χωρία. Ίσως γιατί προσωπικά δεν με έλκει η ιστορική μυθοπλασία. Αν και η ατμόσφαιρα είναι καλή, εντούτοις δεν είναι τεταμένη, όπως θα περίμενα στα θρίλερ και στα βιβλία που σου κόβουν την ανάσα. Ο τύπος μπορεί να είναι ο ίδιος μια «Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα» αλλά λογοτεχνικά εμένα με αφήνει με μια αμηχανία και μια χλιαρότητα απέναντι στο έργο του. Αντιλαμβάνομαι πλήρως την πολλή και κοπιαστική δουλειά στα έργα του, νιώθω κάπως ένοχος που δεν εντυπωσιάζομαι αλλά αυτό είναι το αποτέλεσμα της ανάγνωσης του συγγραφέα. Ούτε αρνητικό, ούτε θετικό. Ίσα βάρκα, ίσα πανιά. Προτιμώ να κάθομαι να θαυμάζω τον άνθρωπο, νεωτεριστή, φιλόσοφο Έκο από το να τον διαβάζω.

Τα έργα μιλάνε, όχι τα λόγια

 ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΡΟΔΟΥ 

Έργο κλασικό πια στις μέρες μας, το μυθιστόρημα αυτό, ήταν μία τομή στη λογοτεχνία όταν κυκλοφόρησε το 1981. Συνδυάζοντας αφηγηματικές δομές του λαϊκού μυθιστορήματος των επιφυλλίδων και του αστυνομικού μυθιστορήματος (λογοτεχνικά είδη για τα οποία, μεταξύ άλλων, τρέφει μεγάλη αγάπη ο συγγραφέας), αποτελεί ένα ορόσημο στον χώρο της μεταμοντέρνας λογοτεχνίας, κλείνοντας το μάτι στον αναγνώστη και προσκαλώντας τον ν’ αποκαλύψει τις αναφορές του και τον τρόπο με τον οποίο συνδυάζονται για να φτιάξουν κάτι καινούργιο.

Η ιστορία εξελίσσεται σαν ένα αστυνομικό μυθιστόρημα (μια σειρά ανεξήγητων δολοφονιών σ’ ένα απομονωμένο μοναστήρι, ένας μοναχός-ντετέκτιβ αντίγραφο του Σέρλοκ Χολμς, σε χρόνους που από μόνοι τους αρκούν για να δημιουργήσουν την αίσθηση του μυστηρίου στον σύγχρονο άνθρωπο). Παράλληλα όμως, το Όνομα του Ρόδου είναι και η ιστορική αναπαράσταση μιας εποχής και μια ανθολόγηση σημαντικών κειμένων της. Είναι ένα μυθιστόρημα που ο αναγνώστης μπορεί να το διαβάσει με τον τρόπο που θέλει, σαν αστυνομικό ή σαν ιστορικό, έχοντας ήδη την άδεια του συγγραφέα του να πηδήξει σελίδες.

“Καθηλωτικό, έντονα ελκυστικό και ύπουλα ανάλογο με την εποχή μας”

LA REPUBBLICA

“Το μυθιστόρημα αυτό ανήκει στην κατηγορία των φιλοσοφικών αφηγημάτων του Βολταίρου… Με τη διασκεδαστική αμφίεση μιας λόγιας μυθιστορίας, αποτελεί μια έντονη ικεσία για ελευθερία, μετριοπάθεια και σοφία”

L EXPRESS

 ΤΟ ΕΚΚΡΕΜΕΣ ΤΟΥ ΦΟΥΚΩ

Έτσι έγινε και είδα το Εκκρεμές. Το Εκκρεμές μου έλεγε ότι μολονότι όλα κινούνταν, η υδρόγειος σφαίρα, το ηλιακό σύστημα, τα νεφελώματα, οι μαύρες τρύπες και όλα τα τέκνα της κοσμικής εκπόρευσης, από τα πρώτα θεία όντα έως την πιο ιξώδη ύλη, ένα μοναδικό σημείο παρέμενε ιδεατός πίρος, σφήνα, γάντζος και άφηνε το σύμπαν να κινείται γύρω του. Και τώρα εγώ συμμετείχα σ’ αυτή την υπέρτατη εμπειρία, εγώ που επίσης κινιόμουν μέσα στα πάντα μαζί τους, μπορούσα να δω Εκείνο, το Ακίνητο, το Φρούριο, την Εγγύηση, την ολόφωτη αχλή που δεν είναι σώμα, δεν έχει σχήμα, μορφή, βάρος, ποσότητα ή ποιότητα, και δεν βλέπει, δεν νιώθει, δεν υποκύπτει στο συναίσθημα, δεν βρίσκεται σ’ έναν τόπο, ή σε χώρο και χρόνο, δεν είναι ψυχή, διάνοια, φαντασία, γνώση, αριθμός, τάξη, μέτρο, ουσία, αιωνιότητα, δεν είναι σκότος ούτε φως, δεν είναι λάθος και δεν είναι αλήθεια. Ένα βιβλίο που σε παίρνει μαζί του στο χρόνο και σου αποκαλύπτει έναν ολόκληρο κόσμο από μυστικές αδελφότητες, υπόγειες κοινωνίες, πλεκτάνες και συνωμοσίες, μέσα από τη χαρισματική γραφή του μεγάλου Ιταλού διανοούμενου. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

ΤΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ

Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, ανάμεσα στο Τορίνο, το Παλέρμο και το Παρίσι, συναντάμε μια υστερική σατανίστρια, έναν αβά που πεθαίνει δυο φόρες, μερικά πτώματα μέσα σ’ έναν υπόνομο του Παρισιού, έναν Γαριβαλδίνο που ονομάζεται Ιππόλυτος Νιέβο και χάθηκε στη θάλασσα κοντά στο Στρόμπολι, το ψεύτικο bordereau του Ντρέιφους για τη γερμανική πρεσβεία, τη σταδιακή μεγέθυνση του πλαστογραφήματος που έγινε γνωστό ως “Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών”, το οποίο θα εμπνεύσει στον Χίτλερ τα στρατόπεδα εξόντωσης, Ιησουίτες που δολοπλοκούν εναντίον των Μασόνων, Μασόνους, Καρμπονάρους και Ματσινιανούς που στραγγαλίζουν τους παπάδες με τα έντερά τους, έναν Γαριβάλδη αρθριτικό και στραβοκάνη, τα σχέδια των Μυστικών Υπηρεσιών του Πιεμόντε, της Γαλλίας, της Πρωσίας και της Ρωσίας, τις σφαγές στο Παρίσι της Κομούνας, όπου ο κόσμος τρώει τα ποντίκια, αηδιαστικά και ρυπαρά στέκια εγκληματιών οι οποίοι, ανάμεσα στους ατμούς απ’ το αψέντι, καταστρώνουν εκρήξεις κι εξεγέρσεις στις πλατείες, ψεύτικες γενειάδες, ψεύτικους συμβολαιογράφους, ψεύτικες διαθήκες, διαβολικές αδελφότητες και μαύρες λειτουργίες. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

ΑΤΑΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙ ΤΟΠΟΥ

• Σήμερα μόνο οι ηλίθιοι κάνουν δικτατορίες με τανκς, από τη στιγμή που υπάρχει η τηλεόραση.
• Το ρόδο είναι τόσο πλούσιο σε νοήματα, που δεν του έχει μείνει πια σχεδόν κανένα νόημα.
• Ο πολιτισμός δεν ακυρώνει τη βαρβαρότητα, αλλά πολλές φορές την επικυρώνει. Όσο πιο πολιτισμένος είναι ένας λαός, τόσο πιο βάρβαρος και καταστροφικός μπορεί να γίνει.
• Οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης έδωσαν το δικαίωμα να μιλάνε σε λεγεώνες ηλιθίων που άλλοτε δεν μίλαγαν παρά μόνο σε μπαρ, αφού είχαν πιει κανένα ποτήρι κρασί, χωρίς να βλάπτουν την κοινότητα. Τους αναγκάζαμε αμέσως να σωπάσουν, αλλά σήμερα έχουν το ίδιο δικαίωμα λόγου με ένα βραβείο Νόμπελ. Είναι η εισβολή των ηλιθίων.
• Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις.

[Πηγή φωτογραφίας: iEllada.gr]