Mία συνέντευξη που ενώ δόθηκε το 1992 δεν παρουσιάστε ποτέ  γιατί θεωρήθηκε  «αλαζονική».

Καταγράφω τις απαντήσεις. Οι ερωτήσεις  αυτό-αναδεικνύονται.

Oh, love, why do we argue like this?
I am tired of all your pious talk.
Also, I am tired of all the dead.
They refuse to listen,
so leave them alone.
Take your foot out of the graveyard,
they are busy being dead.

Anne Sexton

1. Με ενδιαφέρει να δείξω και να καταδείξω και όχι να αποδείξω. Η τέχνη δεν έχει όρια και δεν περιέχει λύσεις.

2. Με ενδιαφέρει η ιερή και κοινωνική πλευρά του θεάτρου και όχι η κοσμική.

3. Δεν μ΄ αρέσει να συμβουλεύω, αν και το κάνω λόγω εθισμού επαγγελματικού αφού διδάσκω από πολύ νέα. Όμως μ’ αρέσει να με συμβουλεύουν άνθρωποι που εκτιμώ.

4. Δεν θέλω  ιδιαίτερη μεταχείριση αλλά όχι και περιθωριακή κατάσταση που όμως  είναι απαραίτητη  για μια καθαρότητα των προθέσεων.

5. Είμαι κοινωνική με το έργο μου, τη διδασκαλία και τις θεατρικές παραγωγές. Με τους μαθητές μου, την οικογένειά μου, τους  αγαπημένους, τους λίγους  φίλους.

6. Τη μοναξιά που μπορεί κανείς να βρει στα έργα μου είναι η ιδιαίτερη μοναξιά τού κάθε ανθρώπου. Βέβαια μπορούμε να ορίσουμε και πάλι τη μοναξιά. Μοναξιά μπορεί να είναι η μιζέρια  και η φτώχια του πνεύματος. Η άλλη μοναξιά  είναι η «αλήθεια»  ανεξάρτητα πως  ο καθένας την αντιμετωπίζει και τη βιώνει. Αν κοιτάξουμε  τα λουλούδια   στο σύμπαν, θα καταλάβουμε τι σημαίνει «μόνος», όμως αυτού  του είδους  τη μοναξιά  έχουμε πάψει να την καλλιεργούμε.

7. Έχω δει πολύ θέατρο. Κάποια στιγμή  αυτό δεν μπορούσε να γίνει, να παρακολουθώ  παραστάσεις,  λόγω της δικής μου ενεργοποίησης.  Διδασκαλία, παράγωγες  κάθε  χρόνο, έρευνα  και μελέτη, δεν μου άφηναν  ελεύθερο χρόνο.

8. Η δικτατορία του σκηνοθέτη  προέρχεται κατά τη γνώμη μου από έλλειψη πείρας  και γνώσεων και από τη συνεργασία με ηθοποιούς που δεν είναι του ίδιου μήκους κύματος.  Από ηθοποιούς που ψάχνουν διαφορετικά πράγματα  στο θέατρο από  ό,τι ενδιαφέρει το σκηνοθέτη και το αντίστροφο.

9. Συχνά  ζηλεύω  τους ηθοποιούς μου. Θα ήθελα και εγώ ένα σκηνοθέτη που να ασχολείται όσο εγώ με τους ηθοποιούς του.

10. Είναι πολύ υποθετική αυτή η ερώτηση. Αν όμως μου έθεταν την ερώτηση αυτή   σε πρακτικό επίπεδο θα διάλεγα  το πρώτο, δηλαδή ηθοποιός,  με έναν καλό σκηνοθέτη. Θα διάλεγα  την ερμηνεία. Όμως  έχω προσέξει ότι  οι καλοί σκηνοθέτες  δεν  επιλέγουν πολύ καλούς ηθοποιούς, εκτός αν είναι  οι ηθοποιοί ήδη  γνωστοί. Οφείλεται αυτό στον τρόπο που δουλεύουν και στον περιορισμένο χρόνο που έχουν. Τη σκηνοθεσία δεν τη διάλεξα. Προέκυψε λόγω ανάγκης.

11. Με ενδιαφέρει η ποιητική πλευρά των πραγμάτων, έμψυχων και άψυχων. Και το θέατρο ως ποίηση το αντιμετώπισα, ήθελα μετά το στίχο, ένα τεσσάρων διαστάσεων ποίημα. Η τέχνη είναι μια άλλη πραγματικότητα. Είναι πρώτα από  όλα τέχνη, δηλαδή  αποκτημένη γνώση  με  δάσκαλο την πρακτική. Και ο ρεαλισμός είναι μια άλλη πραγματικότητα  από την προσωπική μας πραγματικότητα. Υπάρχουν πολλές πραγματικότητες. Με ενδιαφέρει  η απόσταση από το ίδιο το αντικείμενο που με απασχολεί. Σε αυτήν την πραγματικότητα θα ήθελα να ζω.

12. Δεν ξεχωρίζω το θέατρο σε καλό ή κακό. Όλα τα είδη  θεάτρου μ’ αρέσουν  είμαι καλός θεατής,  αρκεί να είναι  τα έργα  καλά υποστηριγμένα.

13. Γνωρίζω τα  ελληνικά έργα. Τα έχω ανεβάσει και υποστηρίξει. Άλλα δεν είμαι δογματική  σε αυτό. Η ελληνικότητα για τον Έλληνα καλλιτέχνη είναι δίκοπο μαχαίρι. Όλα όσα μας παραδίδονται δεν είναι δεδομένα μέσα στο χρόνο. Οφείλουμε να τα ορίσουμε ξανά. Σε αυτήν τη διεργασία  έγκειται και το ενδιαφέρον στην τέχνη.

14. Ναι είμαστε λιγότερες οι γυναίκες σκηνοθέτιδες. To να γίνει γνωστό το έργο σου είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Κυρίως επαφών,  δημοσιοποίησης. Κάποιοι το κάνουν αυτό με επιτυχία, κάποιοι άλλοι καθόλου, κάποιοι με αποτυχία. Αν είσαι γυναίκα  είναι ακόμη πιο δύσκολο, πολύ πιο πολύπλοκο. Και κυρίως αν είσαι ακομμάτιστη και απροστάτευτη (από έναν ισχυρό άνδρα). Όλα αυτά με ποικίλες διαφοροποιήσεις.

15. Και βέβαια υπάρχουν επαγγελματικές σχέσεις καθαρές. Εξαρτάται από μας τις ίδιες τις γυναίκες.

16. Ναι πιστεύω στη ζωή, στις άξιες, στους συγκεκριμένους ανθρώπους και  αν κρατιέμαι μακριά  από τη βοή  τής ζωής συχνά  είναι γιατί  θέλω μια δυναμική σχέση με τους άλλους και όχι σχέση αμηχανίας. Αμηχανία και εγώ προξενώ,  από κούραση ή έλλειψη πραγματικού ενδιαφέροντος. Οι σχέσεις είναι διττές.

17. Το θέατρο, εκτός από αυτό-εκπαίδευση με την έννοια της αυτοπειθαρχίας -πολύ απαραίτητο στοιχείο στον καλλιτέχνη- και την παιδεία, είναι  αφορμή  για μιλήσω  για ό,τι με απασχολεί. Δημιουργώ μια  ελευθερία μέσα στην παρένθεση την θεατρική και αλώβητη και ελεύθερη προχωρώ. Και έχω αποδεχτεί το τίμημα αυτής της ελευθερίας.  Τίποτα δεν κερδίζεται χωρίς τίμημα. Και η τέχνη ζητά μεγάλο τίμημα. Βέβαια υπάρχει  ο πόλεμος, η αδικία και  αυτά υπερέχουν της τέχνης. Εκεί ο άνθρωπος είναι λίγος.

18. Η πρώτη  επαφή με τα θέατρο έγινε με  το επάγγελμα του πατέρα μου. Ήταν μουσικός, πιανίστας,  δούλευε στους μουσικούς θιάσους. Εκεί πρωτογνώρισα  το θέατρο. Επίσης ο θέατρο τη Δευτέρας, όταν μεγάλωσα  πιο πολύ  στην περίοδο του δημοτικού.  Το άκουγα ανελλιπώς.  Η φωνή του Τζόγια, της Χατζιαργύρη, της Λαμπέτη, του Φυσσούν,  ήταν γνώριμες  και αγαπητές. Το ραδιόφωνο ήταν αγαπημένο εργαλείο παιδείας τότε.

19. Τι να πω,  δεν ξέρω. Η ευτυχία είναι κάτι πολύ προσωπικό. Το θέμα είναι τι θέλει κανείς.  Να βρει τον προσωπικό του δρόμο ή να  εναρμονιστεί με μια  αναγνωρίσιμη  ευτυχία αποδεχτή  από το σύνολο το κοινωνικό… Εδώ δεν υπάρχουν συνταγές. Όμως  η υγεία,  η μακροζωία και η δημιουργία και η αγάπη  είναι  συνθετικά   τής  όποιας ευτυχίας.

20, Από πού αντλώ δυνάμεις  τις δύσκολες ώρες; Μα από μια εσωτερική πηγή,  που είναι πάντα εκεί όταν την χρειαστώ. Όμως εγώ  δεν  είμαι πάντα έτοιμη να πιω από την πηγή.

21. Oι άνθρωποι που δεν με γνωρίζουν καλά δυσκολεύονται μαζί μου, τους φοβίζω. Ίσως γιατί δεν φανερώνω τις αδυναμίες μου.

22. Μ’ ενδιαφέρει να μείνω αθώα, αυθόρμητη και αφελής μέσα στη σκληρή δοκιμασία τής τέχνης του θεάτρου, τις τέχνες γενικότερα και της πραγματικότητας που μας περιβάλλει. Έχω όμως δυνατό ένστικτο. Το σεβάστηκα πάντα γι’ αυτό και με  συντροφεύει και με προστατεύει, μέχρι τώρα τουλάχιστον. Θέλω να πω ότι το ένστικτο είναι εκεί όταν το χρειαστώ, ετοιμοπόλεμο.

23. «Μεγάλη μπουκιά φάε,  μεγάλο  λόγο να μην πεις…» και  επειδή  την πιστεύω  την παροιμία αυτή, όπως και όλες  τις παρόμοιες,  βγαλμένες από την πείρα του λαού,  τότε που η παράδοση μετρούσε,   ό,τι έχω πει   ή το στήριξα  με τη ζωή μου, ή με  απέβαλλε ή μπορεί και να μην ισχύει τίποτα από  όσα  εξιστορώ.

Αθήνα 1992

Αθήνα 2019 / Σημείωση: Είμαστε στο 2019. Η συνέντευξη όλη (εδώ  δίνω αποσπάσματα)  βρίσκεται σε μια κασέτα. Καθισμένες στο βάθος  σε  ένα μικρό τραπεζάκι  στο παλιό Ζόναρς στο Σύνταγμα  ένα πρωί,  του 1992 , πίναμε καφέ  και μιλούσαμε, εγώ και μία δημοσιογράφος (δεν  θα αναφέρω  το όνομά της).  Μια νέα κοπέλα καινούρια στο επάγγελμα τότε. Ήσυχη ώρα για το Ζόναρς και ο χώρος σχεδόν άδειος. Σήμερα  το Ζόναρς είναι   διαφορετικό, όλα είναι διαφορετικά. Όμως οι  σκέψεις και οι αντιλήψεις  μου   το ‘92  δεν έχουν αλλάξει. Έχουν  λειανθεί  βέβαια από την εμπειρία και την κούραση  τόσης ενέργειας, που δόθηκε όλα αυτά τα χρόνια,  στη δουλειά μου.

[Copyright ©  Μαρία  Σκουλαρίκου-Πανούτσου]