Friendship is a miracle

A friend is someone who

gives you total freedom

to be yourself.

Jim Morrison

«Όλα τα άλλα πρέπει να ακολουθούν,

διότι ο δημοσιογράφος είναι πάνω από όλα

δημοσιογράφος,

 αφήνοντας στην άκρη

τις πολιτικές-κομματικές επιλογές του»(…)

Δημοσιογραφική αρχή

Στα ημερολόγια μου δεν θα μπορούσα να μην  αναφερθώ σε μία ιδιαίτερη φιλία που προέκυψε τα χρόνια  1995- 2002. Αναφέρομαι  στη γνωριμία μου με έναν  αγωνιστή, έναν δημοσιογράφο ξεχωριστό, έναν Έλληνα που τίμησε και το επάγγελμά του, τις ιδέες του και την ιστορία τού τόπου του, τον Λευτέρη  Βουτσά.

Ο Λευτέρης Βουτσάς  ήταν ένας λάτρης της τέχνης και  η γνωριμία μου μαζί του το  αποδεικνύει αυτό. Δεν άνηκα σε κόμμα της αριστεράς,  δεν είχα παρελθόν αγωνιστικό στο χώρο των πολιτικών διεκδικήσεων. Η μόνη μου αγωνιστικότητα ήταν  ο χώρος του θεάτρου. Με τις επιλογές μου στο θέατρο, μιλούσα για τις ιδέες μου και τα πιστεύω μου. Το 1995 αποφασίζω να δραματοποιήσω ένα κείμενο της Δ. Μ. Μιχαλακέας με τίτλο ‘Γυναικείες φυλακές Αβέρωφ’  (εκδ. Άγρα), μία μαρτυρία  με τον γενικό τίτλο «ΕΛΕΓΕΙΑ». Εγώ ένα αδέσμευτο  ιδεολογικά  και πολιτικά  άτομο,  θέλησα να μιλήσω για μια  ευαίσθητη ιστορικά εποχή που  δεν είχα βιώσει αλλά που είχα διάθεση να ερευνήσω,   ένα θέμα ταμπού,  τον ελληνικό εμφύλιο και τις επιπτώσεις που είχε επάνω στους ανθρώπους.

Ο Λευτέρης Βουτσάς  ενημερώθηκε από τα δελτία τύπου που έστελνα στις εφημερίδες ως διευθυντής της Αυγής τότε  και  ως  αμερόληπτος και ανοιχτός όπως ήταν άνθρωπος με ποικίλα ενδιαφέροντα, θέλησε να  δει την παράσταση. Έτσι γνωριστήκαμε. Αυτό ήταν η αρχή.

Δεν είμαι εγώ το κατάλληλο άτομο για να κάνω το πορτραίτο ενός αγωνιστή. Θέλω μόνο να ξαναθυμηθώ τον φίλο μου,  που από το1995 μέχρι την ημέρα που πέθανε είχε δώσει σε μένα μόνο αγάπη, εμπιστοσύνη, στήριξη και  σεβασμό. Έκανε όνειρα  και για μας  παράλληλα με τα όνειρα  για  τη δική του ζωή και  για την εφημερίδα που διεύθυνε τότε και υπεραγαπούσε.  Είναι η ματιά  μιας φίλης  για ένα φίλο.

Θυμάμαι  τα πρωινά που πήγαινα να τον δω να πω μια κουβέντα μαζί του, να τον συμβουλευτώ ακόμη και για οικογενειακά μου θέματα.  Μου ενέπνεε μια  σιγουριά, μια δύναμη και μια ζεστασιά. Γνώριζα ένα άνθρωπο της παλαιάς γενιάς  που είχε ζήσει και τον πόλεμο και τον εμφύλιο και είχε  συμβάλει και ο ίδιος στις  ιστορικές αλλαγές του  τόπου  μου. Τα πρωινά  στα γραφεία της  Αυγής. Καφέ και συζήτηση. Ποτέ δεν ένοιωσα  ότι ήμουν σε γραφείο  εφημερίδας. Η συζήτηση  πάντα  δροσερή, ακόμη και όταν τα θέματα ήταν βαριά ή αδιέξοδα.

Αυτά τα πρωινά  στο γραφείο του Λευτέρη  την περίοδο 1996, μέχρι το 2002  που αρρώστησε  και δεν μπορούσα πια να το δω, υπήρξαν μοναδικά σε αίσθηση,  γιατί είχαν την σφραγίδα της αγνής φιλίας δυο ανθρώπων διαφορικής ηλικίας, φύλου, ενδιαφερόντων και επαγγέλματος, αλλά και πολιτικών πεποιθήσεων.  Ποτέ δεν είχα  την αίσθηση ότι  ο Λευτέρης ήταν  ένας ηλικιωμένος άνθρωπος, παρά ο φίλος μου ο Λευτέρης, ο χωρίς ηλικία και φύλο. Συγχρόνως βαθειά μέσα μου ένοιωθα την φιγούρα  του πατέρα. Την τελευταία φορά που τον είδα ήταν στο νοσοκομείο  Μετροπόλιταν.  Εκεί που τον είδα  στο κρεβάτι του άρρωστου,  το βλέμμα του συνέχιζε να είναι το γνωστό δυνατό ανδρικό βλέμμα ενός ανθρώπου που ήθελε να ζήσει. Ήταν 84  χρονών.

Αποσπάσματα από τον τύπο για την ανακοίνωση του θανάτου του.

«Μετά από πολύμηνη μάχη με τον καρκίνο κατέληξε ο άξιος λειτουργός του Τύπου, Λευτέρης Βουτσάς. Ο Λευτέρης Βουτσάς γεννήθηκε στην Προποντίδα της Μικράς Ασίας, το 1918. Φοίτησε στην ΑΣΟΕΕ και ήταν πτυχιούχος του Ινστιτούτου Οικονομικών Επιστημών του Βουκουρεστίου. Μιλούσε αγγλικά, γαλλικά και ρουμανικά. Ο Λευτέρης Βουτσάς ανέπτυξε ήδη από το 1938, όταν ακόμη ήταν φοιτητής στην ΑΣΟΕΕ, έντονη συνδικαλιστική και πολιτική δράση. Το 1941 γίνεται μέλος του ΕΑΜ και από το 1942 εντάσσεται στο ΚΚΕ. Παράλληλα το 1943 ξεκινά τη δημοσιογραφική του σταδιοδρομία από την αντιστασιακή εφημερίδα «Η ΓΡΟΘΙΑ». Στη συνέχεια εργάζεται στον «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ», στην εφημερίδα «ΛΑΪΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ» της Βουδαπέστης, στο περιοδικό της ΕΔΑ «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ» και ως Διευθυντής στη «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ». Η χούντα τον εκτοπίζει στο Παρθένι της Λέρου. Μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968 εντάσσεται στο ΚΚΕ (εσωτερικού) και από το 1973 γίνεται μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και του Εκτελεστικού Γραφείου. Αμέσως μετά τη μεταπολίτευση γίνεται μέλος της τριμελούς διεύθυνσης της «ΑΥΓΗΣ» και από το 1975 Εκδότης – Διευθυντής της. Ο Λευτέρης Βουτσάς υπήρξε πολύτιμος συνάδελφος, εμπνευσμένος και σημαντικός άνθρωπος του Τύπου, πάνω από όλα όμως υπήρξε αγωνιστής της ελευθερίας και της Δημοκρατίας πληρώνοντας το τίμημα των αγώνων του με πολύχρονες φυλακίσεις. Τελευταία κράτησή του, η οποία δημιούργησε και ένα μεγάλο κύμα συμπαράστασης, υπήρξε η φυλάκιση του το 1992 για τα χρέη της «ΑΥΓΗΣ». Το Διοικητικό Συμβούλιο συλλυπείται τη σύντροφό του Κατερίνα και αποχαιρετά τον άξιο δημοσιογράφο και τον αγνό αγωνιστή. Η κηδεία του Λευτέρη Βουτσά θα γίνει σήμερα, Δευτέρα 9 Σεπτεμβρίου 2002, στις 4 μ.μ., στο Πρώτο Νεκροταφείο.» 

«Σε ηλικία 84 ετών επεβίωσε χθες ο Λευτέρης Βουτσάς, ιστορικό στέλεχος της Αριστεράς και επί σειράν ετών εκδότης της «Αυγής». O Λ. Βουτσάς είχε γεννηθεί στην Προποντίδα της Μικράς Ασίας και το 1941 οργανώθηκε στο KKE. Το 1968 με τη διάσπαση του KKE, ενώ ήταν κρατούμενος στο στρατόπεδο της Λέρου πέρασε στις γραμμές του ΚΚΕ-εσωτερικού. Μετά τη μεταπολίτευση έγινε μέλος της διεύθυνσης της «Αυγής» και αργότερα εκδότης της, μέχρι τη μετατροπή της εφημερίδας σε ανώνυμη εταιρεία.» 

Τι μου έμεινε από την φιλία αυτή. Το μέτρο, το δικαίωμα στην ελευθερίας  της γνώμης, η υπευθυνότητα, η συνέχεια, οι αρχές, η ζεστασιά, η αντικειμενικότητα, η συνύπαρξη διαφορετικών ιδεών. Η λαϊκότητα,  η Ελληνικότητα, η αμερόληπτη και αγνή φιλία.

There is nothing on this earth

more to be prized

 than true friendship.

Thomas Aquinas

Εικόνα πρώτη.

Καλεσμένος από μας στο σπίτι μας  στην Κέα, καλοκαίρι.  Το πρωινό μας   ήταν διαφορετικό από τους άλλους. Τρώγαμε κριθαροκολούρα με λάδι και  κρεμμύδι και γελάγαμε με τα πειράγματα  της Κατερίνας και του Τάσου. Εμείς το διασκεδάζαμε έχοντας την αίσθηση μιας γιορτής. Γιορτάζαμε την  απλότητα,  την  ταπεινότητα, την εγκράτεια.

Εικόνα δεύτερη.

Το 1997  πήγα στη Θεσσαλονίκη  να  λάβω μέρος στο φεστιβάλ  «Γυναίκες δημιουργοί των τεσσάρων θαλασσών».  Ο Λευτέρης Βουτσάς πηρέ την γυναίκα του Κατερίνα και  ήρθαν στη Θεσσαλονίκη. Θεωρούσε χρέος του  να στηρίξει μια παράσταση με μια διαφορετική ματιά στο θέμα του εμφυλίου. Είχε την ικανότητα να τα μετατρέπει όλα σε μια ξεχωριστή  στιγμή, όπου βρισκόταν  παρών. Έδωσε τόση σημασία στην παράσταση αυτή, στα πλαίσια του Φεστιβάλ, που αναρωτιόμουν αν πράγματι είχε τόση σημασία. Πού έβρισκε το χρόνο  και την ενέργεια να  ασχοληθεί με όλους  και με όλα. Γεννούσε  σχέσεις,  δράσεις,  γεγονότα,  συμβάντα,  στιγμές, εξελίξεις.

Εικόνα Τρίτη.

Είναι μέρα παράστασης. Ο Λευτέρης απροειδοποίητα ήρθε  να την δει. Ένας    οικογενειακός θάνατος που με συγκλόνισε, με έκανε και πήρα την απόφαση να τηρήσω πένθος και ν’ ακυρώσω την παράσταση εκείνη την ημέρα. Έχω αφήσει έναν άνθρωπο στο θέατρο για να ενημερώνει. Μου είπαν για την απογοήτευση του Λευτέρη  στην πρώτη αυτήν προσπάθεια να έρθει σε  επαφή μαζί μας. Όταν κάποια στιγμή του το συζήτησα,   έμεινε σιωπηλός  και αυτή ήταν η απάντησή του: «Ο ηθοποιός είναι λειτουργός και βάζει πάνω από όλα το λειτούργημά του». Και η δική μου αρχή είναι αυτή.  Μόνο  που υπάρχουν και οι εξαιρέσεις σε όλους τους κανόνες. Ο Λευτέρης πίστευε στους κανόνες  και  απομάκρυνε τις εξαιρέσεις με κάθε τρόπο.

Εικόνα τέταρτη.

Έχω κάνει αίτηση  να παιχτεί η Αντιγόνη μου στο Εθνικό,  στην Πειραματική Σκηνή. Ο Λευτέρης  το γνωρίζει. Αγωνιά  αν θα γίνει δεχτεί η αίτησή μου. Δε διστάζει στην ηλικία που  βρίσκεται,  να ζητήσει ακρόαση από τον τότε  διευθυντή του Εθνικού, Νίκο Κούρκουλο,  για να  του πει τι γνώριζε για το θέατρο Τομή και την πορεία του και την πορεία της Αντιγόνης, σε Διεθνή Φεστιβάλ θεάτρου. Ένας ηλικιωμένος άνθρωπος και πολύ πιεσμένος από το καθημερινό  του πρόγαμα,  εκθέτει τον εαυτόν του  με μόνο κέρδος να έρχεται στο φως η δουλειά της ομάδας αυτής. Πίστευε στην πρόοδο. Αυτός ήταν ο Λευτέρης. Πίστευε στον αγώνα, κάθε είδους αγώνα, για πρόοδο και για  ειρηνικούς σκοπούς και  έβλεπε τον αγώνα που έκανα, τα χρήματα που χαλούσα, τον κόπο, το χρόνο, τη θέση μου απέναντι στη ζωή. Και πίστευε στον αγώνα μου αυτόν, αγωνιστής  ο ίδιος. Δεν θα ασχολούταν μαζί μου αν δεν έβλεπε, πέρα από το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, το δόσιμο μου και τις θυσίες που έκανα για ένα σκοπό, χωρίς ουσιαστικά κανένα υλικό κέρδος παρά μόνο την αγάπη μου για την αλήθεια, την ελευθερία και την τέχνη.

Παραθέτω ένα ακόμη στοιχείο που θα βοηθήσει να κατανοήσουμε  λίγο παραπάνω   τον Λευτέρη Βουτσά και την ελληνική πραγματικότητα. Δυστυχώς  δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία γραμμένα για τη ζωή του.

«Γράφω αυτό το σημείωμα και αφεύκτως ο νους μου ανατρέχει πριν 39 (παρά λίγες ημέρες) χρόνια πίσω, όταν, φοιτητής ακόμη στη Φιλοσοφική Αθηνών, ανέβαινα με δέος, αλλά και με ενθουσιασμό εφήβου, τα σκαλιά που οδηγούν στον α΄ όροφο του ίδιου κτηρίου και σήμερα, εις την οδό Ακαδημίας 52.

Ήσαν εκεί τα πρώτα γραφεία της «ΑΥΓΗΣ», της οποίας το πρώτο φύλλο είχε κυκλοφορήσει ξανά στις 4 Αυγούστου 1974, μετά το κλείσιμο της ιστορικής εφημερίδας από τους δικτάτορες.

Ήσαν λίγες ημέρες μετά -6 ή 7 Αυγούστου 1974- και με περίμενε ο συνδιευθυντής του φύλλου αείμνηστος Θανάσης Τσουπαρόπουλος να με καλωσορίσει στην εφημερίδα με την εξής φράση: «Μάκη να είσαι αριστερός, καλώς μας ήλθες, αλλά εδώ, πάνω από όλα, θα είσαι δημοσιογράφος. Και δημοσιογράφος σημαίνει, κυρίως και πρωτίστως, να ψάχνεις την είδηση και να τη διασταυρώνεις από κάθε άποψη, να μην γράφεις ανακρίβειες και πολύ περισσότερο ψέματα. Όλα τα άλλα πρέπει να ακολουθούν, διότι ο δημοσιογράφος είναι πάνω από όλα δημοσιογράφος, αφήνοντας στην άκρη τις πολιτικές-κομματικές του επιλογές»(…)

Αυτή η φράση του αγαπημένου μου «κύριου Θανάση» (ποτέ δεν αισθάνθηκα ωραία να του μιλήσω στον ενικό και να τον αποκαλέσω απλώς Θανάση), καλού φίλου του πατέρα μου Χαρίλαου Θρ. Μηχιώτη, που έφυγε πέρυσι το Νοέμβριο και με σύσταση του οποίου πήγα στην «ΑΥΓΗ», με συνόδευε πάντοτε. Και τα ίδια μου έλεγε, με το δικό του τρόπο, ο συνεκδότης του φύλλου και αείμνηστος Λευτέρης Βουτσάς, με τον οποίο συνδεθήκαμε συντόμως, ως «οικογένεια», με στενή φιλία, αδιατάρακτη ως το θάνατό του.»

[Του Σεραφείμ Χ. Μηχιώτη για το Enimerosi24, 28/7/2013]

Θέλω να κάνω μνεία  σε ένα βιβλίο του Λ. Μαροειδή με  τίτλο «ΟΙ ΔΥΟ ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ»  [Εκδ. ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ],  με συνεντεύξεις   των κορυφαίων αγωνιστών, Βασίλη Νεφελούδη, Λευτέρη Βουτσά, Λεωνίδα Τζεφρόνη, Λεωνίδα Κύρκο και Γρηγόρη Φαράκου. Έχει  διαφέρον  να το διαβάσει κανείς. Έχω επιλέξει   λίγες γραμμές χαρακτηριστικές,  από την συνέντευξη  του  Λευτέρη Βουτσά.

«(…) με αυτήν την έννοια, υπηρέτησα την υπόθεση της αριστεράς, δόθηκα  ολόψυχα   μη ζητώντας  για τον εαυτόν μου τίποτα άλλο  εκτός από την ηθική  ικανοποίηση ότι  πάλεψα για ιδανικά και με   την έννοια αυτή λυπάμαι που όλες οι θυσίες εκατομμυρίων ανθρώπων δεν είχαν το  αντίκρισμα που έπρεπε να έχουν (…)»

«(…) Η ζωή  πρέπει να έχει κάποιο νόημα (…)»

«(…) Λίγες μέρες πριν  ένα συναγωνιστής με πλησίασε και μου είπε πόσο  απογοητευμένος ήταν. Του είπα: «Είναι  αργά για μας  τώρα να απογοητευτούμε,  δεν έχουμε το δικαίωμα πια   για απογοητεύσεις. Ας κάνουμε ό,τι καλύτερο ακόμη μπορούμε (…)»

Καθώς  γράφω   και συγκεντρώνω τις αναμνήσεις μου,  ο ήχος από το κομμάτι του Jim Morrison  ‘People Are Strange’  ήρθε στα αυτιά μου.

Μαρία Πανούτσου, Αθήνα  2018.

[Copyright ©  Μαρία  Σκουλαρίκου-Πανούτσου]