Μεταξύ Μίλαν Κούντερα και ἐμοῦ της γράφουσας καθώς πενθούσα τη ζήση την τραχιά. [1]
«Ο βαθμός της βραδύτητας
είναι ευθέως ανάλογος
με την ένταση της μνήμης·
ο βαθμός της ταχύτητας
είναι ευθέως ανάλογος
με την ένταση της λήθης»
Μίλαν Κούντερα
Οι άνδρες της ζωής μου υπήρξαν ή φίλοι μου ή συνεργάτες ή σύζυγοι, όσοι πραγματικά μου έδωσαν σημαντικά στοιχεία ζωής και ανταπόδωσα.
Χωρίς να έχω απόλυτα συνείδηση αυτής της ενστικτώδους λειτουργίας, ήταν μια προέκταση της γνώσης, έτσι ήθελα να πιστεύω και έτσι είναι με κάποιον τρόπο.
Μια αφορμή για γνώση και μόνο;
Ο έρωτας για μένα υπήρξε πάντα πνευματικός. Αν δεν είχε το στοιχείο αυτό, τελείωνε εξαιρετικά γρήγορα και δεν άφηνε σημάδια. Το ένστικτο και οι ανάγκη των ανδρών για διαφορετική προσέγγιση στο θέμα αυτό, όσο ήμουν νέα, το υιοθέτησα εν μέρει και με οδηγούσε σε πιο υλικές καταστάσεις, σωματικές περιπέτειες και εμπειρίες τις ονομάζω, που όμως ποτέ δεν με κάλυψαν ολοκληρωτικά και σε καμιά περίπτωση δεν ήταν το δικό μου ζητούμενο.
Ο έρωτας αν ήταν ισχυρός, αν ήταν αυτός, από τις λίγες περιπτώσεις, που συνδυάζει πολλά χαρίσματα, τουλάχιστον αρχικά, ήταν πάντα παροδικός, ποτέ δεν με κράτησε για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Για μένα σημαντική είναι η φιλία, η συνεργασία με κοινούς στόχους, η μετάδοση γνώσης ο σεβασμός και η εμπιστοσύνη. Αυτά κρύβουν γοητεία και συνέχεια μέσα στον χρόνο.
Θυμάμαι με συστολή όλες τις ερωτικές ακρότητες που έγιναν στην προσωπική μου ζωή και δεν καταλαβαίνω πώς έγιναν. Δεν με χειροκροτώ αλλά ούτε και με κρίνω αρνητικά ή ενοχικά. Πολύ απλά λέω πως έχω λειτουργήσει κάποιες λίγες φορές, ευτυχώς, ενάντια στις πραγματικές μου ανάγκες. Σκέπτομαι όμως πως για να έγιναν, θα υπήρχε κάποιος ενδότερος κρυφός λόγος.
Εκτός από την ολική μας ύπαρξη -τόσο πλούσια, τόσο πολύπλοκη- υπάρχει μια ύπαρξη, θα την ονόμαζα επίκαιρη, φτωχή, ενστικτώδη, επιπόλαιη, συναισθηματικά αδύναμη, καταχωνιασμένη στα άδυτα του εαυτού μας, μια πλευρά πολύ ανθρώπινη, που μυρίζει ανθρωπίλα, που κυριαρχεί – κατά καιρούς, ευτυχώς. Η ανθρωπίλα με την έννοια μιας πολύ ατομικής ταυτότητας, που δεν θέλεις από κάποια στιγμή και μετά στη ζωή σου να μοιραστείς. Η ανθρωπίλα αυτή -κατά καιρούς, ευτυχώς- μας μαθαίνει τι δεν είναι απαραίτητο στη ζωή.
Η Μαρία Πανούτσου, από την εποχή της πρώτης ανάγνωσης του βιβλίου του Μίλαν Κούντερα, τo 1984, ‘Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι’. (φωτογραφία από το αρχείο της.)
Και ξαναγυρνώ στον Κούντερα, που υπήρξε κοντά στην γυναίκα -όσο είναι δυνατόν να είναι κοντά στην γυναίκα ένας άνδρας- και λέει κάπου ‘’Ευτυχώς οι γυναίκες έχουν την αξιοθαύμαστη ικανότητα να αλλάζουν το νόημα των πράξεών τους εκ των υστέρων’’. Μήπως κι εγώ αυτό κάνω; Μήπως αυτό είναι όμως φυσικό και απαραίτητο;
Βέβαια το περιττό είναι όχι πάντα τόσο απρεπές, ίσως και να είναι χρήσιμο. Και συχνά το συναπαντάμε με τη μορφή επανάστασης και κάθαρσης. Τίποτα δεν είναι απλό και μονοδιάστατο τελικά. Τίποτα τελικά δεν είναι χωρίς βαθύτερες αιτίες.
Τα λευκώματα που είχαμε την δεκαετία του ‘80 είναι ό,τι είναι σήμερα το κοινωνικό διαδίκτυο. Μόνο που τα λευκώματα ήταν περιορισμένα στον αριθμό των συμμετεχόντων. Συμμαθητές, φίλοι φίλων, κοντινοί συγγενείς.
Το κρατώ το λεύκωμα αυτό, αν και ξέρω πως έχει μουσειακή αξία μια και κανένας από τους απογόνους μου δεν θα ασχοληθεί μ’ αυτό. Καθώς το ξεφυλλίζω, διαπιστώνω την ωριμότητα των συμμαθητών μου στην ηλικία των δεκαέξι, τις ιδέες και τις παρατηρήσεις που ξεδιπλώνονται.
Αν δεν το είχα κρατήσει -και το είχα πετάξει- τι κρίμα, θα είχα στερήσει τον εαυτόν μου από αυτήν την μοναδική εμπειρία να ζωντανεύω την ηλικία εκείνη, μια εποχή ολόκληρη, τόσο σημαντική για μένα και για τον τόπο μου μα και για όλο τον κόσμο τότε.
Νομίζω πως το μεγαλύτερο απόκτημα της εποχής εκείνης, που δεν ήταν απόκτημα αλλά αποτέλεσμα μυρίων παραγόντων, ήταν η αίσθηση του χρόνου, ένας χρόνος ατελείωτος που ζητούσε συμμετοχή στη ζωή.
Η μνήμη για μένα είναι η πιο σημαντική λειτουργία του ανθρώπου. Και ξαναγυρνώ στον Κούντερα:
‘’Για να εξαλείψουν τους λαούς, αρχίζουν από το να τους στερούν τη μνήμη (ατομική, συλλογική, ιστορική). Καταστρέφουν τα βιβλία σου, την ιστορία σου, την κουλτούρα σου. Κάποιος γράφει άλλα βιβλία, τους δίνει μια άλλη κουλτούρα, επινοεί μια άλλη ιστορία. Αργότερα τα άτομα αρχίζουν να ξεχνούν σιγά-σιγά αυτό που είναι κι αυτό που ήταν…” (Milan Kundera στο Αστείο).
Πιστεύω χωρίς τη μνήμη θα ήμασταν τέρατα, δεν θα μπορούσαμε να εξελιχθούμε, «ξύλο απελέκητο», όπως πολύ σωστά -και συμφωνώ απόλυτα- έχει ομολογήσει ο τελευταία αποθανών αγαπημένος συγγραφέας και δάσκαλος όλων μας, ο Μίλαν Κούντερα.
Αν συνομιλούσα με τον Μίλαν Κούντερ το 1984 θα τον ρωτούσα:
Μαρία: Tα πιστεύετε όσα γράφετε;
Μίλαν: Όχι βέβαια.
Μαρία: Τότε τι μένει λοιπόν;
Μίλαν: Μα… η λήθη. [2]
Αθήνα 18/07/23
Καθώς ξεφυλλίζω βιβλία του Κούντερα, ξεπηδά και η δική μου ζωή σε εικόνες…
[1] Μαρία Πανούτσου, Το μαύρο είναι το χρώμα μου
[2] Μίλαν Κούντερα
Αφήστε το σχόλιο σας