«Ένα ταξίδι που δεν έγινε», γράφει η Μαρία Πανούτσου

Ήθελα να είμαι στην καρδιά της πρωτοπορίας στην τέχνη πάντα. Με ενδιέφερε το νέο σε όλους τους τομείς, όχι μόνο στην τέχνη. Γι’ αυτό φρόντισα να πάω στο εργαστήρι του Γκροτόβσκι [1] για το θέατρο, στην Πολωνία το ‘80 και στην Ιαπωνία, στο εργαστήρι του Μιν Τανάκα [2] το ’85, για τον χορό.

Και οι δύο χώροι μοναδικοί στην προσέγγιση της θεατρικής πράξης και φιλοσοφίας και όχι μόνο.

Το ταξίδι στο Τόκιο είναι το μόνο ταξίδι που προγραμμάτισα και δεν έγινε. Μου στοίχισε πολύ. Είχε όμως τον λόγο του που δεν έγινε. Τις συνθήκες, επίσης, που δεν έγινε.

Οι σπουδές μου στον χορό, με είχαν εφοδιάσει και μπολιάσει με την αγάπη για την κίνηση. Το Θέατρο με συμπλήρωνε με την φωνή, με τον εκφρασμένο με την γλώσσα λόγο, αλλά πάντα η κίνηση και οι ποικίλες προσεγγίσεις της σωματικής έκφρασης με ενδιέφεραν βαθιά, μαζί με τη γραφή.

Το Butoh το είχα στο μυαλό μου και το είχα ψάξει αρκετά πριν ζητήσω να το γνωρίσω από κοντά και έτσι αφού είχα γυρίσει από την Πολωνία και είχα ιδρύσει την δική μου θεατρική ομάδα θέλησα να πάω και στην Ιαπωνία να μελετήσω και αυτήν την πρωτοποριακή προσέγγιση – πρόταση, της έκφρασης, της κίνησης. Οι Ιάπωνες με τις τόσες παραδοσιακές φόρμες παραστατικής τέχνης, θέλησαν να απελευθερωθούν, να αντιδράσουν και να δημιουργήσουν κάτι νέο, πραγματικά δικό τους, της εποχής τους και όλο αυτό γεννήθηκε βέβαια μετά το μανιτάρι της Χιροσίμα [3], η πρώτη πόλη που βομβαρδίστηκε με ατομική βόμβα, στον Παγκόσμιο Πόλεμο από τις Η.Π.Α.. Δεν μπορούσαν οι καλλιτέχνες της Ιαπωνίας να μείνουν στις παραδοσιακές, τέχνες σαν να μην συνέβη τίποτα και έτσι δημιούργησαν το Butoh ως αντίδραση σε ό,τι συνέβαινε στον κόσμο, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.

Ήταν η ίδια χρονιά που η Αθήνα κηρύχθηκε η πρώτη πολιτιστική πρώτευσα και δεκάδες προσκεκλημένοι καλλιτέχνες βρεθήκαν κοντά μας για σεμινάρια και παραστάσεις, εκθέσεις, συναυλίες. Ο Μιν Τανάκα ήρθε και αυτός εδώ και μετά την αλληλογραφία μας θα βρισκόμασταν για πρώτη φορά από κοντά για να μιλήσουμε. Και βέβαια έλαβα μέρος στο σεμινάριό του και μιλήσαμε για την διαμονή μου στο Τόκιο και τις λεπτομέρειες του ταξιδιού και του σεμιναρίου, που μου είχε στείλει ήδη σε γράμμα (δείτε φώτο) και φυσικά είδα και την παράστασή του στο Λυκαβηττό. Ο Μιν Τανάκα και το έργο του χρειάζεται πολλές σελίδες για να το περιγράψεις. Θα αναφέρω μόνο μια ιδιότητα που η ίδια και στον Γκροτόβσκι και στον Μιν Τανάκα και στην δική μου την δουλειά στο θέατρο: Προσδοκούσαν επιστροφή στις ρίζες χωρίς να χάνουν την εικόνα του τώρα.

Το σεμινάριο του στην Αθήνα πραγματοποιήθηκε και σε εσωτερικό χώρο και σε εξωτερικό και ήταν μια ανεπανάληπτη εμπειρία κυρίως το κομμάτι στον εξωτερικό χώρο, γιατί το Butoh στασιαστικά έχει σχέση με την φύση.

Τόκιο – Πολωνία την δεκαετία του ’80, έως το ’85, δεν ήταν κάτι της μόδας, ήταν πολύ αμφισβητήσιμα θέματα στον κόσμο της τέχνης και όσοι τα προσέγγιζαν ήταν δαχτυλοδεικτούμενοι, για να μην πω κάτι που φαίνεται πιο υπερβολικό, που όμως συνεβαίνανε. Τα άτομα αυτά δεν έβρισκαν εύκολα δουλειά μετά, παρά μόνο αν δημιουργούσαν τον δικό τους χώρο.

Ο Μιν Τανάκα οδήγησε το Butoh στον προσωπικό του δρόμο, έτσι οφείλουν όλοι οι εκφραστές του, αφού πρώτα σεβάστηκε τις αρχές του Butoh.

Το Butoh, όπως κάθε μορφή τέχνης, είναι μια μακρόχρονη διαδρομή-σπουδή, που δεν έχει σχέση με την μίμηση αλλά με την κατανόηση της προσέγγισης, την ιστορική της διαδρομή και την σχέση που έχουμε εμείς οι ίδιοι με τις αιτίες που γεννήσαν αυτήν την φόρμα. Δεν είναι σχολή (παγιωμένη άποψη) ούτε κάτι νεκρό, μουσειακό, αλλά μια διαρκής, συνεχής, ανοιχτή διαδικασία πολύ προσωπική και η φόρμα απλά δίνει την ελευθερία στο σώμα να την εκφράσει.

Στα πλαίσια μιας μελέτης που ετοιμάζω σε μορφή δοκιμίου για το Butoh, ανασκαλεύω την προσωπική μου σχέση με έναν από τους πιο σημαντικούς ερευνητές και εκφραστές του.

Θυμάμαι την άσκηση στο ύπαιθρο, στο λόφο του Στρέφη στη Νεάπολη, που μου έδειξε ότι μπορούσα να συμμετέχω και στο σεμινάριο στο Τόκιο. Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο μου και είναι επιστολή του Μίν Τανάκα για να προετοιμαστώ για το ταξίδι. To Butoh περιέχει την ανατροπή στην σκέψη και στην έκφραση και έτσι και για μένα υπήρξε μια μεγάλη ανατροπή πρώτα ματαιώνοντας το ταξίδι και δευτερογενώς την αντιμετώπισή μου σε ό,τι ανατρέπεται.

Fu στα ιαπωνικά σημαίνει γράμμα, γραπτό. Πιστεύω ότι η ποίηση, το γράμμα, το σημάδι έχει σχέση με την κίνηση τού σώματος και κάθε κίνηση, περιέχει και την λεκτική της ερμηνεία. Το Βutoh και όσοι καλλιτέχνες το προσέγγισαν, είχαν σχέση με τον εκφρασμένο λόγο, τον γραπτό λόγο, την φύση και όλες τις μορφές τέχνης. Για μένα στάθηκε η επιβεβαίωση της άποψής μου, ότι ο καλλιτέχνης είναι ένας αναγεννησιακός τύπος ανθρώπου, που τον ενδιαφέρουν όλα τα της ζωής και σπουδάζει πολλές τέχνες παράλληλα, με στόχο την καλύτερη κατανόηση του εαυτού του και του μυστηρίου της ζωής.