«Ένα διπλό πορτραίτο και μια τελευταία ματιά», γράφει η Μαρία Πανούτσου

Αν κρίνω από τα δυο αφιερώματα που είχα την χαρά και την τιμή να ασχοληθώ και να παρουσιάσω, τις δύο ποιητικές συλλογές του Αντρέα Τιμοθέου, φαίνεται καθαρά το ενδιαφέρον μου για την ποίησή του.

Ανακαλύπτω καθώς το σκέπτομαι έναν χρόνο παρελθοντικό στην σχέση μου με τον ποιητή. Όχι μόνο από τότε που πρωτοδιάβασα ποίησή του, ή από τότε που τον πρωτογνώρισα με σάρκα και οστά σε ένα από τα ταξίδια του στην Αθήνα, αλλά πολύ πριν γεννηθεί, αφού εγώ πολύ πριν γεννηθεί είχα επισκεφτεί τα χώματα της γης που τον γέννησαν, το νησί της Αφροδίτης, την Κύπρο.

Ο Αντρέας έχει συνειδητοποιήσει, κατά την γνώμη μου, σε ποιο τόπο γεννήθηκε και τη βαριά κληρονομιά που έχει στις πλάτες του. Τόπος από τους αρχαίους χρόνους κατοικημένος, περιτριγυρισμένος από ιερούς πολιτισμούς και απέραντη θάλασσα. Χωρίς να το διατυμπανίζει, επωμίζεται όλη την κληρονομιά του Ελληνισμού και με πολύ ζεστό τρόπο, συνδυάζει το τώρα -το παρόν- με το ταξίδι του προς το παρελθόν, τόσο το δικό του, της οικογένειάς του, αλλά και της γενέθλιας γης.

Η καταγωγή του, λοιπόν, και η σχέση του με τον τόπο του, είναι δυο στοιχεία που με έκαναν να σκύψω πάνω στο ποιητικό του έργο και έτσι να κερδίσω την χαρά της ανάγνωσης του ποιητικού του λόγου, τόσο μεστός, τόσο λυρικός, τόσο γεμάτος από στιγμές και γεγονότα.

Παραθέτω τις δυο προσεγγίσεις στο ποιητικό έργο του Αντρέα Τιμοθέου.

Εσπερινό

Τα ποιήματά μου με στοιχειώνουν.

Λευκό χαρτί τα φονικά και οι πληγές μας.

Λευκός κι ο πόνος σαν τον θάνατο

μακριά απ’ το πρόσωπό Σου.

«Εσύ πόθεν επλάστηκες

τζιαι εννά βασανιέσαι;

Εν έσιει ασήμι να σε βαρέσει».

Κάνω τα λόγια προσευχή

και στρέφομαι σε σένα:

Άργησα παππού να καταλάβω

πως μόνο ο θάνατος

δεν χρεώνεται καθόλου.

Α.Τ.

«Αυτογνωσία» ή «Ξετυλίγοντας μια συλλογή»

Ένα αφιέρωμα

Βαδίζει μόνος, μαζί με άλλους, σε παράλληλους δρόμους, σχεδόν μακάριος χωρίς να το έχει συνειδητοποιήσει και όταν διασταυρώνεται με τον κόσμο, αυξάνει τον όγκο και το μέγεθος της ύπαρξής του, τόσο ουσιαστικός και διεισδυτικός είναι σε κάθε ανθρώπινη επαφή.

Είναι ο ποιητικός του λόγος βιογραφικός, γι’ αυτό και παγκόσμιος. Ο λόγος αυτός, που ξεκινά από ένα εγώ, που ζητά αγωνιωδώς την αυτογνωσία, δικαιώνει τον ρόλο της ποίησης. Είναι η ποίηση, η ξεχωριστή ματιά του κάθε ανθρώπου. Και μοναδικός σκοπός της ποίησης είναι να βοηθήσει τον ποιητή να ολοκληρώσει την εικόνα που έχει, για τη σύντομη διαδρομή του στη ζωή. Είναι ένα εσωτερικό κρυφό παιχνίδι, μία καταπρόσωπο αντιμετώπιση με το πεπρωμένο.

Γι’ αυτό και η βιογραφική ποίηση είναι συμπαντική ποίηση, αν και αρχικά μοιάζει με έναν μονόλογο, στην ουσία μιλάει για τον άνθρωπο και τη μοίρα του.

Η ποίηση του Αντρέα Τιμοθέου μάς ξαφνιάζει και αναρωτιόμαστε πώς και γνωρίζει τόσα πολλά για μας, για τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, πώς μας γδύνει από τις ψευδαισθήσεις μας και πώς μας ντύνει με την πλέρια υποκειμενικότητα, που ιεροποιεί.

Χωρίς κανένα ένδυμα

Όταν μίλησα για κυανή ακτή

χειροκροτήσανε

μα με μανία τώρα πια

στέκομαι σε εικόνες

απ’ τις Ορκάδες νήσους.

Ξέρω θα πούνε πως αλλάζουν οι σταθμοί

μα πιο πολύ τα μάτια μας,

κανένα φως δεν καρτερά το ίδιο.

Παρατηρώ τα ενδεχόμενα ζωής

χωρίς το πρόσωπο

και κρύβω μέσα στη μετάνοια

μία τροφό ελπίδας.

Κανένα όνειρο δεν με χώρεσε

γιατί να με χωρέσει ο τόπος;

Νόμιζα πως αυτή την κρυφή μελαγχολία, την υπερρεαλιστική τροποποίηση του κόσμου, που την συναντώ στους Βαλκάνιους ποιητές του μεταπολέμου και που με φέρνει τόσο κοντά στην αναζήτηση της αλήθειας, δεν είναι εύκολο να τη συναντήσω στο σήμερα, στον 21ο αιώνα με τις ανατροπές και τις απαξιώσεις που τον χαρακτηρίζουν. Τουλάχιστον όχι με αυτόν τον ζεστό, εξομολογητικό τρόπο που σε κάνει να νοιώθεις τον άλλον σαν να είναι δικός σου άνθρωπος, αίμα σου. Και όμως, όλη αυτή τη δημιουργική ανάσταση και ευλογία, ζεστασιά ψυχής, τη συναντώ σε έναν νέο ποιητή που και αυτός ως Έλλην και ως Κύπριος, φέρει όλη τη μυθολογία της Μεσογείου και των Βαλκανίων, και τον εντάσσει συγχρόνως στους ποιητές τους… ἐν αγωνία βιώσαντες την ζήση…

Στην έβδομη ποιητική του συλλογή «Το Δείπνο του Σώματος» (εκδ. Μανδραγόρας, 2021) εμφανίζεται ένας ποιητής που έχει βρει πολλά από τα στοιχεία των δακτυλικών αποτυπωμάτων της ποίησής του.

Η λέξη Δείπνο και η λέξη το Σώμα, δύο λέξεις σημαίνουσες με τόσα πολλά σημαινόμενα. Και οι δύο μαζί στον τίτλο της συλλογής, εξαρχής μας εισάγουν στην ιερή και παγανιστική περιοχή της ανθρώπινης έκφρασης και του μυστηρίου της ζωής.

Μια αποδοχή και μια απόρριψη -σε κάθε ποίημα- στις αγιότητες, στις συνήθεις, στις δοσμένες ηθικές στην ίδια την παράδοση και ανάμεσα, ο ποιητής, να αιωρείται μετατρέποντας την πραγματικότητα, σε διαδρομή αυτογνωσίας. Δεν είναι τυχαίοι οι στίχοι της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ, που αποτελούν το μότο του βιβλίου (το σώμα είναι η νίκη και η ήττα των ονείρων).

Από το ποίημά «Πρίγκιπας του πουθενά» σελίδα (12-13) αναφέρω τους τελευταίους στίχους του.

Αν φτάσεις στην ακτή με στέμμα άθικτο

καμία θάλασσα δεν σ ́ άξιζε

κι όποιον σκοπό σού επέβαλαν

ήταν δικός σου μύθος.

Στο ποίημα «Πρίγκιπας του πουθενά» γενιές και τόποι και ο χρόνος και ιστορίες και πόθοι και μυστικά και ευχές και ελπίδες, στοχεύουν στην αυτογνωσία, στην εύρεση του θησαυρού που είναι η αλήθεια, μα πια αλήθεια άραγε… Μια σύνδεση με τον ομηρικό Οδυσσέα είναι ξεκάθαρη, που Πλανόδιος είναι και αυτός στα της ζωής και όχι μόνο στα του πολέμου. Αναφορά γίνεται έμμεσα και στην προτελευταία του ποιητική συλλογή «Πλανόδιος στα Σύνορα της Εδέμ» (εκδ. Παράκεντρο, 2019), για την οποία έχω γράψει. Ο Τιμοθέου δηλώνει τη συνέχεια στην πορεία του, καταγράφει ξανά και ξανά τα σύμβολά του και δηλώνει τις προθέσεις του, για μία ανύψωση πέρα από τη βαρύτητα της γης.

Πρίγκιπας του πουθενά

Αναρωτιέμαι, αν γδύσω την παλιά πραγματικότητα

απ’ όλα τα στολίδια της

θα πλησιάσω άραγε κάποια αλήθεια;

(Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ)

Το στέμμα έφερνε κάτι

από το αίμα μου

καθόλου από το σώμα.

Υπέταξα στο βάρος του

καθήκον που υπηρέτησα

κι ας στέκομαι εμπρός

γυμνός από παράσημα.

Τώρα θα είσαι γιος της μάνας σου

σπανίως του πατέρα.

Έπειτα θα ’σαι εγγονός

μονάχα της γιαγιάς.

Θα ’ρθει η ώρα

για να συντάξεις

θρήνο του πατέρα

κι έπειτα ανέκφραστος θα περιφέρεσαι

πρίγκιπας του πουθενά.

Θα το φέρουν οι καιροί

να γίνεις πάλι εγγονός

μονάχα του παππού

κι όταν χαράξει μέσα

η αγάπη του

θα σ’ εξορίσουν τα σκυλιά

που στέκαν στην αυλή του.

Ένας παράξενος Πλανόδιος

χωρίς σκοπό, χωρίς καθήκον

θα πορευτείς σε θάλασσες

με άγριες φουρτούνες.

Αν φτάσεις στην ακτή με στέμμα άθικτο

καμία θάλασσα δεν σ’ άξιζε

κι όποιον σκοπό σού επέβαλαν

ήταν δικός σου μύθος.

Η εύρεση της Εδέμ είναι ένα ζητούμενο το οποίο όμως αφορίζεται από τον ίδιο τον ποιητή, με τους τελευταίους στίχους στο ποίημα «Πρίγκιπας του πουθενά». Με μια αφοπλιστική ειλικρίνεια κοιτάζεται στον καθρέπτη και αποστασιοποιείται, πάντα με γνώμονα την αλήθεια, μια αλήθεια που όπως και ο Οδυσσέας, τη βρήκε στην περιπλάνηση και σε μια άνευ στέμματος επιστροφή στον οίκο, δηλαδή στον χώρο που ο άνθρωπος -και σε ένα συγκεκριμένο μέρος του οίκου, στο κρεβάτι του- γεννιέται και πεθαίνει μα είναι και εκεί ακριβώς ο ΤΟΠΟΣ που συλλαμβάνεται η ύπαρξή του.

«Εξορίας εγκώμιον» (σελ. 11)

Έψαχνα να βρω την Εδέμ/ Πλανόδιος/ Ίσως η εξορία/ μου τη συστήσει.

Η ποίηση του Αντρέα Τιμοθέου είναι πολλαπλής ανάγνωσης, μυστική, ποίηση που τραγουδιέται από όσους την διαβάζουν.

Θα ‘ρθει η ώρα

για να συντάξεις

θρήνο του πατέρα

κι έπειτα ανέκφραστος θα περιφέρεσαι

πρίγκιπας του πουθενά.

Η μουσικότητα των στίχων παρασύρει σε κίνηση συναισθηματική.

Όλα τα ποιήματα της συλλογής έχουν την ιδιότητα να μας βάζουν σε μια περισυλλογή και είναι ποιήματα που άλλοτε περιέχουν τον αναγνώστη και άλλοτε ακούμε μόνο την φωνή του ποιητή να εξιστορεί σκέψεις, συναισθήματά και αποφθέγματα της μέχρι τώρα ζωής του.

Μια ευχάριστη έκπληξη τα δίστιχα της συλλογής.

Θα έλεγα ότι ποθώ μια συλλογή του Αντρέα Τιμοθέου μόνο με δίστιχα. Σε δυο στίχους, συμπυκνωμένη ποιητική φόρμα, με λυρισμό και μουσικότητα, που οδηγούν τον αναγνώστη σε λαμπερή και δροσερή αίσθηση, μιας ισορροπίας που επιδιώκεται με μέτρο.

Ανάσα

Το σώμα δεν ξεπλένεται

όσο κι αν το φορέσεις.

Ώρες εφτά του έρωτα

Όλα τα «μου» που μου στερείς,

κάποτε θα γίνουν σώμα

να μ’ αγκαλιάσουν στον Παράδεισο…

Ο Έρωτάς μου,

ένας όμηρος Όμηρος

αμύρωτος

άμοιρος.

Κι εσύ λευκό μου γιασεμί

ως πότε θα στάζεις έρωτα

με μάτια δηλητήριο;

Ποια ήταν η τελευταία φορά

που είχες νέα απ’ τον Έρωτα;

Κόκκινο από αίμα

μού άφησες το μαξιλάρι

κι άνθισε.

Κι αν προσπαθώ

να αρθρώσω λέξη

μες στον Έρωτα

είναι γιατί ζητώ τον λόγο

που υπήρξα.

Κάποτε, εξόριστος βολβός της σκέψης σου

ίσως ανθίσω

Μετά την Εδέμ

Όσο περίμενα

οι λέξεις έφτιαχναν εσένα.

Είναι ωραίος ο πόθος μου

γιατί σου μοιάζει.

Στα ποιήματα της συλλογής διακρίνω επίσης μια θεατρική προσέγγιση. Καθώς το δραματικό στοιχείο ξεδιπλώνεται ως μία εξομολόγηση, μία αποκάλυψη. Όλη η συλλογή θα μπορούσε κάλλιστα να ερμηνευτεί ανεξαρτήτως φύλου από μία ή έναν ηθοποιό, πάνω στη σκηνή.

Προσδοκία

Φαντάζομαι

πως είναι αξιοθαύμαστο

να είμαι λυπημένος.

Όταν τα βράδια

κεντώ με παραμάνες το σαρκίο μου

δεν είναι για να γράψω καλά ποιήματα.

Κατά βάθος

η Τέχνη της ραπτικής με σώζει

έστω με διατηρεί.

Με βοηθάει πάντα να δηλώνω

τη ζωή

που προστάζουν

οι θάνατοί μου.

Συγκρατώ ακόμα μέσα στις ραφές

όσα αξόδευτα στο πρόσωπό μου

σφραγίζει ο χρόνος

και προσδοκώ

σε ένα σώμα δίχως μάνα

δίχως παραμάνα.

Με πόσες εναλλαγές συναισθημάτων εκφράζεται ο ποιητής, περνώντας από τον σαρκασμό, στην ειρωνεία, στην τραγικότητα, σε πόνο που δεν έχει ακόμη κατακαθίσει, θυμό και αγωνία, και όλα αυτά εναλλάσσονται με ένα πείσμα, που ακόμη προσδοκά τη χαρά του χαμένου παράδεισου.

Οδηγίες Διακόσμησης είναι ένα ποίημα που επιλέγω για να μιλήσω για τη γήινη υπόσταση των ποιημάτων της συλλογής. Η σχέση με τα αντικείμενα στο ποίημα αυτό, φανερώνει την βαθιά σχέση που έχει ο άνθρωπος με ό,τι υλικό και καθημερινό τον περιβάλλει. Πώς συνδέεται το κάθε αντικείμενο, ως σιωπηλός μάρτυρας, με την ύπαρξή μας, πώς οριοθετεί τον χρόνο. Μαζί και η αίσθηση του χώρου, η επιστροφή στον οίκο που μας σημαδεύει. Τα δωμάτια και οι ρόλοι μας σε κάθε ένα από αυτά.

Αντικείμενα και χώρος και η μαγική τους επιρροή πάνω μας, αλλά και η δική μας πάνω τους. Μια αμφίδρομη σχέση καθοριστική. Καθώς διαβάζω τους στίχους πάλι και πάλι, αντικρίζω την πνευματική διάσταση των πραγμάτων και την αύρα του κάθε χώρου και με αγγίζουν και τα δύο διανοητικά και συναισθηματικά και βλέπω τη σύνδεση που έχουν με τον θάνατο.

Με ένα παράπονο φεύγουνε οι άνθρωποι από τη ζωή. Ένα γιατί; Δεν είναι μόνο η δική μας παρουσία που θα χαθεί ή αυτή των αγαπημένων μας, μα και τα πράγματα τα δικά μας, τα ιερά αντικείμενα, τα σύμβολα της ζωής μας, το σπίτι μας, η κάμαρη που κοιμόμαστε, η κουζίνα που ετοιμάζουμε το φαγητό με αγάπη για τους δικούς μας, όλα θα χαθούν για πάντα. Υπάρχει αυτή η νοσταλγία για τα πράγματα που δεν είναι αιώνια και διατρέχει όλη τη συλλογή. Υπάρχει η οσμή του ανθρώπου.

Η ποιητική συλλογή Το Δείπνο του Σώματος είναι μια ελεγεία της ζωής και του θανάτου. Μιλάει για την απώλεια που τη βιώνουμε, πριν την ίδια την απώλεια.

Μια συγκλονιστική αποδοχή της μοναδικότητας της κάθε στιγμής.

Υπήρξαμε

Έχεις δει ποτέ πώς τρυπά το φως τα μαργαριτάρια

ή πώς στεγνώνει η παιδικότητα

όταν για σένα γράφω;

Η σιωπή μάς δηλώνει πως κάποτε υπήρξαμε

σαν λέξη

σαν συναίσθημα

έστω σαν αναζήτηση.

Χωρίς αφή μετρώ τον χρόνο

κι ακόμα διαγράφω φως

τις ώρες που ανατέλλεις.

Τι να σημαίνει κεχριμπάρι

Μάη μήνα

και τι το σ’ αγαπώ

αν δεν το κρεμάω στον λαιμό σου;

Πληκτρολογώ το όνομα τα πρωινά

ματαίως,

τα δειλινά και πάλι αντιστέκομαι

με κάποια πρόφαση ορθογραφίας,

μα κατά βάθος χάνομαι

σε παρηχήσεις και φωνήεντα

ζητώντας τη φωνή σου.

Ό,τι μου έμεινε

είναι οι αμαρτίες μου.

Επίλογος

Πιστεύω πολύ στην ποίηση του Αντρέα Τιμοθέου και στην εξέλιξή του. Μιλάω για μια υλική και συνάμα πνευματική, ουτοπική αναζήτηση της αλήθειας ως περιεχόμενο. Και επειδή η ποίηση είναι και οι λέξεις διαπιστώνω στη συλλογή αυτή, μια προσπάθεια να τινάξει από πάνω της ποιητικές λέξεις αιώνων και να βρει έναν άλλον τρόπο να μιλήσει για τα μύχια της ψυχής, με λέξεις πιο προκλητικές, πιο καθημερινές, πιο άμεσες.

Η συλλογή «Το Δείπνο του Σώματος» περιέχει σαράντα εξαίσιες ποιητικές αναζητήσεις.

Αθήνα 2021

[Εδώ η πρώτη προσέγγιση: https://ologramma.art/o-kosmos-toy-antrea-timotheoy/]