Χανς Φάλαντα/Μικρό βιογραφικό

Ο Χανς Φάλαντα (Hans Fallada, πλήρες όνομα: Rudolf Wilhelm Friedrich Ditzen, 21 Ιουλίου 1893 – 5 Φεβρουαρίου 1947) ήταν Γερμανός συγγραφέας του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Μερικά από τα γνωστότερα μυθιστορήματά του περιλαμβάνουν τα Little Man, What Now? (1932) και Every Man Dies Alone (1947). Τα έργα του ανήκουν στο λογοτεχνικό κίνημα του New Objectivity, με συγκεκριμένες λεπτομέρειες και δημοσιογραφική αποτύπωση των γεγονότων. Το ψευδώνυμο του Φάλαντα είναι ένας συνδυασμός χαρακτήρων από τα Παραμύθια των Αδερφών Γκριμμ: ο πρωταγωνιστής του παραμυθιού Hans in Luck και ένα άλογο με το όνομα Φάλαντα στο παραμύθι The Goose Girl.

Αναλύοντας τον Φάλαντα

Ο Φάλαντα είναι από τους βασικούς εκπροσώπους του κινήματος της Αντικειμενικής Πραγματικότητας που αναπτύχθηκε ως αντίβαρο σε αυτό του Εξπρεσιονισμού. Ο Φάλαντα ενώ μιλά και γράφει για τη ναζιστική Γερμανία «στα ντουζένια της» εν τούτοις ξεδιπλώνει ένα λόγο απλό, κατανοητό χωρίς συναισθηματικές και υπερβολικές εξάρσεις όπως θα περίμενε κανείς. Με λιτή διακόσμηση, μαεστρική και ακριβέστατη καταγραφή εκθέτει το καθεστώς,  τους λειτουργούς και τους υποστηρικτές του. Οι ήρωές του προέρχονται συνήθως από τα εργατικά στρώματα και δεν έχουν εγγραφεί στο Κόμμα ή σε κάποια ναζιστική νεολαία. Αυτό από μόνο του τους κάνει να υποφέρουν και να βρίσκονται συνέχεια υπό παρακολούθηση ή κάτω από το στενό κλοιό ρουφιάνων, καλοθελητών και εκπροσώπων του καθεστώτος. Όσο η χώρα συνεχίζει τον μεγάλο πόλεμο τόσο η οικονομία της τραντάζεται και η επιλογή του συνδικάτου ή των Ναζί καταντά μονόδρομος. Ο συγγραφέας ενώ φαίνεται να «φωτογραφίζει» στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής και να είναι λεπτολόγος, όπως όταν αναφέρεται στη δομή των δημόσιων υπηρεσιών και του κρατικού μηχανισμού, περνάει στα «μουλωχτά» μια ειρωνεία και τελικά μια αποστροφή για το περιβάλλον που γράφτηκε η πιο μαύρη σελίδα της Γερμανίας και ίσως της ανθρωπότητας. Στηλιτεύει όμως, όχι μόνο την βαρβαρότητα και την αλαζονεία των «από πάνω» που έγραψαν και σκηνοθέτησαν αυτό το ζοφερό έργο αλλά και την απάθεια και την ατολμία των «από κάτω» να την πολεμήσουν. Οι πρωταγωνιστές του Φάλαντα αγωνίζονται πολλές φορές χωρίς αποτέλεσμα όπως για παράδειγμα οι Κβάνγκελ στο «Μόνος στο Βερολίνο» οι οποίοι επί δύο χρόνια μοιράζουν κρυφά κάρτες κατά του καθεστώτος και όταν συλλαμβάνονται μαθαίνουν πως ελάχιστες διαβάστηκαν. Δείχνουν όμως θέληση, μη υποταγή και προπάντων αξιοπρέπεια, στοιχεία σημαντικά που τους καθιστούν ανθρώπους σε ένα απάνθρωπο τοπίο.

Αποτελεί παράδοξο το γεγονός πως ένας από τους πιο οργανωμένους, πειθαρχημένους  και λεπτομερείς συγγραφείς στην προσωπική του ζωή ήταν εξαιρετικά ασταθής, εξαρτημένος από ουσίες και τρόφιμος ψυχιατρικών κλινικών. Τα έργα όμως μιλάνε για ένα συγγραφέα και όχι η προσωπική του ζωή.

Τα έργα μιλάνε, όχι τα λόγια

Ο ΠΟΤΗΣ

Δεκαετία του 30. Ο Έρβιν και η Μάγδα Ζόμερ ζουν μια ήσυχη, ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή. Όλα όμως ανατρέπονται, όταν η επιχείρησή τους παίρνει την κάτω βόλτα, μετά την αποχώρηση της δραστήριας και δυναμικής Μάγδας. Η δυσμενής αυτή εξέλιξη κλονίζει τον γάμο τους συθέμελα και τελικά συνθλίβει τον Έρβιν, ο οποίος γυρίζει την πλάτη στην πραγματικότητα και καταφεύγει στο ποτό. Το αλκοόλ αμβλύνει ένα αίσθημα αδυναμίας που τον κατέτρυχε ανέκαθεν, του προσφέρει διαφυγή από την πεζή, απονεκρωμένη καθημερινότητα, που ασφυκτιά μέσα σ ένα σύστημα άτεγκτων γερμανικών κανόνων, και του αποκαλύπτει την απόλαυση που μπορεί να προσφέρει το ανοιξιάτικο ξύπνημα της φύσης αλλά και της καταπιεσμένης του σεξουαλικότητας. Παρασυρμένος από τη μέθη που του προκαλεί η ανακάλυψη πρωτόγνωρων εμπειριών, παραπαίοντας ανάμεσα στην ενοχή που συνεπάγεται η απώλεια της αστικής αξιοπρέπειας και στην ηδονή που νιώθει τσαλαπατώντας την, αποξενώνεται από το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον· έρμαιο πλέον ενός ανεξέλεγκτου αλκοολισμού, θύμα των ανθρώπων του υποκόσμου που συναναστρέφεται, συλλαμβάνεται λόγω παραβατικής συμπεριφοράς και φυλακίζεται σε άσυλο.
Περιγράφοντας τις ψυχικές μεταπτώσεις του ήρωα, ο συγγραφέας σκηνοθετεί με δεξιοτεχνία τη συνάντηση του τραγικού με το κωμικό, με φόντο το ζοφερό άσυλο, μικρογραφία μιας κοινωνίας που βυθίζεται στη φρίκη του Ναζισμού.

ΜΟΝΟΣ ΣΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ

Βερολίνο 1940. Τα γερμανικά στρατεύματα έχουν κατακτήσει τη Γαλλία και ο ναζισμός περνά μέρες δόξας. Πίσω όμως από τη θριαμβευτική πρόσοψη, κρύβονται η αθλιότητα και ο τρόμος.
Σε μια λαϊκή πολυκατοικία της οδού Γιαμπλόνσκι, διώκτες και διωκόμενοι συγκατοικούν. Είναι η κυρία Ρόζενταλ, Εβραία, την οποία καταδίδουν (και καταληστεύουν) οι γείτονές της. Είναι ο Μπαλντούρ Περζίκε, ομαδάρχης της Χιτλερικής Νεολαίας που τρομοκρατεί την ίδια του την οικογένεια. Είναι οι Κβάνγκελ που, απελπισμένοι από τον θάνατο του γιου τους στο μέτωπο, διανέμουν προκηρύξεις εναντίον του Χίτλερ.
Με ρεαλισμό και ειλικρίνεια ο Φάλαντα περιγράφει την καθημερινή ζωή των Γερμανών πολιτών, Εβραίων και μη, και την αντίσταση που πρόβαλαν στον ναζισμό κάποιοι -λίγοι- συνηθισμένοι άνθρωποι.

ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΑΝΘΡΩΠΑΚΟ;

Αρχές της δεκαετίας 1930: Το γερμανικό κράτος αδυνατεί να πληρώσει τα χρέη του, οι ξένοι πιέζουν, οι μισθοί κατρακυλούν, οι απολύσεις είναι καθημερινό φαινόμενο, η ανεργία αυξάνεται ταχύτατα, οι Ναζί επίσης. Τρία χρόνια πριν ο Χίτλερ καταλάβει την εξουσία ο Γιοχάνες Πίνεμπεργκ και η αγαπημένη του Έμα, το Μανάρι όπως την αποκαλεί, μαθαίνουν πως πρόκειται να αποκτήσουν παιδί (τον Μπόμπιρα) και αποφασίζουν να παντρευτούν. Εκείνος ελπίζει σε μια δεύτερη δουλειά, αλλά τελικά απολύεται και από αυτή που έχει. Αναγκάζονται να μετακομίσουν στο Βερολίνο και εκεί, ανάμεσα σε κομμουνιστές, Ναζί, Εβραίους, φτωχά νοικοκυριά, πολυτελείς επαύλεις, καμπαρέ και καταγώγια, προσπαθούν όχι απλώς να εξασφαλίσουν το ψωμί τους, αλλά και να διασώσουν την αξιοπρέπεια τους.

Συγγραφικό ισοζύγιο

Ο Φάλαντα είναι ο συγγραφέας που έχει αποδώσει στο χαρτί πιο παραστατικά και γλαφυρά από οποιοδήποτε άλλον το κλίμα, την αλλαγή συσχετισμών και τις κοινωνικοπολιτικές αναταράξεις που οδήγησαν στη γέννηση και την άνοδο στην εξουσία του φασισμού  στη Γερμανία. Είναι μοναδικός γιατί σε ένα περιβάλλον άρρωστο, αυταρχικό και απάνθρωπο εστιάζει αποκλειστικά στους ανθρώπους. Γράφει λες και κρατά σε απόσταση μια κάμερα από τους ήρωές του, καταγράφει αυθεντικά και από πρώτο χέρι τον τρόπο που αυτοί βιώνουν τις οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις. Προσέξτε, το άλλο αξιομνημόνευτο με αυτό το συγγραφέα είναι ότι η κάμερα ζουμάρει το ίδιο σε όλους μα όλους τους χαρακτήρες είτε είναι οι πρωταγωνιστές είτε οι κομπάρσοι των ιστοριών του.  Και όμως ο τύπος σε ένα τέτοιο τοπίο εξυμνεί δύο ισχυρές αξίες. Την αξιοπρέπεια και την αγάπη. Ιδιαίτερες αναφορές μάλιστα κάνει  και για  τη γυναίκα σαν αξία έχοντας πάντα στιβαρό ρόλο σε όλα τα έργα του. Στο «Και τώρα ανθρωπάκο;» το « Μανάρι»,  στον «Πότη» η Μάγδα Ζόμερ  και στο «Μόνος στο Βερολίνο» η Άννα Κβάνγκελ μοιάζουν ογκόλιθοι ή τουλάχιστον πιο δυνατές από τους συντρόφους τους όταν αυτοί κάποια στιγμή λυγίζουν.

«Το Μανάρι» όταν ο άνδρας της χάνει τη δουλειά του και απελπίζεται λέει χαρακτηριστικά:

«Εμένα μπορείς να με κοιτάς όμως! Πάντα! Πάντα! Είσαι μαζί μου, έχουμε ο ένας τον άλλον. Είμαστε δύο!».

Ο Φάλαντα εκτός από εξαιρετικός στη σκηνοθεσία των έργων του και σταθερός στον αφηγηματικό του ρυθμό είναι και μια «παμπόνηρη αλεπού». Μοιάζει μετριοπαθής, δεν παίρνει θέση πολιτικά (με τους ναζιστές ή τους αριστερούς) και  είναι «και με τον χωροφύλαξ και με τον αστυφύλαξ. Όμως σε όλα του τα γραπτά ο προσεκτικός αναγνώστης θα αναγνωρίσει τη διάθεσή του να συνταχθεί κυρίως με τους αδύνατους, όποιοι και αν είναι αυτοί, σε μια κονιορτοποιημένη κοινωνικά χώρα. Οι ήρωές του ποτέ δεν ανήκουν στην ελίτ αντίθετα υποφέρουν από την κραταιή ιδεολογία και άρχουσα τάξη. Αν εμβαθύνουμε περισσότερο μπορεί όντως να μη θέλει να «λερώσει» συγγραφικά τα χέρια του και να στοχοποιηθεί. Από την άλλη αυτό που σίγουρα τον ενδιαφέρει και τον τσουρουφλίζει είναι η επικράτηση σε οποιαδήποτε κοινωνία με όποιες πολιτικές, οικονομικές, πολιτισμικές ανισότητες, αξιών όπως η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη και η αξιοπρέπεια.

Ο Φάλαντα είναι κλασικός νατουραλιστής. Μας «ταράζει στη νομιμότητα», στη λεπτομέρεια και στην ενδελεχή περιγραφή ανθρώπων και καταστάσεων. Όμως αυτό που τον ξεχωρίζει είναι ότι πάντα βάζει στα κείμενά του ευαίσθητες νότες αγάπης, έρωτα, ρομαντισμού αλλά και πολιτισμού. Ο Κινηματογράφος κάτω από το σπίτι των Πίνεμπεργκ στο «Και τώρα ανθρωπάκο» ή η συνύπαρξη στη φυλακή του Κβάνγκελ με ένα μαέστρο ο οποίος τον μυεί στη μαγεία της μουσικής είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Και για το τέλος:

ΑΤΑΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΤΟΠΟΥ

«Εσείς και γω και πολλοί άλλοι σε φυλακές και στρατόπεδα που εξακολουθούν να αντιστέκονται θα έχουμε καταφέρει πολλά, γιατί θα έχουμε διατηρήσει την αξιοπρέπεια μας μέχρι να πεθάνουμε. Αλλά και ο λαός θα σωθεί από τη θέληση των δικαίων όπως γράφει η Βίβλος. Ασφαλώς θα ήταν καλύτερα αν είχαμε κάποιον να μας πει πώς να το κάνουμε με σχέδιο αλλά αν υπήρχε αυτός ο άνθρωπος δεν θα φτάναμε στη Γερμανία του 1933. Για αυτό αναγκαστήκαμε να δράσουμε μόνοι μας και καθένας από μας πρέπει να πεθάνει μόνος του. Ο θάνατός μας δεν θα είναι μάταιος από τη στιγμή που αγωνιζόμαστε υπέρ της δικαιοσύνης και ενάντια στην ωμή βία, στο τέλος θα βγούμε νικητές. Προτιμούμε να πεθάνουμε για τη δικαιοσύνη παρά να ζήσουμε με την αδικία»

«Αλληλεγγύη των υπαλλήλων, έκκληση στον γερμανικό λαό, η εθνική κοινότητα, υπάρχει μόνο μια κοινότητα, η μικροβιακή κοινότητα, δεν πα να ψοφήσεις, τι σημασία έχει, υπάρχουν εκατομμύρια σαν εσένα»

[Πηγή φωτογραφίας:  oanagnostis.gr]