«Φραντς Κάφκα», γράφει ο Τόλης Αναγνωστόπουλος

Φραντς Κάφκα/Βιογραφία ενός θρύλου

Φραντς Κάφκα (Franz Kafka,  1883 – 1924) ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς λογοτέχνες του 20ού αιώνα. Γερμανόφωνος και εβραϊκής καταγωγής, έζησε στη σημερινή Τσεχία και έγραψε όλα τα βιβλία του στη γερμανική γλώσσα. Στο τέλος του πρώτου έτους σπουδών του στο γερμανικό Πανεπιστήμιο του Καρόλου της Πράγας, γνώρισε τον Μαξ Μπροντ, φοιτητή στο πανεπιστήμιο, ο οποίος έμελλε να γίνει ένας από τους στενότερους φίλους του Κάφκα μέχρι το τέλος της ζωής του. Εργάστηκε χρόνια ως ασφαλιστής αλλά έπαιρνε συνέχεια αναρρωτικές άδειες καθώς ήταν φιλάσθενος. Αρραβωνιάστηκε δύο φορές με την Φελίτσε Μπάουερ αλλά τα προβλήματα υγείας του δεν του επέτρεψαν να την παντρευτεί.  Στη διαθήκη του είχε γράψει ότι δεν επιθυμούσε τίποτα από ότι είχε συγγράψει, να διαβαστεί και να εκδοθεί. Ευτυχώς, ο καλός του φίλος Μαξ, δεν πραγματοποίησε το αίτημα του.
Τα χρόνια που ακολούθησαν το θάνατό του, εδραιώθηκε η θέση του στην παγκόσμια λογοτεχνία, χαρακτηρίστηκε ως ο σπουδαιότερος μοντερνιστής γερμανόφωνος πεζογράφος και το έργο του έχει αναλυθεί εκτενώς. Ανάμεσα στα σημαντικότερα έργα του περιλαμβάνονται η νουβέλα Η Μεταμόρφωση (1915) και τα μυθιστορήματα Η Δίκη (1925), Ο Πύργος (1926) και Αμερική (1927).

Αναλύοντας τον Κάφκα

Ιδιότυπη γραφή, κλειστοφοβική ατμόσφαιρα και φόβος για κάτι άγνωστο και μη αντιληπτό είναι βασικά χαρακτηριστικά των έργων του. Ο αναγνώστης απορεί, ασφυκτιά και αγανακτεί διαβάζοντάς τον. Άλλοι μένουν ανικανοποίητοι περιμένοντας μια λύση, ένα φως, μια κορύφωση, μια λύτρωση στο τέλος που ποτέ δεν έρχεται. Οι περισσότεροι όμως υποκλίνονται στο σκηνικό που στήνει και το κλίμα που επικρατεί στα βιβλία του. Παρά το αδιανόητο ή το παράλογο των πονημάτων του, ο αναγνώστης πείθεται ότι δεν είναι όνειρο ή παραλογισμός αλλά μια πραγματικότητα αφού ο Κάφκα εξαπολύει μεγάλες δόσεις ρεαλισμού και χρησιμοποιεί λεπτομερείς περιγραφές. Στη «Μεταμόρφωση» για παράδειγμα ενώ ξεκινάει η ιστορία με τον άνδρα να μεταμορφώνεται σε έντομο αυτός σε κανένα σημείο δεν εκφράζει απορία, φόβο ή έκπληξη με συνέπεια και αυτός που το διαβάζει σιγά-σιγά να το δέχεται σαν μια πραγματικότητα. Ο Κάφκα προβληματίζεται γενικότερα από τις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν, φαίνεται να μην μπορεί να αντέξει να είναι μέλος αυτής της πραγματικότητας  για αυτό και συνέχεια στα γραπτά του την παραμορφώνει όπως παραμορφώνει και μεταμορφώνει τους ήρωές του οι οποίοι δεν έχουν ταυτότητα ή προσωπικότητα. Και αυτή είναι η ουσία του έργου του. Αλλοιώνοντας, αποκαθηλώνοντας, εξαφανίζοντας ως άλλος Μάικ Λαμάρ πρόσωπα και καταστάσεις εκείνου του κόσμου ο Κάφκα πετυχαίνει να δει ο αναγνώστης πιο καθαρά και διάφανα τον πραγματικό κόσμο και όχι αυτόν που έχει φτιαχτεί να νομίζουν για κανονικό. Δείτε πως τελειώνουν τα δύο εμβληματικά του έργα η «Μεταμόρφωση» και «η Δίκη»: Ο ήρωας πεθαίνει αλλά παίρνει την εκδίκησή του. Ο αναγνώστης τρέφει αισθήματα κατανόησης και συμπάθειας για τον Γκρέγκορ και τον κύριο Κ. και αντιπάθειας και οργής εναντίον της οικογένειας του πρώτου και των κρατικών λειτουργών που οδήγησαν στο θάνατο τον δεύτερο. Η λογοτεχνία με τον Κάφκα πρέπει να γράφεται με Λ Κεφαλαίο.

Τα έργα μιλάνε, όχι τα λόγια 

 Η ΔΙΚΗ

«Η δίκη» περιγράφει την κατάσταση κάποιου που κατηγορείται για κάτι. Ο συγγραφέας δεν λέει τίποτα για το πώς είναι αυτός ο κύριος Κ ούτε για το background του. Δεν μαθαίνουμε ποτέ το επίθετό του.  Δυο τύποι σηκώνουν από το κρεβάτι τον κύριο Κ ανακοινώνοντάς του ότι είναι κατηγορούμενος. Έτσι απλά και χωρίς βία. Και τότε αρχίζει ένας κυκεώνας για αυτόν. Να αποδείξει μέσα από τους λαβύρινθους της γραφειοκρατίας ότι είναι αθώος. Αρχικά θεωρεί πως πρόκειται για παρεξήγηση ειδικά όταν στο υποτυπώδες δικαστήριο νομίζει ότι τους πείθει. Γρήγορα όμως καταλαβαίνει ότι δεν πρόκειται να ξεφύγει, ζητά βοήθεια από ένα δικηγόρο και ένα ιερωμένο αλλά μάταια. Τελικά οδηγείται στωικά συνοδεία δύο μαυροντυμένων κυρίων στην εκτέλεση. Η φρίκη της εξουσίας, ο φόβος και τα αναπάντητα «γιατί» των πολιτών απέναντι σε ένα σύστημα διακυβέρνησης το οποίο θεωρητικά στηρίζουν χωρίς αυτό να κάνει το ίδιο (αντίθετα τους σέρνει κατηγορούμενους δια ασήμαντον αφορμήν) είναι ο πυρήνας του έργου που έχει διαχρονικότητα και προφητικό χαρακτήρα.

 

Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ

Ο πυρήνας του μύθου της «Μεταμόρφωσης» είναι τόσο απλός όσο και ασύλληπτος: ο Γκρέγκορ Σάμσα, ένας συνηθισμένος άνθρωπος, ξυπνάει ένα πρωί μεταμορφωμένος σε έντομο. Με αυτή τη βάση και μέσα από τα μάτια του ήρωα-εντόμου, ο Κάφκα στήνει μια καθαρά ρεαλιστική ιστορία, ένα απολύτως πιστευτό ψυχολογικό πείραμα, που υπογραμμίζεται από πλήθος οδυνηρά εύστοχων λεπτομερειών στην περιγραφή προσώπων και πραγμάτων. Αριστοτεχνικά ο Κάφκα όχι μόνο ξετυλίγει τις αγωνίες, τις ενοχές και την αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου, αλλά φτάνει και να μεταφράσει αυτή την άχαρη και ανούσια ύπαρξη σε ύλη, σε σωματική υπόσταση. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο).

Είναι όντως αριστουργηματικός ο τρόπος που ο Κάφκα κινεί τον ήρωά του σαν να μην του έχει συμβεί τίποτα. Εκτελεί κανονικά νοητικές και βιολογικές λειτουργίες, αν μπορούσε να πάει και στη δουλειά του «δεν θα έτρεχε κάστανο». Σταδιακά καταλαβαίνουμε πως και πριν τη μεταμόρφωση ο ήρωας αποτελούσε το «μαύρο πρόβατο» ή τον αδύναμο κρίκο της οικογένειας. Ο αυταρχικός πατέρας παρών και εδώ για να πιστοποιήσει το βαθύτερο λόγο που ο Κάφκα γράφει με μια μόνιμη ομίχλη από πάνω του.

 

Ο ΠΥΡΓΟΣ

Η ιστορία της άφιξης του Κ. στο χωριό που βρίσκεται κάτω από την κυριαρχία του Πύργου, θεωρείται το αριστούργημα του Κάφκα. Η απομόνωση του Κ. και η αμηχανία του, η έντονη επιθυμία του να έχει την αποδοχή απατηλών και ανώνυμων δυνάμεων, συνοψίζουν την άποψη του Κάφκα για την αποξένωση και το άγχος που κυριαρχούν στον εικοστό αιώνα.
Παρά το ότι, στο βάθος, αποτελεί μια ρεαλιστική μελέτη των σχέσεων ανάμεσα στην κοινωνία και στο άτομο, Ο Πύργος ανήκει στο χώρο του φανταστικού. Τα παράλογα γεγονότα διαδέχονται ασταμάτητα το ένα το άλλο, ο φόβος και η ανησυχία διαρκώς αυξάνονται και η δίψα του ανθρώπου για ελευθερία ξεπερνάει στο τέλος κάθε όριο.
Με τον Πύργο, περισσότερο από ό,τι με οποιοδήποτε άλλο έργο του Κάφκα, γίνεται προφανές γιατί ο συγγραφέας αυτός έχει αποκτήσει τη φήμη ενός από τους μεγαλύτερους οραματιστές της λογοτεχνίας του αιώνα μας. (Από την παρουσίαση της έκδοσης)

Συγγραφικό ισοζύγιο

Καμία περίπτωση να μπει σε ισοζύγιο από εμένα ο κύριος. Κάποιος θα με ψέξει για αυτό γιατί αρνητικά στοιχεία μπορείς να προσάψεις στα έργα του όπως η μη ολοκλήρωση των περισσοτέρων από αυτών ή το «μη τέλος»  κάποιων άλλων. Ίσως ο άστατος και απόκοσμος χαρακτήρας του σε συνδυασμό με τη μόνιμη σωματική και ψυχολογική κακουχία του και τον τυραννικό πατέρα του επηρέασε τα γραπτά του. Όμως εκεί κρύβεται η διαφορετικότητα και η γοητευτικότητά τους. Αυτή η εκ πρώτης όψεως προχειρότητα και μη ολοκλήρωση ακολουθείται από ένα δέος και μια απορρόφηση από πλευράς αναγνωστών που ηλεκτρίζονται αυτόματα με το περιεχόμενο και τη γραφή του. Εξάλλου και μόνο η πρώτη φράση στη Δίκη : «Κάποιος πρέπει να έδωσε ψευδείς πληροφορίες εναντίον του Γιόζεφ Κ., διότι συνελήφθη ένα πρωί δίχως να έχει κάνει τίποτα κακό» αρκεί για να μας προϊδεάσει τι θα ακολουθήσει και πως θα το πάει ο συγγραφέας. Σε μια παράλογα χτισμένη πραγματικότητα όπως αυτή των βιβλίων του ο κανόνας «αρχή-μέση-τέλος» πάει περίπατο και αυτός το μόνο που κάνει είναι να «ψεκάζει» συνέχεια με περίεργα συναισθήματα και σκέψεις που κάνει τους πάντες με μαγικό τρόπο να συντονίζονται.

Η σκοτεινή και αγχωτική ατμόσφαιρα των έργων του προετοιμάζει τον αναγνώστη ότι κάτι μη αντιληπτό εκ πρώτης όψης έρχεται σιγά σιγά στην επιφάνεια, κάτι κακό που κατατρέχει τον ήρωα. Η μαεστρική γραφή του απογειώνει την αγωνία  όλων μας. Τελικά όμως «μας γειώνει» άκομψα όταν ξεφυλλίζοντας την τελευταία σελίδα δεν έχει επέλθει στους ήρωες ή σε εμάς λύτρωση, κάθαρση ή πλήρης κατανόηση της όλης λογοτεχνικής κατάστασης. Μήπως δεν είναι το τέλος όμως και για αυτό δεν έχουμε κατανοήσει τον τύπο; Όχι αγαπητοί μου αυτά ισχύουν ίσως στις παραμυθοϊστορίες του Κοέλο. Εδώ έχουμε να κάνουμε με hardcore λογοτεχνία. Ο κύριος Κάφκα με μοναδικό τρόπο μας δείχνει ένα κρυφό μονοπάτι όχι το δρόμο. Αφήνει την κυριαρχία σε αυτόν που τον διαβάζει να βρει τα κρυμμένα νοήματα όχι κατ΄ ανάγκη αυτά που ο ίδιος ο συγγραφέας θέλει να περάσει αλλά αυτά που ο ψαγμένος αναγνώστης μπορεί να προσεγγίσει.

Εντάξει ο Κάφκα μοιάζει να έχει ανοικτά τραύματα από τη σχέση με τον πατέρα του και τις γυναίκες, τον πρόωρο χαμό μελών της οικογένειάς του, την μόνιμή του κακουχία και για αυτό ίσως επιλέγει ήρωες απρόσωπους, «αντιτουριστικούς»  ή μεταμορφωμένους σε ζωύφια. Με αυτόν τον λογοτεχνικά παράδοξο τρόπο υπόγεια και σταδιακά «υπέργεια» κατακρίνει τη σύγχρονη δομή της κοινωνίας, το θεσμό της οικογένειας, τις εργασιακές σχέσεις, τη θρησκεία, την πολιτική. Και τελικά δείχνει το φως: Μόνο αν μεταμορφωθούμε όλοι ή πετάξουμε τα προσωπεία μας μπορούμε και να αλλάξουμε την κοινωνία και τον κόσμο που δημιουργήσαμε.

Ο Έρμαν Έσσε έχει γράψει για αυτόν: «Είναι ο μοναδικός άνθρωπος που μπορεί να σε βυθίσει στο σκοτάδι, έχοντας όλα τα φώτα αναμμένα».

ΑΤΑΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙ ΤΟΠΟΥ

 

  • «Εγώ δεν μπορώ να ζω με ανθρώπους. Μισώ απεριόριστα όλους τους συγγενείς μου, όχι επειδή είναι συγγενείς μου, αλλά απλώς επειδή είναι οι άνθρωποι που ζουν πλάι μου».
  • «Είναι αρκετό που τα βέλη ταιριάζουν ακριβώς στις πληγές που προκάλεσαν»
  • «Αφήστε σας παρακαλώ το μέλλον να συνεχίσει να κοιμάται, όπως οφείλει. Γιατί αν κάποιος το ξυπνήσει πριν την ώρα του, τότε θα αποκοιμηθεί το παρόν του»
  • «Φοβόταν τρομερά το θάνατο γιατί δεν είχε ζήσει ακόμα»
  • «Τα βιβλία που έχουμε ανάγκη είναι εκείνα που πέφτουν σαν το τσεκούρι στην παγωμένη θάλασσα της ψυχής μας»


[Πηγή φωτογραφίας: diastixo.gr

Ίσως σας αρέσει και

2 Σχόλια

  • Βασιλική Αποστολοπούλου
    20 Οκτωβρίου 2019 at 18:45

    “Αφήνει την κυριαρχία σε αυτόν που τον διαβάζει να βρει τα κρυμμένα νοήματα όχι κατ΄ ανάγκη αυτά που ο ίδιος ο συγγραφέας θέλει να περάσει αλλά αυτά που ο ψαγμένος αναγνώστης μπορεί να προσεγγίσει.”
    Για μια ακόμη φορά συγχαρητήρια Τόλη μου!

  • Μπελλος Γεωργιος
    6 Δεκεμβρίου 2021 at 23:28

    η μαγεια ιδιως της δικης ειναι οτι οσες φορες την διαβασεις τοσα αντιστοιχα συμπερασματα σκεψεις προβηματισμοι καινουργιοι θα βγουν

Αφήστε το σχόλιο σας

*

Ας γνωριστούμε

Όσοι αγαπάτε τη γραφή και μ’ αυτήν εκφράζεστε, είστε ευπρόσδεκτοι στη σελίδα μας. Μέσω της γραφής δημιουργούμε, επικοινωνούμε και μεταδίδουμε πολιτισμό. Φροντίστε τα κείμενά σας να έχουν τη μορφή που θα θέλατε να δείτε σε αυτά σαν αναγνώστες. Τον Μάρτιο του 2016 ίδρυσα τη λογοτεχνική ιστοσελίδα «Λόγω Γραφής», με εφαλτήριο την αγάπη μου για τις τέχνες και τον πολιτισμό αλλά και την ανάγκη ... περισσότερα

Αρχειοθήκη