Φίλιπ Ροθ/Μικρό βιογραφικό 

Ο Φίλιπ Ροθ (19 Μαρτίου 1933 – 22 Μαΐου 2018) ήταν Αμερικανός συγγραφέας (εβραϊκής καταγωγής). Το πρώτο του βιβλίο «Αντίο Κολόμπους» εκδόθηκε το 1959. Είχε λάβει πολλά λογοτεχνικά βραβεία και είχε μεγάλη αναγνώριση από κοινό και κριτικούς. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Μπάκνελ και Αγγλική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου.

Κατά την παραμονή του στο Σικάγο ο Ροθ γνώρισε την πρώτη του γυναίκα του Μάργκαρετ Μάρτινσον. Χώρισαν το 1963 και το 1968 η Μάρτινσον σκοτώθηκε σε τροχαίο ατύχημα. Το 1990 παντρεύτηκε την Αγγλίδα ηθοποιό Κλερ Μπλουμ με την οποία χώρισε το 1994.

Το 2011 βραβεύτηκε για την συνολική προσφορά του στη λογοτεχνία με το Διεθνές βραβείο Μπούκερ.

Έγραψε 31 βιβλία. Πολλά από αυτά έχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία: εκτός του Ζούκερμαν που θεωρείται alter ego του συγγραφέα, ο χαρακτήρας Ντέιβιντ Κέπες που εμφανίζεται σε τρία βιβλία έχει αρκετά κοινά στοιχεία με τον ίδιο, ενώ σε κάποια βιβλία του έχει χρησιμοποιήσει χαρακτήρες με το όνομα Φίλιπ Ροθ.

Αναλύοντας τον Ροθ

Οικονομία λόγου, ρεαλισμός και απλότητα στη γραφή τα χαρακτηριστικά αυτού του εξαιρετικού λογοτέχνη. Ενώ φαίνεται να ξεκινά τα έργα του με «λογοτεχνικό τσοκ» , με υποβοήθηση, σε κάποια μάλιστα ασθμαίνοντας, ξαφνικά λες και βάζει turbo bοοst επιταχύνει τόσο που πολλές φορές δεν μπορούμε να τον παρακολουθήσουμε.

Μπορεί ως άλλος μάγος να μετατρέψει οποιοδήποτε πόνημά του από νερόβραστο σε αρχαία τραγωδία (βλ. το «Νέμεσις»). Οι ήρωές του συνήθως με τη μορφή πνευματικών ανδρών (συγγραφείς, καθηγητές πανεπιστημίου) παλεύουν να απεμπλακούν πρωτίστως από την Εβραϊκή καταγωγή τους (τον παραλογισμό τής θρησκείας και των εθίμων της) και μετέπειτα από την οπισθοδρομική και σοβαροφανή κοινωνία που ζουν.

Η συγγραφική του μεγαλειώδης πορεία έχει πολύ σεξ και βιντεοταινίες (τα περισσότερα βιβλία του έγιναν κινηματογραφικές ταινίες) αλλά όχι ψέματα. Είναι με διαφορά ο πιο ειλικρινής συγγραφέας καθώς στα περισσότερα κείμενά του αυτοβιογραφείται επινοώντας δύο alter ego τον Νέιθαν Ζούκερμαν και τον Ντέιβιντ Κέπες. Ίσως για αυτό έχει επικριθεί περισσότερο και από πιο «σεξομανείς» και βωμολόχους συναδέλφους του, γιατί ο Ροθ δείχνει να τα έχει ζήσει και να τα πρεσβεύει πραγματικά. Έχει και το αβαντάζ της μοναδικής γραφής, ιδιαίτερα των ολοζώντανων διαλόγων όπου περνάει τις ιδέες του με σαρκασμό, ειρωνεία και όπου χρειάζεται «το σβήνει» με χιούμορ.

Δεν αδιαφορεί για τις αντιδράσεις που προκαλούν τα έργα του ιδιαίτερα στην Εβραϊκή κοινότητα και στα φεμινιστικά κινήματα. Αντίθετα σαν κακομαθημένο παιδί δεν δίνει τόπο στην οργή και συνεχίζει να γράφει ασταμάτητα για θέματα που ενοχλούν και τα δύο μέρη. Με «Το βυζί» μού μοιάζει σα να ανοίγει διάλογο με τις φεμινιστικές οργανώσεις και να έχει μεταμορφώσει τον ήρωά του σε βυζί μόνο και μόνο για να τους μπει περισσότερο στο μάτι.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του Ροθ είναι πως ό,τι γνώμη και να έχεις για τα βιβλία του -αρνητική ή θετική- ποτέ δεν μπορείς να τον πεις βαρετό. Είναι παμπόνηρος και παραστατικός όπου πρέπει, ενώ «το παίζει» αφελής ή βαριεστημένος  όπου επίσης απαιτείται για να διηγηθεί καλύτερα την ιστορία του.

Ο Ροθ κυρίες και κύριοι είναι ο μάγκας που «παίζει μάπες» με το αμερικανικό όνειρο και τον πουριτανισμό της αμερικανικής κοινωνίας ενώ ταυτόχρονα ευγνωμονεί τη χώρα που τον αφήνει να «τσαμπουκαλεύεται» μαζί της.

Τα έργα μιλάνε, όχι τα λόγια

«Σεξ, αλήθειες και βιντεοταινίες»

ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΣΤΙΓΜΑ 

Ένας διάσημος καθηγητής των κλασικών σπουδών κατηγορείται για ρατσιστική συμπεριφορά. Προτιμά να παραιτηθεί παρά να αποκαλυφθεί το μυστικό που θα μπορούσε να τον αθωώσει. Η ιστορία διαδραματίζεται στις ΗΠΑ την εποχή που ξεσπά η υπόθεση της Μόνικα Λουίνσκι, όταν ο πουριτανισμός και η έννοια του politically correct αρχίζουν να κυριαρχούν στην πολιτική και πνευματική ζωή της χώρας. Ο Ροθ με μεγάλη αφηγηματική δεξιοτεχνία παρακολουθεί τη ζωή του κεντρικού ήρωά του, ενός ανθρώπου με απίστευτο παρελθόν που επαναδημιούργησε κυριολεκτικά την ταυτότητά του και ζει ένα παρόν που σοκάρει τον καθωσπρεπισμό του περιβάλλοντός του συνδέεται ερωτικά με μια πολύ νεώτερη και επιφανειακά «κατώτερή» του αισθησιακή γυναίκα ενώ καταδιώκεται από τον βίαιο πρώην σύζυγό της, βετεράνο του Βιετνάμ. Μετά το Αμερικανικό Ειδύλλιο και το Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή, το Ανθρώπινο Στίγμα ολοκληρώνει την τριλογία του Φίλιπ Ροθ. Ο μεγάλος Αμερικανός συγγραφέας με το απαράμιλλο λογοτεχνικό ύφος του ερευνά το πρόβλημα της ταυτότητας αναλύοντας σε βάθος τους ιδρυτικούς μύθους της Αμερικανικής κοινωνίας. Περιγράφει με διεισδυτικό και κριτικό τρόπο, εναλλάσσοντας το σαρκασμό με την ελεγεία, τη μεταπολεμική Αμερική όπου τα πάντα είναι πολύπλοκα, αμφίσημα και ρευστά γιατί το στίγμα «το έχουμε όλοι μας. Είναι μέσα μας. Το στίγμα που προηγείται της ανυπακοής, που εμπεριέχει την ανυπακοή και περιπλέκει οποιαδήποτε ερμηνεία και κατανόηση. Η φαντασίωση της καθαρότητας είναι τρομαχτική, παράλογη. Τι είναι η επιδίωξη της καθαρότητας αν όχι κι άλλη ρυπαρότητα;» (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο τουβιβλίου).

ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΠΟΡΤΝΟΪ

Ο Αλεξάντερ Πόρτνόϊ,  αφηγείται στον γιατρό του διάφορα περιστατικά από όλη τη ζωή του και στα οποία απεικονίζονται από τη μία οι ηθικές αξίες, οι κοινωνικοί περιορισμοί, η ευγενής συμπεριφορά και από την άλλη πλευρά παρουσιάζονται σεξουαλικές τάσεις που ξεφεύγουν από αυτό το οποίο ο κόσμος ονομάζει «όριο».

Ο Αλεξάντερ Πόρτνοϊ είναι ο ηθικός άνθρωπος στα μάτια όλων, εργάζεται σε μια πολύ καλή δουλειά, ενώ όταν βρίσκεται μόνος του ή με γυναίκες τότε το μυαλό του αποκαλύπτει τη διαστροφή που τον διακατέχει.

Ακόμα και στην παιδική του ηλικία ο αυνανισμός είναι ο καθημερινός φίλος του μικρού Αλεξάντερ, του οποίου το πρώτο ερωτικό ερέθισμα δεν είναι άλλο από τη μητέρα του.

Το Σύνδρομο Πόρτνοϊ ανασύρει  θέματα όπως  τη σχέση μητέρας-παιδιού, τις προκαταλήψεις και τον θρησκευτικό παραλογισμό των Εβραίων, τον πουριτανισμό της κοινωνίας ιδιαίτερα σε θέματα σεξουαλικότητας.

Παραμένει όμως το πιο προκλητικό του βιβλίο σεξουλιάρικο και ενοχλητικό σε πολλά σημεία. Παραθέτω ένα από αυτά:

«Ε, λοιπόν, Παναγιότατε, θέλω να τα βγάλω όλα από μέσα μου. Αυτή…εεε…αυτό, δεν ήταν το πρώτο μου κομμάτι συκώτι. Το πρώτο μου κομμάτι το γλέντησα στο ίδιο μου το σπίτι, τυλιγμένο γύρω από την πούτσα μου, στο μπάνιο, στις τρεισήμιση – και μετά, στις πεντέμιση, καρφωμένο σ’ ένα πηρούνι, μαζί με τ’ άλλα τα μέλη της δύστυχης, αθώας, οικογένειάς μου.»

ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΕΙΔΥΛΛΙΟ

Βραβευμένο με Πούλιτζερ το 1998,  το βιβλίο αυτό περιλαμβάνεται σύμφωνα με πολλούς κριτικούς στη λίστα με τα σημαντικότερα  Αμερικανικά μυθιστορήματα  όλων των εποχών. Ο Εβραϊκής καταγωγής Σίμουρ Λιβόρ κινείται στη μεταπολεμική Αμερική του θριάμβου και της ευημερίας. Θέλει όπως οι περισσότεροι Αμερικάνοι να ζήσει το όνειρό του στο όμορφο πέτρινό του σπίτι στην εξοχή μαζί με την πανέμορφη γυναίκα του και την πολυαγαπημένη του κόρη. Μέχρι που αυτή στα δεκαέξι της αποφασίζει να γίνει τρομοκράτισσα διαλύοντας την ευτυχία του πατέρα της. Με αυτό το έργο ο Ροθ δείχνει πως στην αμερικανική κοινωνία τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται και η όποια αισιοδοξία και ευτυχία πιθανόν να έχει ξύλινα πόδια δεδομένων των παθογενειών που δεν έχουν εκλείψει. Διαβάστε αυτό το χαρακτηριστικό απόσπασμα και θα με θυμηθείτε:

«Τον εαυτό σου τον φαντάζεσαι μόνο να παίζει μπάλα, να φτιάχνει γάντια και να παντρεύεται την Μις Αμερική. Εκεί έξω με την Μις Αμερική, να ζείτε μες στη σιωπή και την αποβλάκωση. Εκεί έξω, να το παίζετε τυπικοί λευκοί προτεστάντες, μια σκατο-Ιρλανδεζούλα από τα ντοκ του λιμανιού του Ελίζαμπεθ κι ένας κωλο-Εβραίος από το Λύκειο του Γουικουέικ. Οι αγελάδες. Η Κοινωνία των αγελάδων. Η παλιά Αμερική της περιόδου των αποικιών.»

Το 2016 το βιβλίο μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο με πρωταγωνιστή τον Γιούαν Μακ Γκρέγκορ.

ΤΟ ΖΩΟ ΠΟΥ ΞΕΨΥΧΑ

Ο  εξηντάχρονος Ντέιβιντ Κέπες, καθηγητής Πανεπιστημίου και παρουσιαστής στην τηλεόραση, έχει στο μυαλό του μόνο στο σεξ. Είναι χωρισμένος και δε θέλει μόνιμη σχέση. Μια εικοσιτετράχρονη φοιτήτριά του η Κονσουέλα θα τον αναστατώσει τόσο ώστε να βλέπει  κάθε νεαρό ως επίδοξο εραστή της. Όταν τον εγκαταλείπει δεν μπορεί να την ξεπεράσει και αρχίζει να αναλογίζεται ότι μαζί με αυτή τον εγκαταλείπει η δυναμική και η πέραση που θεωρούσε πως είχε. Ο Ροθ συνταράσσει μιλώντας σε ένα περιβάλλον κατάθλιψης για τα γηρατειά και το θάνατο.

Το βιβλίο μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 2008 με τίτλο Elegy με πρωταγωνιστές τους: Πενέλοπε Κρουζ, Πίτερ Σάρσγκαρντ και Μπεν Κίνγκσλεϊ.

ΠΑΤΡΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Η “Πατρική Κληρονομιά”, μια αληθινή ιστορία, αγγίζει αισθήματα με εκείνη την ένταση που ο Φίλιπ Ροθ γνωρίζει καλά. Ο συγγραφέας παρακολουθεί τον ογδονταεξάχρονο πατέρα του -έναν άνθρωπο με παροιμιώδη ρώμη, γοητεία, και μια ανεξάντλητη συλλογή αναμνήσεων από το Νιούαρκ- στη μάχη του με τον όγκο στον εγκέφαλο, που εντέλει θα τον σκοτώσει. Ο γιος παραστέκεται γεμάτος αγάπη, αγωνία και τρόμο στον πατέρα του, σε όλα τα στάδια της τελευταίας του δοκιμασίας, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα εκείνο το πείσμα για επιβίωση που χαρακτήριζε συνολικά τη μακρόχρονη και πεισματική πάλη του με τη ζωή.
Η “Πατρική Κληρονομιά” ανακηρύχθηκε από το περιοδικό Time Καλύτερο Βιβλίο του 1993 στην κατηγορία της μη μυθοπλαστικής πεζογραφίας. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

 Συγγραφικό ισοζύγιο 

Από τα πιο δύσκολα ισοζύγια που πρέπει να δικαιολογήσω. Και εξηγούμαι:

Ο Ροθ είναι ένας από τους κορυφαίους Αμερικάνους λογοτέχνες και εκ των σημαντικότερων συγγραφέων παγκοσμίως. Έχει άψογη πένα, δημιουργεί άριστη ατμόσφαιρα στα έργα του, ανεβάζει την ένταση όταν πρέπει σε βαθμό που να προκαλεί συγκίνηση, χτίζει αριστοτεχνικά τους (άνδρες) ήρωές του. Κρατείστε στο μυαλό σας την παρένθεση που βάζω. Η σχέση πατέρα-γιου πάντα παρούσα στα έργα του. Κινητήριος δύναμη των περισσότερων ηρώων του η σεξουαλικότητα (Στο «Θέατρο του Σάμπαθ» το βιβλίο κινείται μόνο γύρω από το σεξ).

Σεξομανής, αθυρόστομος, αντισημίτης και μισογύνης κάποιοι χαρακτηρισμοί που του αποδίδονται όχι άδικα από τα γραφόμενά του πάντα. Τον παραδέχομαι γιατί στα κείμενά του δεν άφησε σε χλωρό κλαρί την Αμερικανική πραγματικότητα, με τα «ξεπεσμένα όνειρά της», τον πουριτανισμό και τις συνεχόμενες παθογένειές της.

Ο πόλεμος στο Βιετνάμ και στην Κορέα, το Watergate, οι προεδρικές εκλογές είναι κάποια από τα θέματα που πήρε και «ζεμάτισε» με τις απόψεις του. Δεν χαρίστηκε καθόλου και στο Εβραϊκό κατεστημένο. Κορυφαία του κίνηση η συγγραφή τού «ο Καθένας», όπου αναμετράται με το θάνατο δείχνοντας πως δεν τον φοβάται ενώ ταυτόχρονα προαναγγέλλει τον δικό του συγγραφικό θάνατο σε μια εποχή που λογοτεχνικά είχε αρχίσει να κουράζεται αλλά και να κουράζει.

Υποκλίνομαι επίσης γιατί έκανε προσωπικό και όχι αναίμακτο αγώνα κατά της σοβαροφάνειας και της πολιτικής ορθότητας της Αμερικανικής κοινωνίας. Προσέξτε όμως ο τύπος ήταν σωστός: έφτυνε αλλά αναγνώριζε ότι αυτή η κοινωνία του έδινε την ελευθερία να το κάνει και ας τον πολεμούσε μετά. Λέει χαρακτηριστικά σε μία συνέντευξή του: «Η συνείδησή μου και η γλώσσα μου διαμορφώθηκαν στην Αμερική. Ό,τι είναι η καρδιά για τον καρδιολόγο, ο νεροχύτης για τον υδραυλικό και το κάρβουνο για τον ανθρακωρύχο είναι για μένα η Αμερική».

Πάμε λίγο και στα αρνητικά του. Ενημερώνω πως δεν έχω καμία διάθεση να αποδομήσω αυτό τον χαρισματικό συγγραφέα αλλά κρίνοντας τον μόνο από τα γραπτά του παρατηρώ επαναλαμβανόμενες εμμονές, τις εξής τέσσερις:

Α) Εμφανής απουσία γυναίκας ηρωίδας τουλάχιστο στα βιβλία που έχω διαβάσει. Προσέξτε όχι το χτίσιμο των γυναικών ως χαρακτήρες που είναι εξαιρετικό αλλά ο ρόλος που τους δίνει. Συνήθως δευτερεύοντες ίσως και τριτεύοντες ρόλοι γυναικών αισθησιακών, προβληματικών που υπηρετούν, καυλώνουν (η Ντρέγκα στο «Θέατρο του Σάμπαθ») ή καταστρέφουν τους βασικούς του ήρωες (η Κονσουέλα στο  «Ζώο που ξεψυχά»). Μισογύνης από κούνια ή για να μοιάσει σε κολοσσούς του βρώμικου ρεαλισμού  ή για να προκαλέσει, σημασία έχει πως εμένα μου κτυπάει άσχημα, περισσότερο από τον μοναδικό -κατά τα άλλα- Μπουκόφσκι, που σε κάποια σημεία του έργου του μοιάζει ακόμα και να τις εξυμνεί με τον τρόπο του.

Β) Στα περισσότερα βιβλία του το ίδιο εύκολο τρικ. Ήρωες με θέματα υγείας συνέχεια. Ψυχολογικά αλλά κυρίως σωματικά. Στο «Αντιζωή» ο πρωταγωνιστής καρδιοπαθής, στην «Πατρική κληρονομιά» ο πραγματικός του πατέρας με καρκίνο στον εγκέφαλο, η Κονσουέλα καρκίνο μαστού στο  «Ζώο που ξεψυχά» και στο «Βυζί» ο Κέπες μεταλλάσσεται σε γυναικείο μαστό. Το τελευταίο για εμένα αποτελεί φάουλ σε βάρος του αριστουργηματικού Κάφκα για τη «Μεταμόρφωση» κρίνοντας από τον τρόπο που το προσεγγίζει, με χυδαίο και «κακό» χιούμορ. Σίγουρα ο αναγνώστης έρχεται πιο κοντά συμπάσχει με τους πρωταγωνιστές του κατά την ταπεινή μου γνώμη όμως είναι συγγραφικό «ευκολάκι» και καταντά μονοδιάστατος.

Γ) Σεξ και βωμολοχίες. Δύο στοιχεία συστατικά των γραπτών μου αλλά και αυτών που διαβάζω. Έλα όμως που ο Ροθ σα να το κάνει επιτηδευμένα και με σύστημα για αυτό και στις σελίδες των βιβλίων του καταντά κουραστικό και ενοχλητικό. Δεν είναι οι σκηνές αυτές καθεαυτές, ούτε οι ακραίες σεξουαλικές πράξεις ικανοποίησης (με τη γυναίκα μόνιμα ως σκεύος ηδονής) ή αυτοϊκανοποίησης. Είναι που αυτά είναι παρόντα παντού στα πονήματά του σε βαθμό που να «καπελώνουν» το υπόλοιπα άρτια στημένο σκηνικό του.  Σα να υπερτερεί η τεστοστερόνη και η ντοπαμίνη έναντι των συγγραφικών του χαρισμάτων.

Δ) Εβραίοι. Εβραϊκή οικογένεια, θρησκεία,  ήθη και έθιμα, μουσική, χορός, φαγητά παντού στα βιβλία του.

«Ένας Εβραίος για τους γονείς του είναι πάντα ένα δεκαπεντάχρονο παιδί, και θα παραμείνει δεκαπεντάχρονο όσο οι γονείς του βρίσκονται στη ζωή» γράφει ο Ροθ ο οποίος επιτίθεται δριμύτατα στον Εβραϊκό πουριτανισμό και παραλογισμό αλλά από την άλλη δεν μπορεί να απεμπλακεί από αυτόν σε κανένα μα κανένα από τα έργα του. «Ξεκόλλα» ρε κορυφαίε λογοτέχνη από αυτά να μπορέσουμε να σε θαυμάσουμε έστω σε ένα βιβλίο σου μακριά από τις ρίζες σου.

Αποτέλεσμα; Ζητώ συγγνώμη αλλά ολίγον αρνητικό.

ΑΤΑΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙ ΤΟΠΟΥ

• Η ζωή είναι απλώς ένα χρονικό διάστημα στο οποίο είμαστε ζωντανοί.

• Το σεξ δεν είναι διαφθορά, όλα τα άλλα είναι.
  Το σεξ δεν είναι απλώς τριβή και ρηχή απόλαυση.

• Ένας συγγραφέας πρέπει να παρανοήσει για να μπορέσει να δει. Ένας συγγραφέας χρειάζεται τα φαρμάκια του.

• Η μόνη εμμονή που όλοι επιζητούμε: η αγάπη. Ο κόσμος πιστεύει ότι όταν ερωτευόμαστε, ολοκληρωνόμαστε. Πιστεύει στην πλατωνική ένωση των ψυχών. Πιστεύω το αντίθετο. Πιστεύω ότι είσαι ολοκληρωμένος πριν ερωτευτείς. Η αγάπη σε κομματιάζει. Είσαι ολόκληρος και ξαφνικά ανοίγεις στα δύο.