Ψωνίζω άρα υπάρχω. Δυτικές κοινωνίες.

Ακούγεται σαν τίτλος νέας επιτυχίας γνωστού μουσικού συγκροτήματος – και θα μπορούσε να είναι. Άνετα. Δεν είναι όμως. Είναι τίτλος σπουδαιότητας ύπαρξης. Αφορά τις κοινωνίες εκείνες που είναι δομημένες ιεραρχικά ανάλογα με το πόσα και σε τί ξοδεύει ο πληθυσμός τους. Δυστυχώς αυτό το «πόσα και σε τί», αποτελεί συνδυαστικό κριτήριο, με πολύ βαρύνον ποσοστό, για το πόσο σπουδαίος είναι κάποιος σ’ αυτήν την ιεραρχία. Κι έτσι ξεκινάει ένας κύκλος και μάλιστα φαύλος…

Αναλογιζόμενοι το «πόσα» ξοδεύω, φαντάζομαι οι περισσότεροι θα το μεταφράσετε σε χρήμα. Κι όμως όχι. Για να ψωνίσω δεν ξοδεύω μόνο χρήμα. Πρωτίστως ξοδεύω χρόνο. Μετά φαιά ουσία, λίγη ή πολλή εξαρτάται από τον φέροντα, για να λογαριάσω το χρήμα και τον χρόνο αλλά και το «τί». Σε τί θα ξοδέψω τα πόσα μου. Όσα περισσότερα έχω, τόσο πιό σπουδαίος είμαι. Αυτή η πεποίθηση αποτελεί ίδιον των καταναλωτικών κοινωνιών, όπως αυτής που ζούμε κι εμείς. Φυσικά δεν θέλουν όλοι τα ίδια «τί» – ο ορισμός τους εξαρτάται από την συνολική ανατροφή του καθενός, συμπεριλαμβανομένης της μαθησιακής και κοινωνικής παιδείας, αλλά και του περιβάλλοντος του – φυσικού και κοινωνικού επίσης. Όλοι όμως, συνήθως, θαυμάζουμε ή θέτουμε ως πρότυπο, ή ζηλεύουμε, ακόμη και εποφθαλμιούμε τα «τί» των άλλων, ειδικά αν είναι περισσότερα, ασχέτως αν έχουν εφαρμογή στο δικό μας μοτίβο ζωής.

Ως αποτέλεσμα αυτής της νοοτροπίας, πολλές φορές παίρνουμε σοβαρές αποφάσεις, που θα διέπουν τη ζωή μας για πάντα, όπως για παράδειγμα το τί θα σπουδάσουμε ή ποιόν θα παντρευτούμε, ανάλογα με το πόσα και το σε τί, κι όχι ανάλογα με αυτό που θα μας έκανε ψυχικά ελαφρύτερους και πιό χαρούμενους. Θα μου πείτε, μα αν αυτό είναι το πρότυπό μας, αν το κατακτήσουμε γιατί να μην ευτυχήσουμε; Θα σας πω. Πολλές φορές, τα καταναλωτικά αγαθά, υλικά και μη, γεμίζουν συναισθηματικά κενά, υποκαθιστώντας προσωρινά τα ουσιώδη. Κι έτσι γίνεται ατέρμονο το κυνήγι των αγαθών, καθώς το συναισθηματικό κενό δεν γεμίζει με πράγματα, γιατί ως γνωστό «ουκ εν τω πολλώ το εύ».

Σχεδόν τα πάντα γύρω μας είναι μια καλοστημένη πράξη αγοραπωλησίας. Έχω άρα υπάρχω. Ελάχιστα τα δείγματα προαγωγής συναισθηματικών αξιών για την κατάκτηση της συναισθηματικής ισορροπίας, της χαράς.

Ψωνίζω τρόφιμα, είδη ένδυσης, αξεσουάρ, κοσμήματα, είδη σπιτιού, αυτοκίνητο, αλλά και διακοπές, φιλίες, κοινωνικό κύκλο, μόρφωση…

Όχι, δεν είναι καθόλου κακό να έχεις. Το να ζούμε άνετα δεν πρέπει ούτε να το αποστρεφόμαστε στο όνομα των ηθικών αξιών, ούτε να μας τύπτει. Αρκεί να μην έχουμε φονεύσει, κλέψει ή αδικήσει για να το αποκτήσουμε. Αρκεί η καλοζωία μας να εξυπηρετεί εμάς κι όχι να είναι αυτοσκοπός. Να μην γινόμαστε δούλοι στο χρήμα. Να μην γινόμαστε ψώνια οι ίδιοι, θεωρώντας πως εμείς είμαστε οι καλύτεροι. Σαφώς δεν ευθυνόμαστε προσωπικά ο καθένας μας για τη φτώχεια όλου του κόσμου, τη βία, τις αρρώστιες, τον αναλφαβητισμό, γιατί τί στην ευχή να σου κάνει ένα χελιδόνι τελοσπάντων; [1] Όλοι μαζί όμως; Γιατί το ξεχνάμε πως ο καθένας από μας είναι μέρος του συνόλου;

Βέβαια, η γιαγιά μου η μακαρίτισσα έλεγε «όμοιος τον όμοιο κι η κοπριά τα λάχανα»… [2] Σωστό κι αυτό, δε λέω. Δεν είναι δυνατόν να ταιριάζουμε με όλους. Αλλά άμα δεις, βρε καμάρι, πως δεν ταιριάζεις και με κανέναν, μήπως να το ψάξεις λίγο; Μήπως το καλάμι σου παραμεγάλωσε και βρίσκεις ολούθε;

Εννοείται πως υπάρχουν άνθρωποι σοβαροί και μετρημένοι, αλλά υπάρχουν και καβαλημένοι. Κι άιντε, πες να τα ‘χεις καταφέρει μόνος σου, καλά, τιμή σου και καμάρι σου, πάρε το καλάμι σου και πέταξε «στο άγνωστο κι ακόμα παραπέρα» [3]. Αλλά αν σε έχει φτιάξει άλλος; Νύφη, ας πούμε, μπαμπάς, γκόμενος;…

Πρώτα και πάνω απ’ όλα πρέπει να έχουμε κατακτήσει το «είμαι», την αυτεπίγνωση, την αυτογνωσία. Το «έχω» μάλλον δεν φέρνει πάντα την ευτυχία. Εξάλλου, αν δεν ξέρουμε ποιοί είμαστε, τότε μάλλον δεν ξέρουμε και τί θέλουμε. Αν αυτά που έχουμε επαρκούν για να ζήσουμε αξιοπρεπώς και μας δίνουν τα εφόδια για να προχωρήσουμε, να προοδεύσουμε, να προσφέρουμε, τότε μάλλον δεν χρειάζεται να κυνηγάμε να αποκτήσουμε κι άλλα.  Γιατί τότε μπορεί να γεμίσουμε ανεκπλήρωτα κενά, που μας προσφέρουν μια ωραιότατη, μαύρη, δυστυχία.

Γιατί «αν είμαι ό,τι έχω κι αν ό,τι έχω χαθεί, τότε ποιός είμαι;» [4]

[1] Ένα χελιδόνι δεν φέρνει την Άνοιξη: λαϊκή παροιμία, που σημαίνει ότι ένας μόνο άνθρωπος δεν αρκεί να φέρει την νίκη/ την επιτυχία/ να σώσει την κατάσταση, χρειάζεται συνολική προσπάθεια.

[2] Όμοιος τον όμοιο (αγαπά) κι η κοπριά τα λάχανα: λαϊκή παροιμία, που σημαίνει να συναναστρέφεται κάποιος ομοίους του –με τα ίδια ελαττώματα– και να αρέσκεται στην παρέα τους.

[3] «στο άγνωστο κι ακόμα παραπέρα»: αναφορά στην παιδική ταινία της Walt Disney, “Toy Story”.

[4] Έκφραση του Erich Fromm, γερμανού ψυχολόγου, ψυχαναλυτή, κοινωνιολόγου, φιλόσοφου και ανθρωπιστή.