Καλό μήνα και από την Κύπρο, φίλοι αναγνώστες (και συνεργάτες) της Λόγω Γραφής!

Χαίρομαι πολύ που ως Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου εισηγήθηκα και το ενέκριναν παμψηφεί τα υπόλοιπα Μέλη του ΔΣ να βραβευθεί (στις 17 Μαίου, 2019) ο μείζων ποιητής μας Κυριάκος Χαραλαμπίδης με το καθιερωμένο Βραβείο ‘ΓΙΩΡΓΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΠΙΕΡΙΔΗ’ που απονέμεται κάθε χρόνο στους Αριστείς των Γραμμάτων μας.

Πιο κάτω μια δική μου συνοπτική αποτίμηση του άξιου έργου του πολυβραβευμένου Κύπριου ποιητή της Πανελλήνιας λαλιάς, της συνείδησης, της πατρίδας.

-*-

Κυριάκος Χαραλαμπίδης

Η υψηλή αισθητική αξία της ποίησης του Χαραλαμπίδη τον αναδεικνύει ως έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές της μεταπολεμικής και της μεταπολιτευτικής περιόδου. Τιμήθηκε τρεις φορές με Κρατικό Βραβείο Ποίησης Κύπρου, μία φορά με Κρατικό Βραβείο Ποίησης Ελλάδας, δύο φορές με Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, καθώς και με το ‘Αριστείο Γραμμάτων, Τεχνών και Επιστημών της Κυπριακής Δημοκρατίας’, κ.ά. Από το 2013 είναι Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών (Κλάδος Ποίησης).

Από το 1961 μέχρι σήμερα συνέγραψε 14 Ποιητικές Συλλογές και μια μετάφραση 3 Ύμνων του Ρωμανού του Μελωδού. Η ποίησή του έχει τα διακριτικά στοιχεία που την κάνουν να διαφέρει αισθητά από τις κυρίαρχες τάσεις της σύγχρονης ελληνικής ποίησης. Από τη συλλογή ‘Αχαιών ακτή’ (1977) και σε όλα σχεδόν τα επόμενα βιβλία του Χαραλαμπίδη (‘Αμμόχωστος Βασιλεύουσα’ [1982], ‘Θόλος’ [1989], ‘Μεθιστορία’ [1995], ‘Δοκίμιν’ [2000], ‘Αιγιαλούσης επίσκεψις’ [2003], ‘Κυδώνιον μήλον’ [2006], ‘Ίμερος’ [2012] και ‘Στη γλώσσα της υφαντικής’ [2013]), κεντρικό θέμα της ποίησής του είναι οι τραγικές συνέπειες της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, από το 1974 μέχρι σήμερα. Ειδικά η ‘Αμμόχωστος Βασιλεύουσα’ και ο ‘Θόλος’ (1989), αντλούν θεματικό υλικό από την κυπριακή τραγωδία του 1974 και τα παρεπόμενά της και καταξιώθηκαν απ’ τη φιλολογική και λογοτεχνική κριτική. Επίσης η βραβευμένη ‘Μεθιστορία’ αποτέλεσε όριο στη διαμόρφωση της ποιητικής του από πλευράς γλωσσας-έκφρασης.

Συνοπτική παρουσίαση των 14 Ποιητικών Συλλογών του Κυρ.Χαραλαμπίδη

Την πρώτη Συλλογή του, «Πρώτη πηγή» την εξέδωσε στην Αθήνα το 1961 όταν ήταν  φοιτητής, μετά από προτροπή του μεγάλου ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου (1912-1991)

ο οποίος έδωσε στη Συλλογή ακόμα και τον τίτλο, έκανε τις τυπογραφικές διορθώσεις, έγραψε και την πρώτη κριτική (στο περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης»). Η κριτική από τον Φώτη Κόντογλου ήταν ότι ανέμενε περισσότερο Βυζάντιο και λιγότερη ερωτική ποίηση. Η Συλλογή εκείνη ήταν έναυσμα για την ποιητική εξακτίνωση του ποιητή και η ανακάλυψη του κόσμου και της αιτίας του, στο πρώτο ποιητικό σκίρτημά του ποιητή.

Τη δεύτερη συλλογή, «Η άγνοια του νερού» (1967, εκδόσεις «Ίκαρος») προλόγισε ο εκλεκτός ποιητής του μεσοπολέμου Τάκης Παπατσώνης (1895-1976). Ο ποιητής Χαραλαμπίδης με αυτή τη συλλογή θέτει τις βάσεις, την έκφραση και την ισορροπία των πραγμάτων και συνειδητοποιεί ότι η ποίηση είναι η τελεσίδικη μοίρα του. Ο Παπατσώνης τον παρακινούσε να ‘ζωογονήσει τη μαρασμένη και ασθενούσα νεοελληνική Ποίηση’ και να δώσει – όπως και εκείνος – ‘το πρέπον δέος, το μεγάλο της ηθικό θεμέλιο, έναν νέο και σφριγηλό Ουμανισμό’.

Η τρίτη συλλογή, «Το αγγείο με τα σχήματα» εκδόθηκε το 1973, στη Λευκωσία, αλλά προσέλκυσε την προσοχή και στην Ελλάδα. Ο καθηγητής Γ.Π. Σαββίδης, σε άρθρο του στην εφημερίδα «Το Βήμα» και η Νόρα Αναγνωστάκη στο «Χρονικό ’73» επαίνεσαν το βιβλίο. Αρκετά ποιήματα της συλλογής γράφτηκαν στη Γερμανία, όπου ο ποιητής πέρασε ένα εξάμηνο με υποτροφία για μετεκπαίδευση στη Ραδιοφωνία του Μονάχου. Με το ποίημα του «Θύελλας και Ορμής» (Sturm und Drang) περιγράφει την δυναμική έξοδο με δημιουργία πνοή και με χρήση εκφραστικών μέσων, εικόνων. Πρωτοτυπεί με «νέα εκφραστική ευλυγισία» και ομιλεί για «πρωτοφανείς πνευματικές τόλμες». Καταγράφεται μια εκπληκτική πρωτοτυπία αντίληψης με μια παρθενική λεκτική διατύπωση.  Η Συλλογή τιμήθηκε με  Κρατικό Βραβείο Ποίησης Κύπρου.

Στο 4^ο βιβλίο του, «Αχαιών Ακτή» (Λευκωσία, 1977, επανεκδόθηκε από τις Εκδόσεις Άγρα, το 2003), αποδίδει τον αντίκτυπο και την ανατροπή της ιστορίας  στην ψυχή του ποιητή, μετά την Τουρκική εισβολή (1974). Όπως ο ίδιος τόνισε ‘η τέχνη δοκιμάζεται παράλληλα με τη δοκιμασία του λαού και οφείλει να αυτορρυθμιστεί μεταποιώντας το προσφερόμενο υλικό σε μια ανώτερη μορφή αντίληψης του κόσμου και της ιστορίας’. Η Συλλογή τιμήθηκε με  Κρατικό Βραβείο Ποίησης Κύπρου (2^ο σε τρία χρόνια).

Το 5ο βιβλίο του με τίτλο «Αμμόχωστος Βασιλεύουσα» (εκδ. Ερμής, 1982 – εκδ. Άγρα, 1997) περιλαμβάνει σαράντα επτά ποιήματα και παράρτημα τριάντα επτά σελίδων με σημειώσεις για την πόλη Αμμόχωστο, για να διασώσει την αρχέτυπη εικόνα της στη μνήμη των ανθρώπων. Όπως γράφει ‘το βιβλίο έχει πολλαπλή ανάπτυξη. .αποτελεί μια προστατευτική ασπίδα πάνω από την κατεχόμενη και συλημένη πόλη. Παράλληλα, οι γεωγραφικές και ιστορικές συνισταμένες, εστιάζονται σε επί μέρους κρίσεις για τα συμβάντα, και σε αλληγορικές μεταφορές, όπου χωρούν ποικίλες έλξεις και απώσεις’ για τη σημασία και το εύρος της κυπριακής τραγωδίας, προσδίδοντας σ’ αυτήν διαστάσεις με μονιμότερη ισχύ…κάτι από τους οικουμενικούς νόμους της ζωής και τις αναλογίες των πραγμάτων… Η κρούστα της ιστορίας υπέκρυπτε την εσωτερική ύλη και το ρυθμό της όλης σύνθεσης.’ Το έργο αναφέρεται στην απώλεια της γης, δηλαδή στη γεωγραφική πτυχή της τραγωδίας. Η Συλλογή αυτή τιμήθηκε με Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Το μελοποίησε με σεβασμό ο Μάριος Τόκας και το εκθείασε ο Γ.Π.Σαββίδης.

Το 6^ο βιβλίο του με τίτλο «Θόλος» (εκδ. Ερμής, 1989, – εκδ. Άγρα, 1998), έχει ως  θεματική την τραγική πτυχή της τύχης των  αγνοουμένων. Περιλαμβάνει 31 τραγικές προσωπογραφίες-ποιήματα που αναπαριστούν τον ανθρώπινο σπαραγμό, όσο και τις ψυχολογικές και κοινωνικές της προεκτάσεις. Στην έννοια «αγνοούμενος» επιχειρεί να αποσώσει την υπαρξιακή διάστασή της, με όλα τα ιστορικά της συμφραζόμενα (ακόμα αναφέρεται και σε μια περίπτωση ενός Τούρκου αγνοουμένου). Το έργο «Θόλος» που καλύπτει την ανθρώπινη πτυχή με την απώλεια ανθρώπων και τον τραγικό χαρακτήρα των κυπρίων παθών, ευαισθητοποίησε τον ευρύ Ελληνισμό και τιμήθηκε με Βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών.

Στο 7ο βιβλίο του με τίτλο «Μεθιστορία» (εκδ. Άγρα,1995, ²2000) που τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης στην Ελλάδα, επιχειρεί να εκφράσει με αριστοτελική χροιά «τα μετά την ιστορία» μια βαθύτερη και ‘φιλοσοφικότερη’ ερμηνεία της Ιστορίας, που ακουμπάει πάνω στα πράγματα. Το ιστορικό πλαίσιο προσδιορίζεται από ποικίλες εκφάνσεις ιστορικών δεδομένων, επίκαιρων και παλαιότερων. Ωστόσο ενέχει μυθική μεταποίηση, έτσι ώστε να αποκτούν τα πράγματα υπερβατικό προσωπικό χαρακτήρα.

Περιέχει δυο αρχαιόθεμα ποιήματα για την Ελένη και τον Ηρακλή που καθοδηγούν τον αναγνώστη να μη αντικρύζει την ιστορία παρατακτικά. Στοχεύει να εκτοπίσει την ψευδαίσθηση μιας πραγματικότητας, που λόγω ιστορικής  δράσης, έχει πια καταστεί πλασματική. Έχει στοιχεία καβαφικά, ως στοχαστικά ειρωνικό και ανατρεπτικό, αλλά είναι και ύμνος για την αλήθεια –το ήθος– και τη δύναμη των ανθρωπίνων πραγμάτων.

Το 8^ο έργο του «Δοκίμιν» (εκδ. Άγρα, 2000) είναι μία ποιητική σύνθεση. Με την αρχαία λέξη «δοκίμιον» (μεσαιωνικό «δοκίμι», κυπριακό «διτζίμιν») εννοεί τη δοκιμασία του πνεύματος αλλά και της αγάπης που πρέπει να κερδίσει ο ποιητής ή ο άνθρωπος αφού σηκώσει το βαρύ λιθάρι του και καταξιωθεί με την γενναιότητα που επέδειξε στη δημιουργία του έργου του. Το έργο, για τον ίδιο, οφείλει να είναι αποτέλεσμα έρωτος και κατακτήσεως. Στη Συλλογή αυτή επιχειρεί να διαρθρώσει σπονδυλωτά την ύπαρξη ενός ολόκληρου Κόσμου, τις πολλές όψεις της εξωτερικής ιστορίας και της εσωτερικής ανθρωπογεωγραφίας. Ενυπάρχει ανθρώπινη συμπόνια ακόμα και αίσθηση χιούμορ, που τονίζει έτσι ακόμα πιο πολύ την τραγική διάσταση. Με το «Δοκίμιν» ο ποιητής επιχειρεί ποιητικά και ένα είδος δοκιμίου ποιητικού, ως νέου τρόπου επικοινωνίας.

Το 9^ο βιβλίο του με τίτλο «Αιγιαλούσης επίσκεψις – ένα ποίημα και ένα σχόλιο» (εκδ. Άγρα, 2003), είναι ένα ποίημα ογδόντα στίχων που συνοδεύεται από ένα αυτοσχόλιο είκοσι δύο σελίδων. Με αυτό επιχειρεί να διασώσω τη μοναδικότητα του προσώπου του ανθρώπου που δένεται στενά με τον χώρο της κατεχόμενης γης (της Καρπασίας). Δεν είναι βιβλίο «πατριωτισμού» αλλά ‘εποπτείας της πληγής’, που στη Συλλογή εστιάζεται στην κατεχόμενη Αιγιαλούσα. Με ‘καθολική θεώρηση και περίσκεψη’ αναζητεί να προσδιορίσει εκ νέου και να διασώσει ‘το πρόσωπο του χώρου όπου ε’ιναι και ενταγμένα ουσιώδη στοιχεία της ψυχικής ενότητας.  και διαφάνεια. Επιπλέον είναι μια διασύνδεση  της σταθερής μνήμης με τον τόνο της γλώσσας, πανελλήνιας και κυπριακής, καθώς και με την άλωση του τόπου και την ευθύνη (το χρέος) του ποιητή.

Το 10^ο βιβλίο του Χαραλαμπίδη φέρει τον τίτλο «Κυδώνιον μήλον» (εκδ. Άγρα, 2006). Μέσα από εννέα ενότητες διερευνά τη μετεξέλιξη του μύθου σε συνομιλία με στοιχεία ελληνικής διαχρονίας και με νεότερα ξένα. Μάλλον συναιρεί την εθνική του συνείδηση με την ευρωπαϊκή ενώ έχει ως σταθερό στήριγμά του τη συνείδηση της Ελληνικής γλώσσας, που ενισχύει τις ευρωπαϊκές. Η συλλογή αυτή εισάγει και οικουμενικές αξίες.

Στο 11^ο βιβλίο του, το «Ίμερος» (Μεταίχμιο,2012), εκφράζεται αποκαλυπτικά και δεν είναι τόσο συμβολικός, αινιγματικός ή σιβυλλικός διότι η θεματική του βιβλίου αφορά τον Έρωτα. Ο ποιητής είναι σαφώς επηρεασμένος από το πλατωνικό «Συμπόσιον», και τον διάλογο Διοτίμας και Σωκράτη («Έρως δ’ εστίν έρως περί το καλόν, ώστε αναγκαίον Έρωτα φιλόσοφον είναι.») Ως ‘καλόν’ ορίζει την ομορφιά, ο δε ίμερος είναι η έντονη ερωτική λαχτάρα για μια τέτοια ομορφιά που ελλείπει απ’ τη ζωή του ατόμου.

Ο «Ίμερος» στοιχειοθετεί ένα ποιητικό δοκίμιο για τον έρωτα, τη Ζωή και τα γύρω της.

Με τη 12^η συλλογή του «Στη γλώσσα της υφαντικής» (εκδ. Μεταίχμιο, 2013), αναδεικνύει τη σύγχρονη πραγματικότητα, όπως τη βλέπει από διάφορες οπτικές γωνίες, με μάτι ή πνεύμα. Βλέπει με στοχασμό (και λίγη μνήμη και κάποια ιστορία) την παλλόμενη ζωή, το μυστήριο της ύπαρξης αλλά και της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Στη 13^η συλλογή του, «Ηλίου και Σελήνης άλως» (εκδ. Ίκαρος, 2017), επιχειρεί να εκφράσει τη σύζευξη του γήινου με το ουράνιο, το γάμο του Ηλίου και της Σελήνης σε ρεαλιστικό και παράλληλα συμβολικό επίπεδο. Έχει μύθο αλλά μόνο ως περίγραμμα. Σημασία δίδεται στις ίδιες τις λέξεις που αποκτούν συνείδηση του είναι τους. Έχει εστίαση στην ανέλιξη από το ερωτικό και μητρικό στοιχείο (από το σώμα, τη φύση, τη ζωή) προς μια ανώτερη και εξανθρωπισμένη υπόσταση, με πνευματικές διαστάσεις. Στη συλλογή η Αφροδίτη, ως περσόνα, παγιώνει παλαιότερα μοτίβα, ανακαινισμένα στο πλαίσιο της ζωής και του θανάτου, καθώς  κλυδωνίζεται από ποικίλες καταστάσεις του σώματος και της ψυχής. Επίσης σε άλλα ποιήματα αντιστρέφει τα πιο πάνω και δίνει μια «χριστιανική» απάντηση στα «αφροδίσια». Βεβαίως ο Χαραλαμπίδης τολμά να δηλώσει ότι ‘η Ορθοδοξία περιέχει μεγαλειωδώς τη δυνατότητα της αναίρεσής της’. Τέλος, με τον 3^ο κύκλο ποιημάτων της συλλογής επιχειρεί να μεταποιήσει την ιστορία σε μύθο, να επαναγάγει το μυθικό πλέγμα στο μυστήριο της ζωής.

Τέλος με τη 14^η συλλογή του ‘Σαλιγκάρι και Φεγγάρι’ (εκδ. 2018) ο Χαραλαμπίδης εμφανίζεται με ανανεωμένη φωνή και συνομιλεί με τα παιδιά. Είναι κλασική ποίηση σε παραδοσιακό στίχο και ομοιοκαταληξία, ρυθμό, μουσικότητα, εσωτερική αρμονία, που καθιστά τα παιδιά κοινωνούς μιας ποίησης που διευρύνει τα όρια της δημιουργικής φαντασίας τους, της κοινωνικής ευαισθησίας και της αισθητικής τους τέρψης. Ο ώριμος ποιητής παίζει με τα παιδιά, όπως ο Ηράκλειτος πεσσούς με τα παιδιά της Εφέσου. Εκπέμπει και το μήνυμα επιστροφής του ανθρώπου πίσω στην Αγνότητα.

Ενδιάμεσα, μετέφρασε το έργο «Ρωμανού του Μελωδού Τρεις ύμνοι» (εκδ. Άγρα, 1997), αλλά με χρήση του προσωπικού του λόγου, έτσι που να θεωρεί τη μετάφραση αυτή ως ποιητική-αντιπρότασή του – υποδυόμενος τον Ρωμανό. Όπως ομολόγησε  στο περιοδικό «Η λέξη»: «Στην αρχή τον υποδύεσαι [τον Ρωμανό], αργότερα ταυτίζεσαι μαζί του. Από την άλλη δοκιμάζεις και την αντοχή της γλώσσας και τούτο, πάλι, σε βοηθά να συντάσσεσαι, να συγκροτείσαι ως άνθρωπος. Γιατί με τη μετάφραση Θητεύεις στην εγκράτεια και την άσκηση, την ταπεινοφροσύνη και το σεβασμό προς τον καρπό του πνεύματος του άλλου. Τι είναι άλλωστε η γραφή; Ένα δοκίμιο σκέψης· γράφοντας, υποθηκεύεις τον εαυτό σου στον αναγκαίο στοχασμό. Η διαμόρφωση του μέλλοντός μας εξαρτάται από ασκήσεις ακριβείας του μυαλού. Η ποίηση είναι επιστήμη’

Γενική επισκόπηση της ποιητικής του

Κάποια ποιήματα του χαρακτηρίζονται από αινιγματισμό ή ερμητισμό και προκαλούν συγκλονισμό ή αμηχανία αφού δίνουν πολλά κλειδιά στον αναγνώστη, χωρίς να προσδιορίζουν τη θύρα ή την κατάληξη. Μα είναι τρόποι προβληματισμού. Η ελλαδική λογοτεχνία βρίσκεται στον αντίποδα, με ελάχιστες αναφορές στο κυπριακό δράμα, Δεν απαντάται το ερώτημα αν η στάση αποσιώπησής τους, της τραγωδίας, υποκρύπτει αίσθημα ενοχής των Ελλαδιτών λογοτεχνών έναντι του κυπριακού ελληνισμού για τα δεινά γεγονότα του 1974. Αρκετά ποιήματα του Χαραλαμπίδη τόλμησαν και απέδωσαν ευθύνες για την κυπριακή τραγωδία, στην αρχή και στην εξέλιξή της, και επιπλέον υπαινίχθηκαν σε ποιους αποδίδονται οι βαριές ευθύνες. Έγραψε στίχο, με βαθιά πίκρα και καταγγελτική οργή για όσους ‘η Κύπρος, όπου εγένετο το ανόσιον έγκλημα πρέπει να μην υπήρξε ποτέ’.

Στην ποίησή του εξυφαίνεται μια πυκνή διαλογική σχέση με ολόκληρη την ελληνική λογοτεχνική και γραμματειακή παράδοση: με αρχαιοελληνικά, βυζαντινά και νεότερα κείμενα, το δημοτικό τραγούδι, τη νεότερη ποίηση. Π.χ. ο διάλογός του με το έργο του Σολωμού, με αναφορές στη γλώσσα του, στα θέματα, στις μορφές και βασικές ιδέες του εθνικού ποιητή. Ωστόσο ο Χαραλαμπίδης έχει, όσο ελάχιστοι ομότεχνοι του στην Ελλάδα, μελετήσει το εύρος και το βάθος της ιστορίας της Κύπρου και της Ελλάδας. Παράλληλα, δεν αγνοεί τον έρωτα, όπως απαντάται κυρίως στη συλλογή Ίμερος (2012), όπου ο ίμερος του έρωτα μεταπλάθεται σε ίμερο της ποιητικής έκφρασης με σπάνια μεταφορικότητα, φωτεινές εικόνες, καταδύσεις στη γλωσσική μνήμη και αναδύσεις ποιητικής λεξιπλασίας, και προσφέρει μια λόγια ποίηση με κέντρο την αρχέτυπη ιδέα του έρωτα.

Η ποίησή του δεν ατονεί από το βάρος της ‘λογιοσύνης’ της. Ο ποιητής κατορθώνει να αποτυπώνει τα ίχνη της ελληνικής γλωσσικής διαχρονίας σε λέξεις ποιητικά ζωντανές. Η ποιητική γλώσσα του ενσωματώνει λέξεις και φράσεις από το ποιητικό παρελθόν, το κυπριακό ιδίωμα ή το ελληνικό δημοτικό τραγούδι και τις συντήκει με τον σύγχρονο λόγο του. Εφαρμόζει την επιλεκτική εκμετάλλευση της λαϊκής γλώσσας – όπως έκανε και ο Σολωμός. Η ποίησή του βάφει με το ειρωνικό πινέλο του Καβάφη την παρακμή ηγετών και θεσμών μέσα στην Ιστορία, ενώ με το δραματικό πινέλο του Σεφέρη εκφράζει τον καημό της ρωμιοσύνης, τη σκληρή μοίρα, τις αντιξοότητες, τις αδικίες σε βάρος της Κύπρου και ευρύτερα του ελληνισμού. Ο Χαραλαμπίδης ιστορεί όπως ο Καβάφης και μυθολογεί όπως ο Σεφέρης, όμως παρά την εκλεκτική αυτή συγγένεια συνθέτει δημιουργικά τους δύο αυτούς τρόπους ή ποιητικές μεθόδους: η εντρύφηση του Χαραλαμπίδη στη γραμματειακή, μυθολογική και ιστορική μνήμη φέρει ακριβώς τη μνήμη αυτή στο παρόν, που το ανατέμνει, το κρίνει, το αποτιμά, και με βάση το οποίο υπαινικτικά προφητεύει το αύριο.

Ο Χαραλαμπίδης, διατηρεί μέχρι σήμερα τον καημό της χαμένης πατρίδας και μια βαθιά ριζωμένη ελληνική συνείδηση της Κύπρου, γι’ αυτό υπηρετεί σταθερά και με συνέπεια μια ποιητική αντίληψη την οποία η ελλαδική μεταπολιτευτική ποίηση εγκατέλειψε στο μακρινό, λαμπρό παρελθόν της, ενώ κάποιοι κριτικοί Κύπρου και Ελλάδας κρίνουν ότι εξάντλησε πια το θέμα αυτό.

Όμως στην ποίησή του διακρίνεται μια έγκυρη εκσυγχρονισμένη εκδοχή με διακριτικά γνωρίσματα, όπως η σχέση της ποίησης με τη λογοτεχνική παράδοση, το γλωσσικό ήθος της, η προβολή καίριων ηθικών αιτημάτων. Είναι τα χαρακτηριστικά ποιητή που λειτουργεί ως σύγχρονος ποιητής τόσο του κυπριακού χώρου, όσο και του ευρύτερου ελληνικού. Ως Κύπριος ποιητής, βεβαρημένος με εθνικές ευαισθησίες, εξακολουθεί να λειτουργεί με βάσεις τις δύο λέξεις: ‘πατρίδα’ και ‘Πανελλήνια συνείδηση’ και με όραμα τη ‘γενική πατρίδα των ανθρώπων’, όπως και η Ιδέα του Σολωμού. Συναφώς, και ιδίως με τις τελευταίες συλλογές του ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης φτάνει στη βαθιά ουμανιστική και υπερεθνική διάσταση της ποίησής του. Αποβλέπει σε ένα οικουμενικό νόημα που υπερβαίνει τα όρια της όποιας εθνότητας, ένα νόημα της ιστορίας ως του μηχανισμού άσκησης της βίας και της αδικίας εις βάρος των αδυνάτων από την πλευρά των ισχυρών. Εντρυφώντας σταθερά στο ερώτημα της ελληνικής ταυτότητάς του, ασκεί την αυτοσυνειδησία του ως πολίτης στη «γενική πατρίδα των ανθρώπων».

Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης που εξακολουθεί να γράφει, με βαθιά γνώση και αφομοιωμένη αξιοποίηση της ελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης, με ενεργή ιστορική συνείδηση και ηθική εγρήγορση, με σπάνια γλωσσική ευαισθησία και με πρωτότυπο ποιητικό ρήμα, εθνική ποίηση – ενώ οι άλλοι, άξιοι λόγου, σύγχρονοί του Έλληνες ποιητές δεν πράττουν κάτι ανάλογο – θέτει με το παράδειγμά του το καίριο στις μέρες μας ερώτημα: Μπορεί να υπάρξει μια εκσυγχρονισμένη εκδοχή του τύπου του εθνικού ποιητή σήμερα, σε μια εποχή και σε έναν τόπο όπου αυτό το μοντέλο έχει καταστεί προ πολλού ποιητικά ανενεργό ή και ιδεολογικά επιλήψιμο; Αλλά η ποίησή του με το κύρος της τολμά να είναι προμαχώνας επιβίωσης του Πολιτισμού, της μόνης σίγουρης ασπίδας για επιβίωση λαών με ιστορία.

Κλείνω την ανάλυσή μου παραθέτοντας 5 χαρακτηριστικά ποιήματα του Κυριάκου Χαραλαμπίδη από τις διάφορες Συλλογές του.

ΑΡΧΗ ΙΝΔΙΚΤΟΥ

Τι είναι ο Πνυταγόρας όλοι ξέρουμε

ή θα μπορούσαμε να μάθουμε

(της Σαλαμίνας λένε που ήταν βασιλιάς).

Την Πνυταγόρου όμως, την μικρή μου Πνυταγόρου (1)

ανάμεσα Τίμιο Σταυρό και Αγία Ζώνη,                      (2)

την ξέρω εγώ και μόνο εγώ. Αλίμονο σε μένα:

Ζηλεύω τις ποντίκες τουτουνού του δρόμου,

Τ’ αδέσποτα σκυλιά, τους άγριους γάτους

που ερχόμενοι Ακροπόλεως και κατεβαίνοντας

οδός Πεντέλης και Ιλαρίωνος εκβάλλουν

στην Πνυταγόρου μου – καλότυχα παιδιά!

Ήθελα να ’μουνα η ποντίκα του σπιτιού μου,

τ ’αδέσποτο σκυλί που μπαίνει στην αυλή μου

κι ο άγριος γάτος που ανοίγει το ψυγείο

να βρει το ξεχασμένο του κοτόπουλο.

Και να ’μουνα το φίδι κι η τσουκνίδα,

το δέντρο που ξεράθηκε, η σπασμένη πόρτα,

πόθος ελίχρυσος που σκοτωμένος πέφτει

να κοιμηθεί σε δίχτυα της αράχνης.

(1) Οδός Πνυταγόρου, οδός όπου διέμενε ο ποιητής 

(2) Συνοικίες της Αμμοχώστου, που γειτνιάζουν.

ΣΤΑ ΣΤΕΦΑΝΑ ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΜΟΥ

Είχε τριακόσια στρέμματα γης υπό κατοχήν   (1)

και τον πατέρα της στα βάθη της Ανατολής.   (2)

Θα παντρευόταν ευτυχώς ένα καλό παιδί.

Κατά την τελετή του μυστηρίου

δεν πρόσεξε κανένας τον πατέρα της.

Μπήκε απ’ το νάρθηκα κρυφά και στάθηκε

πίσω από μια κολόνα και καμάρωνε.

Ύστερα σκούπισε με το μανίκι του

το ξεσκισμένο και φτωχό του δάκρυ.

Τον πήρανε για ηλίθιο του χωριού

και τον αφήκανε στην ησυχία του.

Τελειώνει ο γάμος, και να χαίρεστε τα στέφανα.

Παίρνουν κουφέτα και λουκούμια, μπαίνουν

καθένας στ’ αυτοκίνητό του, χάνονται.

Ο στοργικός πατέρας πάει κι αυτός

στην Πράσινη Γραμμή περνά σκυφτός  (3)

παίρνει ξανά τη θέση του στο χώμα.

(1) “υπό κατοχήν” – Ακυρη έκφραση, τώρα λέμε ” περιουσίες που άφησαν Ελληνοκύπριοι στο βόρειο μέρος της Κύπρου” 

(2) “Ανατολή”- Εκεί όπου ο τουρκικός στρατός έπαιρνε “όσους έχαναν τον δρόμο τους” και γίνονταν δήθεν αγνοούμενοι 

(3) “Πράσινη γραμμή – Νοητή γραμμή που διαμορφώθηκε μετά την τουρκική “επιχείρηση” στην Κύπρο και χωρίζει “την Ε/κυπριακή από την Τ/κυπειακή διοίκηση”

ΠΑΙΔΙ ΜΕ ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ            

Παιδί με μια φωτογραφία στο χέρι

με μια φωτογραφία στα μάτια του βαθιά

και κρατημένη ανάποδα με κοίταζε.

Ο κόσμος γύρω του πολύς κι αυτό

είχε στα μάτια του μικρή φωτογραφία,

στους ώμους του μεγάλη και αντίστροφα

στα μάτια του μεγάλη, στους ώμους πιο μικρή,

στο χέρι του ακόμα ποιο μικρή

Ήταν ανάμεσα σε κόσμο με συνθήματα

και την κρατούσε ανάποδα, μου κακοφάνη

Παιδί με μια φωτογραφία στο χέρι

με μια φωτογραφία στα μάτια του βαθιά

και κρατημένη ανάποδα με κοίταζε.

Κοντά του πάω περνώντας πινακίδες

αγαπημένων είτε αψίδες και φωνές

που `χαν παγώσει και δε σάλευε καμιά.

Έμοιαζε του πατέρα του η φωτογραφία.

Του τηνε γύρισα ίσια κι είδα πάλι

τον αγνοούμενο με το κεφάλι κάτω.

Όπως ο ρήγας, ο βαλές κι η ντάμα

ανάποδα ιδωμένοι βρίσκονται ίσια,

έτσι κι αυτός ο άντρας ιδωμένος ίσια

γυρίζει ανάποδα και σε κοιτάζει.

Παιδί με μια φωτογραφία στο χέρι

με μια φωτογραφία στα μάτια του βαθιά

και κρατημένη ανάποδα με κοίταζε.

(Μουσική Μάριος Τόκας, Ερμηνεία, Δημήτρης Μητροπάνος)

ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΟΥ                                      

Ως αποστάζ’ η τσικουδιά έτσι αποστάζ’ η αγάπη

που `χει σταφύλι στην καρδιά στο μέλι το γινάτι

Όσο καλή ειν’ η τσικουδιά που καίει τα σωθικά μου

έτσι μ’ αυτή δροσίζεται η έρημη καρδιά μου

Στη μια μεριά ειν’ ο Λούκουλος στην άλλη ο Κορνάρος

τρώνε και πίνου και λαλούν παίδεψη να `χει ο Χάρος.

ΚΑΛΑ ΤΟ ΛΕΝ ΓΙΑ ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ

Τα κόκκαλά του ανάσταση γιομάτα

την κόρη του θωρούν τη μαυρομάτα

που `ναι σαράντα πέντε τώρα χρόνια

χαράς πνοή, με νύφες και μ’ αγγόνια.

Του `φερε λίγα δροσερά π’ ανθίζει

ο μόσμος τους κι ο μίσχος λουλουδίζει

άνθη που τ’ απιθώνει επά στη μνήμη

οπούθε κρένει χορτασμένη κρήνη.

Αν η ζωή του γκρέμισε τα τείχη

ωστόσο το `φερε θαρρείς η τύχη

να κατοικεί σε παραδίπλα τάφο

εκειός που του `κανε το σώμα τράφο.

Για να `χ’ η κόρη του δουλειά να κάνει·

να του ξεχορταριάσει το φεγγάρι

κι από την πλάκα του πατρός ολίγα

να βάλ’ εις Τούρκου τάφο άνθη και κρίνα.

(Μουσική και ερμηνεία: Γιώργος Καλογήρου)

Παράρτημα Α’

ΤΙΜΕΣ – ΒΡΑΒΕΙΑ – ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ:

1974: Κρατικό Βραβείο Ποίησης Κύπρου για «Το αγγείο με τα σχήματα»

1978: Κρατικό Βραβείο Ποίησης Κύπρου για το βιβλίο «Αχαιών Ακτή»

1983: Κρατικό Βραβείο Ποίησης Κύπρου για το βιβλίο «Αμμόχωστος Βασιλεύουσα»

1989: Ακαδημία Αθηνών – Βραβείο Μερόπης Οικονόμου για τον «Θόλο»

1996: Κρατικό Βραβείο Ποίησης Ελλάδας για το βιβλίο «Μεθιστορία»

1997: Βραβείο Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας για το βιβλίο του «Ρωμανού του Μελωδού: Τρεις Ύμνοι»

1998: Διεθνές Έπαθλο Καβάφη στην Αίγυπτο

2003: Ακαδημία Αθηνών – Βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη για το σύνολο του ποιητικού του έργου

2006: Βραβείο Πολιτιστικής Προσφοράς Τεύκρου Ανθία – Θοδόση Πιερίδη

2007: Αριστείο Γραμμάτων, Τεχνών και Επιστημών της Κυπριακής Δημοκρατίας

2013: Επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

2013: Αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στον κλάδο Λογοτεχνίας (Ποίησης) στην Τάξη των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών

2017: Τιμητικό Βραβείο από το Πανεπιστήμιο του Παλέρμο (Έδρα Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας) που δίδεται «σε μια εξέχουσα προσωπικότητα των Ελληνικών Γραμμάτων για το σύνολο του έργου της»

Παράρτημα Β’

ΜΕΛΕΤΕΣ – ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ:

Περιοδικό «Θέματα Λογοτεχνίας», τεύχος 12, Ιούλιος – Οκτώβριος 1999

Περιοδικό «Η λέξη», τεύχος 163, Μάιος – Ιούλιος 2001

Μιχάλη Τσιανίκα: «Το όνομα της Αμμοχώστου» (Μια κριτική προσέγγιση στην «Αμμόχωστο Βασιλεύουσα»), Ίνδικτος, Αθήνα 2003

Θεοδόσης Πυλαρινός*: «Μεθιστορία» (Μύθος και Ιστορία στην ποίηση του Κυριάκου Χαραλαμπίδη), Ηρόδοτος, Αθήνα 2007

Περιοδικό «Πόρφυρας», τεύχος 124, Κέρκυρα, Ιούλιος- Σεπτέμβριος 2007

Θεοδόσης Πυλαρινός* «Για τον Χαραλαμπίδη – Κριτικά κείμενα» (Εισαγωγή, ανθολόγηση), Εκδόσεις Αιγαίον, Λευκωσία 2009

Theodosis Pylarinos: «Kyriakos  Charalambides,  an introduction to his poetry» (CYPRUS PEN, Nicosia 2009)

Περιοδικό «Πάροδος», τεύχος 37, Λαμία, Ιούλιος 2010

Λουίζα Χριστοδουλίδου**: «Όψεις του αρχαιοελληνικού μύθου στην ποίηση του Κυριάκου Χαραλαμπίδη», Εκδόσεις Επιφανίου, Αθήνα 2019

————–

* Θεοδόσης Πυλαρινός, Ομότιμος Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Ιόνειο Πανεπιστήμιο

** Λουίζα Χριστοδουλίδου, Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου.