«Η πόρτα είναι ανοικτή», γράφει η Δρ. Έλσα Νικολαΐδου

Καλό μήνα και από την Κύπρο, φίλοι αναγνώστες (και συνεργάτες) της Λόγω Γραφής!

«-Ώστε, όπως έλεγα στην αρχή, δεν θα ήταν γελοίο ένας άνθρωπος που προετοιμάζεται σε όλη την ζωή του να είναι πολύ κοντά στον θάνατο, όταν αυτός του έλθει να αγανακτεί; Δεν είναι γελοίο;

-Πώς δεν είναι;

-Λοιπόν Σιμμία, είπε, οι αληθινοί φιλόσοφοι στην πραγματικότητα προετοιμάζονται να πεθάνουν και ο θάνατος ελάχιστα τους φοβίζει συγκριτικά προς τους άλλους ανθρώπους. Κατόπιν τούτου σκέψου.» Πλάτων, Φαίδων 67d-e

Ο φιλόσοφος δεν φοβάται τον θάνατο. Σε όλη του τη ζωή προετοιμάζεται για την έξοδό του από τη ζωή. Η φιλοσοφία είναι η μελέτη του θανάτου, για τον Πλάτωνα. Στον Φαίδωνα μεταφέρει τα επιχειρήματα του δασκάλου του, Σωκράτη, ο οποίος υπομένει γαλήνια την άδικη θανατική καταδίκη του, την αυτοκτονία με κώνειο. Ο Σωκράτης δεν θα πεθάνει απλώς. Δεν αρρώστησε ούτε πληγώθηκε σε μάχη. Υπερασπιζόμενος την Αθηναϊκή δημοκρατία υπακούει στην απόφαση των Αθηναίων δικαστών να αυτοκτονήσει. Ξεκαθαρίζει ωστόσο ότι ο θάνατος, για τον οποίο ο φιλόσοφος δείχνει όχι απλώς απάθεια αλλά και κάποιου είδους ανυπομονησία, δεν μπορεί να είναι προϊόν αυτοκτονίας. Αυτό δεν είναι ηθικά σωστό, ήδη τον 5ο π.Χ. αιώνα. Προσβάλλει τον θεϊκό νόμο. Ο θεός τιμωρεί τον αυτόχειρα, που θα αποφασίσει μόνος του να δώσει τέλος στη ζωή του. Η περίπτωση του Σωκράτη όμως διαφέρει, όπως εξηγεί στον Κέβη. Ο θεός του το έχει επιβάλλει.

«Επομένως, είπε ο Σωκράτης, και εσύ, αν κάποιο από τα πλάσματα που σου ανήκουν αυτοκτονήσει, χωρίς εσύ να συγκατανεύσεις ότι θέλεις να πεθάνει, δεν θα εξοργιζόσουν εναντίον του και, αν μπορούσες, δεν θα του επέβαλλες κάποια τιμωρία;

-Σίγουρα είπε ο Κέβης.

-Ίσως λοιπόν απ’ αυτήν την άποψη δεν είναι παράξενο πως δεν πρέπει κανείς να αυτοκτονεί προτού ο θεός να στείλει κάποια ανάγκη, όπως αυτήν που παρουσιάστηκε τώρα σε εμένα.» Πλάτων, Φαίδων 62c-d

Μπορεί όμως η αυτοκτονία να αποτελέσει επιλογή; Είναι ο άνθρωπος ελεύθερος να αποφασίσει να θέσει τέλος στη ζωή του; Ακόμη και σήμερα η αυτοκτονία αποτελεί ταμπού για όλες τις κοινωνίες. Ακόμη και στην περίπτωση ενός επώδυνου και αναπόφευκτου θανάτου, το δικαίωμα στη ζωή υπερτερεί εμφανώς του δικαιώματος στον θάνατο. Σήμερα, το δικαίωμα στον θάνατο συζητείται ξανά υπό το πρίσμα της ευθανασίας. Από την άλλη, τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι. Μία δημοφιλέστατη φιλοσοφική σχολή καθιέρωσε το δικαίωμα στον θάνατο, κατ’ αρχήν με το παράδειγμα της αυτοκτονίας του ιδρυτή της.

Ο Ζήνων ο Κιτιεύς, μεταφέρει ο Διογένης ο Λαέρτιος (7, 28), όντας σε μεγάλη ηλικία ώστε να μην μπορεί να εξυπηρετεί τις ανάγκες του, αλλά ικανοποιημένος από τον βίο του, θεώρησε ότι μπορούσε να αποχωρήσει οικειοθελώς από τη ζωή. Κράτησε την αναπνοή του και πέθανε. Η αυτοκτονία του δεν επηρέασε τους Αθηναίους οι οποίοι τον τίμησαν μετά θάνατον (οι ίδιοι που είχαν ψηφίσει τον θάνατο του Σωκράτη), τελώντας την ταφή του δημοσία δαπάνη.

Από εκεί και πέρα, ο Στωικισμός ως φιλοσοφία δικαιολογούσε την αυτοκτονία, η οποία (σε ακραίες περιπτώσεις) ήταν το πιο λογικό πράγμα που μπορούσε να κάνει κανείς. Όταν κάποιος δεν μπορεί να επιτελεί το «έργο του ανθρώπου» κατά τον Στωικισμό, έχει το δικαίωμα να αφαιρέσει τη ζωή του. Για παράδειγμα, κάποιος δικαιολογείται να αυτοκτονήσει αν τον διατάξει ο θεός (π.χ. για να σώσει την πόλη του), αν πάσχει από σοβαρή ασθένεια, ή ακόμη αν ένας τύραννος τον εξαναγκάζει να φερθεί μη ηθικά. Ο Σενέκας, όταν ο Νέρωνας τον κατηγόρησε για συνωμοσία εναντίον του, αυτοκτόνησε ατάραχος παρουσία φίλων και συγγενών.

Ο Στωικός Επίκτητος παρουσιάζει την αυτοκτονία ως επιλογή. Πρέπει «να είμαστε θαρραλέοι μπροστά στον θάνατο και προσεκτικοί μπροστά στον φόβο του θανάτου» (Επίκτητος, Διατριβή 2, 13-14). Τον φοβόμαστε χωρίς λόγο, από τη στιγμή μου είναι κάτι το αναπόφευκτο. Αργά ή γρήγορα θα έρθει. Το φοβερό για τον Επίκτητο δεν είναι ο θάνατος, αλλά η κρίση μας για αυτόν. Η αυτοκτονία παρομοιάζεται με μια ανοιχτή πόρτα. Όποιος δεν έχει το σθένος να ζήσει, μπορεί να την διαβεί.

«Τι είναι ο πόνος; Φάντασμα. Σκέψου τον και κατανόησέ τον. Η φτωχή σάρκα υποφέρει, και μετά πάλι θα αισθάνεται καλύτερα. Αν αυτό δεν το βρεις συμφέρον, η πόρτα είναι ανοιχτή. Αν όμως το θεωρείς συμφέρον, εμπρός! Γιατί η πόρτα πρέπει να είναι ανοιχτή σε κάθε περίπτωση, και έτσι δεν θα έχουμε πρόβλημα.» (2, 19-20)

Τα παράπονα ταιριάζουν σε δειλούς. Η ζωή στήνει εμπόδια μπροστά μας. Θανάτους αγαπημένων, σωματικό πόνο και μακροχρόνια θλίψη. Κατά τους Στωικούς, μόνο το να ζεις απαιτεί τεράστια αποθέματα θάρρους. Ο θάνατος είναι επιλογή, αλλά όχι η πρώτη. Είναι το τέλος της ζωής. Μιας ζωής που είναι μοναδική. Δεν γνωρίζουμε πότε θα πεθάνουμε γι’ αυτό πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι. Να ζούμε τη ζωή στο έπακρο, προστάζουν οι Στωικοί. Η πόρτα είναι ανοιχτή για να μας θυμίζει τη σπουδαιότητα της ζωής.

 


Δρ. Έλσα Νικολαϊδου, Εθνικό μουσείο Ρώμης, Μάρκος Αυρήλιος 2019

Η Δρ Έλσα Νικολαΐδου γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στο Α.Π.Θ Φιλοσοφία και Παιδαγωγική (προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές) και Αριστοτελική Φιλοσοφία δίνοντας μια νέα ερμηνεία του Αριστοτελικού ορισμού της ψυχής (διδακτορική διατριβή). Από το 2005 διαμένει στη Λάρνακα της Κύπρου και διδάσκει Νεοελληνική Γλώσσα, Λογοτεχνία και Φιλοσοφία στο ιδιωτικό σχολείο Med High, ενώ ταυτόχρονα είναι η Υπεύθυνη του Τμήματος Γλωσσών. Έχει λάβει μέρος με ανακοινώσεις σε πανελλήνια, διεθνή και παγκόσμια Συνέδρια Φιλοσοφίας. Από το 2018 συνεργάζεται με την εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος της Κύπρου, όπου διατηρεί εβδομαδιαία στήλη Φιλοσοφίας με τίτλο Φιλοσοφία και Ζωή.

Ίσως σας αρέσει και

Αφήστε το σχόλιο σας

*

Ας γνωριστούμε

Όσοι αγαπάτε τη γραφή και μ’ αυτήν εκφράζεστε, είστε ευπρόσδεκτοι στη σελίδα μας. Μέσω της γραφής δημιουργούμε, επικοινωνούμε και μεταδίδουμε πολιτισμό. Φροντίστε τα κείμενά σας να έχουν τη μορφή που θα θέλατε να δείτε σε αυτά σαν αναγνώστες. Τον Μάρτιο του 2016 ίδρυσα τη λογοτεχνική ιστοσελίδα «Λόγω Γραφής», με εφαλτήριο την αγάπη μου για τις τέχνες και τον πολιτισμό αλλά και την ανάγκη ... περισσότερα

Αρχειοθήκη