Απόδραση από την ψυχραιμία επιζητά ο ποιητής σε στίχους με θέμα το αναπόδραστο (Το ποίημα «Το αναπόδραστο» στη συλλογή του Νίκου Παπάνα «Πρώτη δημοτικού και άλλα», Εκδόσεις Ιωλκός, 2019, σελ. 20). Ό,τι ορίζει δεν το  τηρεί. Απλώς θέτει τα όρια του καθωσπρεπισμού  μέσα από λέξεις επιτακτικές: προπαντός, μακράν, προσφυγή. Δεν υπάρχει λυρικό εγώ. Οι έννοιες πλανώνται αστήρικτες με τα ρηματικά ουσιαστικά να επιβάλλονται σε μια απροσδιόριστη επικράτεια. Και ο λυρισμός μόνος του. Προπαντός… Δεν υπάρχει ελπίδα παρά μονό το δικαίωμα της γραφής. Ζητείται το κύρος και η δύναμη των συγγραμμάτων. Προσφυγή στη δημηγορία τους. Ν’ αποδοθούν ευθύνες  στους αυτουργούς. Το δρων υποκείμενο δεν φαίνεται. Ούτε καν η σύνταξη είναι παθητική. Οι ελλειπτικές προτάσεις λαμβάνουν αναπαιστικά μετρά αναχαίτισης και πρόληψης («Προπαντός ψυχραιμία») Προπαντός ψυχραιμία, λοιπόν, σε μια σκηνή έντασης ή και επίθεσης ακόμα η κατάρρευσης. Τα συναίσθημα είναι που επιτίθεται; Μήπως ο έρωτας μοιράζει βάσανα και πόνους; Sub artus flamma tenuit ─ όχι, όχι, ο Κάτουλλος να αποσύρει τη φλόγα του και να ακολουθηθούν οι αυστηρές συστάσεις.

Μακράν του συναισθήματος που καθιστά τη νουθεσία σαθρή. Έτσι μακρόν του ψυχισμού ο άνθρωπος σκληραγωγείται στη στέρηση και γίνεται απλώς τυπικός. Τόσο που δεν μιλά πια για απόδραση. Τα συγγράμματα διευθετούν το αδιέξοδο. Αμέσως γίνεται λόγος για την ποιητική έκφραση με την επίκληση της μούσας. Οι μουσικοί της Δρέσδης/Δρέσδη και πόλεμος.

Το ξύλο συναντά την πορσελάνη στην ηχώ των λέξεων. Η γραφή αλλάζει τον κρότο στα σήμαντρα και την ύλη τους. Εύθραυστο ακριβό υλικό η ποίηση. Η έκπληξη μάλλον δείχνει την πανηγυρική χαρά της δημιουργίας. Σοφή λέξη το αναπόδραστο για τον ποιητή: ο τίτλος του έργου του. Η επιτακτική επιβολή της τέχνης.

Το δεύτερο μέρος γίνεται ανάλαφρο και τρυφερό. Το κελάρυσμα της ποίησης, όταν οι λέξεις μεγαλουργούν σε δημιουργικό απάνθισμα. Οι λέξεις είναι που κάνουν τη διάφορα ─ όχι τα λόγια. Μονάδα της σκέψης η λέξη και το σύνολο τους σε μια στυλιζαρισμένη σειρά. Στη ροή της γραφομηχανής ξεδιπλώνεται η έμπνευση και το κελάρυσμα της σύνθεσης παραδίνεται στη δύναμη της βροχής. Στο θόρυβο της γραφομηχανής ήθελε να φτάσει το αναπόδραστο του δημιουργού. Και ύστερα η βροχή με την ορμή της που ακολουθεί το ρυθμό των πλήκτρων. Κι αυτό δεν έχει τελειωμό σε μια διαρκή ανθοφορία που ριζώνει πάνω σ’ ένα λεξικό.

Εδώ πια έχω ρήματα: ανθίζει, δεν θα εμποδίσει, να καμαρώσει. Όλα υμνούν το Καλό, την Ελεύθερη έκφραση, το Υψηλό. Η δικαίωση του λυρικού Εγώ. Η εξέλιξη αποδίδεται με ρηματικούς τύπους.

Το προσηγορικό βρίσκει γένος θηλυκό (ψυχραιμία, προσφυγή, λέξη, έκπληξη, γραφομηχανή, βροχή) ή λιγότερα ουδέτερα (συγγράμματα, το αναπόδραστο, κελάρυσμα χωρίς πάλι εμφανές υποκείμενο). Μόνο ο λυρισμός και ο κανείς είναι αρσενικοί. Κανείς δεν θα εμποδίσει. Ο κανείς αποκρούεται απ’ το καινούργιο απόκτημα  του δημιουργού. Η καλλιτεχνική παράγωγη ξετυλίγεται σ’ ένα κουβάρι που αφήνεται στο ρυθμό της βροχής. Η μουσικότητα της συναντά νέα μέτρα και τεχνικές. Βρίσκει πατήματα και τα δοκιμάζει. Ο ποιητής υπερήφανος για τους καινούργιους κώδικες νιώθει το νου του να ψηλώνει. Να επιζητά κι άλλο κι άλλο την Ποιότητα και να κατακτά κορυφές χωρίς εμπόδια. Ναι, μέσα στη βροχή των σκέψεων και συναισθημάτων ο άνθρωπος ξανακαινουργιώνεται και κρατά το χορευτικό βάδισμα του βρεγμένου που απολαμβάνει το βηματισμό του, γρήγορο και παράτολμο μαζί. Με μια παιχνιδιάρικη κίνηση ο άνθρωπος χαίρεται τις σταγόνες που τον κατακλύζουν. Καταιγισμός ιδεών και άξιων αυτό είναι η ηδονή του. Και το ξέπλυμα απ’ το νερό. Τα μοντέρνα της παπούτσια ακούν στο ρυθμικό βηματισμό της φύσης. Τα μοκασίνια δίνουν το προβάδισμα σ’ ένα αναπόδραστο της Δρέσδης. Μοναδική διαφυγή η τέχνη: ανάλαφρη και φευγαλέα, γένους θηλυκού και ξεμυαλίστρα.

Γεωργία Κοκκινογένη

Φιλόλογος-ανθρωπολόγος

[Ο Νίκος Παπάνας έχει δημοσιεύσει ποιήματα, μεταφράσεις ποιημάτων και δοκίμια για την ποίηση σε έγκυρα περιοδικά από το 1988 μέχρι σήμερα. Το 2004 έλαβε τιμητική διάκριση από το Σύνδεσμο Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας. Το 2019 κυκλοφόρησε η ποιητική του συλλογή «Πρώτη δημοτικού και άλλα» (Εκδόσεις Ιωλκός).]