«Radio days with poetry», γράφει η Μαρία Πανούτσου

Οδός Μαυρομιχάλη 8

Μνήμη ‘Φίλιππος Βλάχος’

Κάθε άνθρωπος

είναι ένα αίνιγμα

που καλούμαστε

να το αποκρυπτογραφήσουμε.

 

Τον Φίλιππο Βλάχο τον γνώρισα αρχικά από τις ραδιοφωνικές του εκπομπές. Ο ποιητής της ημέρας στο Τρίτο Πρόγραμμα. Μου έκανε εντύπωση ο τρόπος της απαγγελίας του. Η φωνή του, η όλη προσέγγιση της παρουσίασης. Δεν είναι καθόλου εύκολο  να διαβαστεί η ποίηση. Μετά  έμαθα περισσότερα γι’ αυτόν από τον  Λεωνίδα Χρηστάκη, που μου μίλησε   πολύ θετικά.  Έτσι έφτασα στις εκδόσεις του. ‘Τα Κείμενα’. Με τον Λεωνίδα Χρηστάκη  περάσαμε μια μέρα έξω από τις εκδόσεις  και το τυπογραφείο. Με μάγεψε η  εικόνα που έβλεπα από  έξω προς τα μέσα,  μια και δεν αποφάσισα να μπω την ίδια μέρα. Στη συνέχεια η δική μου απόφαση να γνωρίσω τον Φίλιππο Βλάχο προσωπικά. Έτσι μια ωραία μέρα, στην κυριολεξία, βρέθηκα στο τυπογραφείο.

ΚΕΙΜΕΝΑ

Μαρτυρία 1

http://www.kathimerini.gr/688024/opinion/epikairothta/arxeio-monimes-sthles/mnhmh-filippoy-vlaxoy-h8opoioy-typografoy-kai-ekdoth

«Ήρθε από την Κέρκυρα (κουβαλώντας μαζί του τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη) και σπούδασε για να γίνει ηθοποιός. Δεν πρόλαβε, τον βρήκε η Δικτατορία, συνελήφθη και φυλακίσθηκε. Όταν αποφυλακίσθηκε έγινε εκδότης και τυπογράφος, στοιχειοθετούσε ο ίδιος τα βιβλία που εξέδιδε και γρήγορα έγινε γνωστός και για την επιλογή των βιβλίων που εξέδιδε και για την ομορφιά της τυπογραφίας του, ήταν πραγματικά «μια στιγμή στην Τυπογραφία». «Τότε ζήσαμε, για μια τυπογραφική στιγμή, την απίστευτη περιπέτεια της τυπογραφίας», σημειώνει στον πρόλογο του βιβλίου η Γεωργία Παπαγεωργίου, που χρόνια δούλεψε στο πλευρό του Φίλιππου Βλάχου».

Εκείνον τον καιρό έμενα μεγάλα διαστήματα στην Ζάκυνθο  και είχα γνωρίσει τον πνευματικό κόσμο  και τότε γνώρισα και τον  Ζακυνθινό ζωγράφο  Κώστα Μπάρμπα. Η επαφή μου με τον κόσμο της  Ζακύνθου με  έκανε  να έρθω  σε επαφή  ξανά με τα Επτάνησα  και να ζεστάνω την σχέση μου με τον πολιτισμό αυτό, με αυτόν το ιδιαίτερο τόπο που είναι τα Επτάνησα  και να  τιμήσω  την καταγωγή  και της μητέρας μου,  που καταγόταν από την Κεφαλονιά. Στην Κέρκυρα είχα πάει πολλές φορές, και έτσι  πλησίαζα πιο κοντά τον Φίλιππο και τον κόσμο του, σιγά σιγά.

Μαρτυρία 2  

http://www.altercorfu.com/el/eidhseis/418-filipos-vlachos   

Ο Φίλιππος Βλάχος, ένα από τα πιο ελεύθερα μυαλά του βορρά, γεννήθηκε στην Περιθεια το 1939. Μεγαλώνοντας, είδε και «μύρισε» ό,τι έμενε ακόμη από την εφτανησιώτικη παράδοση, τελείωσε το δημοτικό και το τότε γυμνάσιο στα πάτρια εδάφη και πήγε στην Αθήνα όπου φοίτησε στη Δραματική σχολή του Καρόλου Κουν. Όμως φύσει ανήσυχο πνεύμα, ασχολήθηκε από πολύ νωρίς με τα βιβλία δημιουργώντας στα τέλη του 1969 τον εκδοτικό οίκο ΚΕΙΜΕΝΑ. Το πρώτο βιβλίο που εξέδωσε ήταν (Η ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΗΜΑ) του Ντίνου Θεοτόκη.

Την αμέσως επομένη χρόνια αρχίζει να δημιουργεί το ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΚΕΙΜΕΝΑ, χώρο από έμελλε να εκδοθούν πάμπολλοι συγγραφείς , με μια αισθητική που σφράγισε την περίοδο μετά το 1970 απο τις κάσες του τυπογραφικού εργαστηριού των κείμενων φιλοτεχνήθηκαν, από τον ίδιο και την συνεργάτιδα του Γεωργία Παπαγεωργίου, βιβλία των Θεοτόκη, Χατζή, Παναγή, Λεκατσά, Κακναβάτου, Γκανά, Δάλλα και πολλών άλλων. 

Από τις κουβέντες μας με τον Φίλιππο έμαθα τον Νίκο Καρούζο, τον Έκτωρα Κακναβάτο και την Μάτση Χατζηλαζάρου. Τα κοινά μας στοιχεία που μας ένωναν και μας έκαναν να έρθουμε πιο κοντά και να περνά η ώρα ευχαρίστα και συχνά  μελαγχολικά,  αυτήν την  λίγη παρέα που κάναμε  γιατί δεν πρόλαβα και πολύ  την φιλία του, αφού  έφυγε από τη ζωή  τόσο νωρίς και απρόσμενα. Απρόσμενα;

Λοιπόν τα θέματα που συζητούσαμε ήταν,  η ποίηση,  η γλώσσα, η Ελλάδα, το θέατρο, τα Επτάνησα,  η Αθήνα,  ο έρωτας και θάνατος.

Ο Φίλιππος

Στο  τυπογραφείο τον επισκεπτόμουν  και εκεί κοντά  στην έξοδο καθόμασταν,  έκανε διάλλειμα και μιλάγαμε,  πίναμε καφέ ή  εκείνος  έπινε ούζο. Εκεί  γινότανε και η κριτική για όλα και για όλους. Μια κριτική εκ  βαθέων  που παρόμοια είχα  συναντήσει  μόνο στην Πολωνία, στο εργαστήρι του Γκροτόφσκυ.

Χωριάτικα Βρωμόλογα, Φίλιππος Βλάχος

Χωριάτικα βρωμόλογα

Φίλιππος Βλάχος

Μαρτυρία 3

http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=142915

Ήταν από τις μορφές του εκδοτικού ή, καλύτερα, του τυπογραφικού χώρου σε μια εποχή που το να εκδίδεις βιβλία ή, καλύτερα, να φτιάχνεις βιβλία στοιχειοθετούσε αιρετική πράξη (για να μην πούμε επαναστατική). Ο λόγος για τον Φίλιππο Βλάχο, τον Φιλιππόβλαχο, όπως τον έλεγαν οι φίλοι, που από το 1969 ως τον πρόωρο θάνατό του, το 1989, «έφτιαχνε με τα χέρια του βιβλία» στο εργαστήριό του της οδού Μαυρομιχάλη 8. Όσοι έχουν καλή βιβλιοφιλική μνήμη θα θυμούνται τις εκδόσεις του Φίλιππου Βλάχου. Υπό την επωνυμία «Κείμενα», Εκδόσεις «Κείμενα» ή Τυπογραφείο «Κείμενα» στεγάστηκαν σε αυτές χειροποίητα κείμενα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, του κερκυραίου συμπατριώτη του Βλάχου, του Παναγή Λεκατσά, του Δημήτρη Χατζή, του Αρη Αλεξάνδρου και τόσων άλλων, αλλά και άσεμνα, μεγάλη αγάπη του Βλάχου, όπως τα Πριάπεια, το Ανέκδοτο ποίημα του Ανδρέα Λασκαράτου ή τα Γαμοτράγουδα γράφει ο Μπακουνάκης Νίκος. 

Από την πρώτη μέρα της γνωριμίας μας, μου έκανε γνωστά τα θέματα  της υγείας του. Μια εξομολόγηση ίσως,  μα φαντάζομαι μιλούσε σε όλους  για όλα με ελευθερία, ειλικρίνεια και  σύνεση. Πάντως σωστά με κατάλαβε  και μου συστήθηκε με την αναγγελία του θανάτου του. Έτσι και εγώ έφερνα μαζί μου τη ζωή, τον έρωτα και τον θάνατο στις φλέβες, μα όπως εκείνος.

Μου έκανε εντύπωση η αυτό-σύσταση αυτή «θα πεθάνω νωρίς»   και μου έδειξε κάποια σημάδια κάτω και γύρω από τα μάτια του που έδειχναν τα θέματα υγείας και όταν  τον  γνώρισα λίγο καλύτερα κατάλαβα ότι η υγεία του  θα  επιδεινωνόταν, με τον τρόπο που ζούσε ή ζούσε έτσι επειδή ήξερε ότι θα ζήσει λίγο;

Δεν νομίζω ότι  τον εντυπωσίασε η ποίηση μου.  Δεν την είχε απορρίψει, αντίθετα περίμενε τα γραπτά μου, τη νέα μου συλλογή  και το  συζητούσαμε γράφοντας , ενώ τρεις συλλογές ήδη είχαν εκδοθεί και αγοράζονταν μου έλεγε «γράφε, θέλω να δω».   Μιλούσαμε  για τη νέα μου συλλογή.  Συλλογή που δεν είχε την τύχη να βγει όσο ζούσε ο  Φίλιππος.  Δεν πρόφτασα. Μια το θέατρο, μια  ο θάνατος του,  δεν είχα την χαρά  να διαβαστεί η νέα μου συλλογή από  εκείνον και να τη συζητήσουμε.  Από τότε και μέχρι τώρα  ισχύει η ίδια αίσθηση για έκδοση των γραπτών μου.   Μια αίσθηση  ματαιότητας  που μεταφράζεται:  «ΝΑ ΓΡΑΦΩ, ΝΑ ΖΩ,  ΝΑ ΓΡΑΦΩ, ΝΑ ΖΩ,  ΝΑ ΓΡΑΦΩ, ΝΑ ΖΩ».

  1. Άνοιξα το θεατρικό εργαστήρι μου.  Δουλειά 10 με 12 ώρες την ημέρα. Τον έχασα. Χαθήκαμε.  Και εκείνος χάθηκε από μας όλους ξαφνικά.

Και  συνεχίζει  ο Μπακουνάκης Νίκος:

“Σε αυτό το βιβλίο-μνήμη, που είναι ταυτόχρονα και βιβλίο-γιορτή, η Κλαίρη Μιτσοτάκη, μέσα από το υψηλής ποιότητας κείμενό της «Φίλιππος Βλάχος, Ενας ουμανιστής εκδότης από την Κέρκυρα στη μεταπολιτευτική Αθήνα», μας παραδίδει το πορτρέτο του εκδότη. Του Κερκυραίου που ήρθε στην Αθήνα για να γίνει θεατρίνος αλλά τελικά «εκδόθηκε», με πρώτο βιβλίο το σημαδιακό ‘Η τιμή και το χρήμα’ του Κωνσταντίνου Θεοτόκη. «Ο Φίλιππος με τα “Κείμενα” έγινε ο θεσμός» γράφει η Μιτσοτάκη. «Ένας θεσμός που δεν θεσμοποιήθηκε ποτέ. Διάρκεσε μια γενιά. Δεν μεταλλάχτηκε σε τίποτα άλλο. Πέθανε. Παρήγαγε απογόνους. Έζησε μέσα στη φαντασία των άλλων, αλλά δεν ταυτίστηκε με τη φαντασία κανενός». Και σε μιαν άλλη ωραία αποστροφή της γράφει: «Ήταν ένα πρόσωπο με ιδιαίτερη γοητεία. Σαν νεαρού άντρα μετά τα τριάντα του, ηλικία που για τους γεννημένους πριν από τον πόλεμο και ανδρωνόμενους μέσα στην καρδιά του Ψυχρού Πολέμου συνιστούσε ωριμότητα (ό,τι περίπου σήμερα η ηλικία των πενήντα), και ενώ είχε ένα κέφι, μια ζωτικότητα και μια πίστη σχεδόν παιδιάστικες, η προσωπικότητά του διέθετε κάτι που θα τολμούσα να το ονομάσω δεύτερη ζωή».

  

ΚΕΙΜΕΝΑ 1969-1989

ΜΙΑ ΣΤΙΓΜΗ ΣΤΗΝ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑΜΙΤΣΟΤΑΚΗ ΚΛΑΙΡΗ

 

Με το μνημόσυνο αυτό αναπολώ την Αθήνα και τους ανθρώπους  της. Άνθρωποι νέοι ακόμη και τώρα μετά τόσα χρόνια, μετά τον θάνατό τους, γιατί ό,τι προσπάθησαν  έμεινε μοναδικό και πάντα άξιο  για αναφορές και θαυμασμό.

Και κάτι ακόμη.

Τρίτη  βράδυ 1η Δεκεμβρίου  του  2009 στις 10 μ.μ.. Προβλήθηκε  από το κανάλι της Βουλής η ταινία της Τώνιας Μαρκετάκη: “Ιωάννης ο βίαιος”.

Ανάμεσα στο επιτελείο ηθοποιών-πρωταγωνιστών της ταινίας και ο  Φίλιππος Βλάχος. Ίσως είναι η σημαντικότερη κινηματογραφική του παρουσία, που ούτως ή άλλως υπήρξε περιορισμένη, αφού ο Φίλιππος ενωρίς απεσύρθη και αφοσιώθηκε στην υπηρεσία της λογοτεχνίας.

Μαρτυρία 4

http://www.epicuros.gr/arthra/a_arthra_lucretius.htm

“Ο αξέχαστος Φίλιππος Βλάχος, που είχε γεννηθεί, όπως κι οι αξέχαστοι Ιωάννης Σαρακηνός και Διομήδης Βλάχος, στο χωριό Περίθεια της Κέρκυρας, τον Απρίλη του 1939, είχε ξεκινήσει ως ηθοποιός από το «Θέατρο Τέχνης» του Καρόλου Κουν, κι έπαιξε σε δυο-τρεις θιάσους. Οι πιο γνωστές εμφανίσεις του ήταν εκείνη στον Κύκλο με τη κιμωλία του Μπρεχτ, η πρωταγωνιστική του παρουσία στο έργο του Νίκου Κούνδουρου Vortex, κι ένας ρόλος στο θεατρικό έργο του Νίκου Ζακόπουλου Χαρίλαος Τρικούπης (για την τηλεόραση). Οι εκδόσεις ξεκίνησαν «μεσούσης της δικτατορίας» (το 1969), η οποία τον είχε κιόλας φυλακίσει, ενώ από το 1981 ο Φίλιππος Βλάχος εργάζεται παράλληλα για το ραδιόφωνο, με κορυφαίες ραδιοφωνικές προσφορές του τις αναγνώσεις ποίησης, κάθε πρωί, για ένα τέταρτο, επί τρία χρόνια, από το Γ΄ Πρόγραμμα της ΕΡΤ, καθώς και τη συνεργασία του στην εκπομπή του Πέτρου Μάρκαρη «Το τρίτο βήμα», εκπομπές που υπήρξαν υποδείγματα ραδιοφωνικού ύφους και ήθους. Στα στερνά, εκεί που η πολιτεία θα έπρεπε να επιβραβεύει και να επιχορηγεί το «Τυπογραφείο Κείμενα», η εφορία «έδειχνε τα δόντια της», κι ο Φίλιππος Βλάχος το είχε πάρει απόφαση ότι τα Κείμενα θα κλείσουν. Βέβαια, πρόφθασε και τα έκλεισε ο «εκτός παιδιάς παίκτης», ο θάνατος, ωστόσο, τίποτα ίσως δεν χάθηκε αφού υπάρχουν και σήμερα εκδότες που έχουν σημείο αναφοράς την τυποτεχνική του Φίλιππου Βλάχου”.
Ο Φίλιππος Βλάχος ήταν παραδοσιακός τυπογράφος, υπέρμαχος μιας τέχνης που σβήνει στις μέρες μας, καθώς το οικονομικό κόστος είναι απαγορευτικό για την σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή.
Με πρωτοβουλία ενός άλλου οραματιστή του βιβλίου, του Νίκου Γιανναδάκη, το “Τυπογραφείο Κείμενα” με ολόκληρο τον εξοπλισμό του, βρίσκεται σήμερα στη Βικελαία Βιβλιοθήκη του Ηρακλείου Κρήτης, εγκαταστημένο στην ‘Οικία Χρονάκη’ με τη συστηματική λειτουργία του, ως χώρου σχολής εκμάθησης της τέχνης της παραδοσιακής τυπογραφίας, της συντήρησης χάρτου και της καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας.

Τάκης Παναγιωτόπουλος

Μαρυρία  5

http://www.epicuros.gr/arthra/a_arthra_lucretius.htm

Βάσω Κυριαζάκου – Ο Φίλιππος Βλάχος ουδέποτε χρηματοδοτήθηκε από κανέναν.

Φίλιππος Βλάχος

Η προσέγγιση μου στο αφιέρωμα αυτό μνήμης,  έχει στόχο να θυμίσει τον Φίλιππο Βλάχο   και την προσφορά του και να μιλήσω επίσης  για μια δική μου στιγμή,  με έναν άνθρωπο που με επηρέασε πολύ  στα πρώτα μου επαγγελματικά  χρόνια  και με βοήθησε να ενσωματωθώ στην Ελληνική  πραγματικότητα,  μετά την απουσία μου  για  μεγάλα τακτικά διαστήματα, εκτός Ελλάδας. Έχουν πει  πολλά και πολλοί για τον Φίλιππο Βλάχο.

Η δική μου Μαρτυρία

Πάθος και αφοσίωση,  γνώση και μελέτη, έρευνα κα  στόχος,  σοβαρότητα και  παιχνίδι,  εντιμότητα και ελευθερία,  υπέρβαση και γνησιότητα  γενναιοδωρία και πράξη. Ο Φίλιππος ήταν για μένα ο  ‘A Man For All Seasons’ ,   για να υιοθετήσω τον τίτλο  του  θεατρικού έργου του  Robert Bolt [1],  βασισμένο στην ζωή  του Sir Thomas More [2],  αφού ο Φίλιππος αντιπροσώπευε το  άκρατο γλέντι για ζωή και συνάμα την αφοσίωση σε μεγάλα ιδανικά,  που όμως δεν τα ονόμαζε έτσι αλλά, με την ελαφράδα  και την δροσιά της ζωής   που είχε, έλεγε όχι σε κάθε τι περιχαρακωμένο.

{….}Τα στοιχεία, το ένα  δίπλα δίπλα στο άλλο,  έφτιαχναν μια  γραμμή από σύμβολα. Ένα στίχο την φορά, μιαν  αράδα. Μαζί και το μελάνι  που έσταζε  στο πάτωμα  και έβαφε τα δάχτυλα μέχρι το τέλος. Δεν ανάσανε παρά τις μυρωδιές της πόλης. Η μύτη του μπορούσε   να ξεχωρίσει ταυτόχρονα  μυρωδιές από φαγητό,  από αρώματα, από ιδρώτα, από  σκέλια, από  λουλούδια. Ήταν  γεμάτος από  αγάπη και εκείνη τον   φθονούσε για το πείσμα του. Έφυγε  ακόμη με το κορμί  γεμάτο επιθυμίες και με ένα κεφάλι γεμάτο από πρόσωπα που τα ξεχνούσε το πρωί. Άφησε ένα σημείωμα,  έναν χορό και ένα τραγούδι για μας όλους{….}

Απόσπασμα από αδημοσίευτο κείμενο της Μαρίας Πανούτσου για τον Φίλιππο Βλάχο εκτός Ημερολογίων.

 

ΑΥΓΗ 10 ΜΑΡΤΙΟΥ 1989

 


[1] Robert Bolt:   Άγγλος  θεατρικός Συγγραφέας 1924 – 1995

[2] Sir Thomas More:   Άγγλος φιλόσοφος 1478 –1535


[Copyright ©  Μαρία  Σκουλαρίκου-Πανούτσου]

 

Ίσως σας αρέσει και

1 Σχόλιο

  • Μαριάννα Γληνού
    13 Ιουνίου 2018 at 00:34

    Ωραίο αφιέρωμα, Μαρία! Τον είχα γνωρίσει κι εγώ! Μάλιστα, είχαμε συμφωνήσει να “χτενίσω” λιγάκι τα ποιήματά μου και να συναντηθούμε πάλι.. Δεν πρόλαβα ούτε εγώ…

Αφήστε το σχόλιο σας

*

Ας γνωριστούμε

Όσοι αγαπάτε τη γραφή και μ’ αυτήν εκφράζεστε, είστε ευπρόσδεκτοι στη σελίδα μας. Μέσω της γραφής δημιουργούμε, επικοινωνούμε και μεταδίδουμε πολιτισμό. Φροντίστε τα κείμενά σας να έχουν τη μορφή που θα θέλατε να δείτε σε αυτά σαν αναγνώστες. Τον Μάρτιο του 2016 ίδρυσα τη λογοτεχνική ιστοσελίδα «Λόγω Γραφής», με εφαλτήριο την αγάπη μου για τις τέχνες και τον πολιτισμό αλλά και την ανάγκη ... περισσότερα

Αρχειοθήκη