[Σήμερα γιορτάζω τον ένα χρόνο συνεργασίας
με τη λογοτεχνική ιστοσελίδα «Λόγω Γραφής”, της Κατερίνας Ευαγγέλου-Κίσσα,
και ξαναγυρνώ στους λόγους και στις σκέψεις
που δημιούργησαν τη στήλη «Εξομολογήσεις ενός ημερολογίου»,
πριν γίνουν ένα βιβλίο.]
Πολλοί δεν γνωρίζουν ότι γράφω από τη στιγμή που έμαθα γραφή. Με έχουν συνδέσει με το θέατρο και αναρωτιούνται αν ξαφνικά άρχισα να γράφω τώρα που ‘μεγάλωσα’. Γράφω ποίηση από παιδί και επίσημα από το 1984 με την έκδοση της πρώτης μου ποιητικής συλλογής «Καλέσματα» . Η παρθενική επαφή με την εφορία, η έναρξη εργασιών μου, ήταν ως ποιήτρια. Ναι, βέβαια, η αθωότητα της νεότητας. Αν αφαιρέσουμε τα ημερολόγια που γράφτηκαν την περίοδο μεταξύ πρώτης και τετάρτης δημοτικού και που ήταν όλως διόλου φανταστικά, έγραφα μόνο ποιητικά σχεδιάσματα μέχρι τα 16 μου χρόνια, που άρχισα να γράφω και πεζά κείμενα. Μικρές ιστορίες ή βιογραφικά σημειώματα. Και από τότε δεν έχω σταματήσει να γράφω.
Το θέατρο ήρθε αργότερα από την ποίηση και τη μουσική. Βέβαια ο χορός, ήρθε πρώτος και καλύτερος, σαν μια αυθόρμητη έκφραση χαράς, αλλά μόνο όταν έπιανα μολύβι και χαρτί, καταλάβαινα ότι εκείνη τη στιγμή, ήθελα να μιλήσω για μένα στους άλλους, προστατευμένη από την πολυτέλεια της μοναξιάς. Να μοιραστώ χρόνο, τόπο και σκέψεις. Και με χτυποκάρδι έπιανα το μολύβι. Αλλά και το θέατρο ήταν και είναι, μορφή ποίησης για μένα. Αυτό φάνηκε και με τον τρόπο που προσέγγισα το θέατρο. Οι επιλογές των κειμένων. Οι διασκευές των κειμένων. Οι μεταφράσεις, η εκ νέου γραφή και όλες οι επεμβάσεις που έκανα κατά την διάρκεια των προβών. Αλλά και η ίδια η διαδικασία της παράστασης. Γραφή επί σκηνής. Η ζωή μου είναι μια πορεία εναλλαγής, μορφών ποίησης.
Με μικρή αμφιβολία θα έλεγα ότι όλες οι τέχνες συγκλίνουν σε ένα τόπο και ότι όταν είσαι ταγμένος και δουλεύεις ασταμάτητα, οι μορφές τέχνης εναλλάσσονται εμπρός σου. Θα ήθελα να δώσω τον ορισμό της ποίησης σε αυτό το σημείο, με μια μικρή πρόταση: «Ποίηση είναι ο τρόπος που μπορεί κανείς να βιώσει τον εσωτερικό και εξωτερικό κόσμο και πως αυτό εκδηλώνεται με μία πράξη, με στόχο την υλοποίηση του οράματος του, που έχει πολλές μορφές».
Ιδιαίτερα η ημερολογιακή γραφή, με συγκλόνιζε από πολύ μικρή ηλικία. Μόλις έμαθα να γράφω, κρατούσα ένα κρυφό ημερολόγιο από τους γονείς μου, που ήταν όλο φανταστικό και δεν είχε καμία δόση «αλήθειας». Ήθελα να αλλάξω τον κόσμο. Στα παιδικά μου μάτια ο κόσμος είχε λάθη και ήθελα να ρίξω μαγική σκόνη στον κόσμο και στον εαυτόν μου.
Το έκανα συνειδητά το φευγιό από την «πραγματικότητα», γι’ αυτό δεν ήθελα να το διαβάσουν οι γονείς. Φοβόμουν την κρίση τους, αλλά πάλι επιθυμούσα τη μεταμόρφωση του κόσμου και επιδίωκα μια πρώτη επαφή επικοινωνίας, θέτοντας τις προτάσεις μου σε μορφή προσωπικών μηνυμάτων, μία unendlich [2] διαδικασία (χρησιμοποιώ τη γερμανική λέξη γιατί μου αρέσει ο ήχος της καθώς σχηματίζεται ‘τρις’ un end lich, στο στόμα μου).
Βέβαια και το βρήκαν το ημερολόγιο και το διάβασαν και τότε πείστηκε ο πατέρας μου να με αφήσει να σπουδάσω κλασσικό χορό, αφού κατάλαβε ότι ήθελα να πλάσσω τον εαυτόν μου, με την διαδικασία του έμμεσου.
Στα ημερολόγια μ’ ενδιαφέρει η ηθική του προσώπου, τα όρια του τα δικά του -αν έχει- και της αλήθειας του. Το νερό θα κυλήσει και θα πάει ανενόχλητο α-φτιασίδωτο και χωρίς ενοχές, όπου βρει διέξοδο. Το ότι δεν «λογοκρίνεται» το νερό, του δίνει αυτήν την δύναμη και τη γνησιότητα. Η εγωτική γραφή είναι για μένα η αποκάλυψη των ματαιοτήτων της ματαιότητας. Η αίσθηση του θανάτου είναι ο οδηγός μου και άγγελος μου. Τα ημερολόγιά μου χρωστούν πολλά στην αίσθηση αυτή. Μα και η φόρμα, το σχήμα, το πλαίσιο, το πώς θα τα πω όλα αυτά, με απασχολούσε πολύ. Εκτός του περιεχομένου, με ενδιέφερε η προσέγγιση των εξομολογήσεων με τον αναγνώστη. Τον φανταζόμουν, τον έπλαθα, μέχρι που κάπως κατάλαβα, ότι ο αναγνώστης είναι ένα είδος εχθρού και αυτό μου άρεσε ιδιαίτερα και με έλκυε.
Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να κρατά μια ισορροπία με την κοινωνία γύρω του και να μπορεί συγχρόνως να αφήσει την φύση του να μιλήσει μοναδικά;
Η Ιωάννα Μυλωνάκη [3] στο άρθρο της «To ημερολόγιο ως αυτοβιογραφικό κείμενο» [4], μιλάει για ένα «εγώ» που δεν είναι ο καθρέπτης του συγγραφέα, αλλά μια κατασκευή. Και εγώ κάθε φορά που γράφω, ξέρω μήπως τα όρια εκ των προτέρων της ιδιωτικότητάς μου; Συχνά νοιώθω όπως όταν κάποιος φίλος ακόμη και κοντινός, μου τηλεφωνεί αναπάντεχα και μου προτείνει να έρθει σπίτι εκείνη την στιγμή, ένας πανικός με πιάνει μια και θέλω να ελέγξω τον χώρο που θα δεχτώ τον φιλοξενούμενο απόλυτα και τότε με βρίσκω ανέτοιμη. Με τον τρόπο αυτό, κερδίζω μια εικόνα που θα ήθελα να σκηνοθετήσω/ κατασκευάσω και ίσως χάνω μια αυθορμησία που δεν θα κερδίσω ποτέ, παρά μόνο αν αφεθώ στο απρόσμενο, το απροσδόκητο, το τυχαίο, κάτι που ενδόμυχα λατρεύω να βιώσω.
Έτσι και με τη γραφή, εδώ στα ημερολόγια. Να γράψω, να μη γράψω, να αποκαλύψω, να μην αποκαλύψω. Όμως την ώρα της γραφής, το ίδιο παιδικό χτυποκάρδι, ένας διαβολάκος-άγγελος στο αυτί να παίζει μαζί μου. Γράψε. Πες. Αποκάλυψε. Δεν υπάρχει ενδοιασμός φανέρωσης, μόνο ο σωστός χρόνος που κάθε πράγμα μπορεί να φανερωθεί. Θέλω να πιστεύω ότι τα μυστικά μου, θα παραμείνουν μυστικά και θα τροφοδοτούν την αλήθεια των όσων βίωσα κοντά και μακριά από τους ανθρώπους. Και το επαναλαμβάνω, να ξεβρακωθώ, να περπατήσω ξυπόλυτη στον δρόμο, να βγω έξω με μια ρόμπα, να με δουν άρρωστη στην είσοδο νοσοκομείου, να βγάλω φωτογραφία με τον ήλιο κατακόρυφο και να δείχνω τις ρυτίδες μου, να ποζάρω σε ζωγράφο γυμνή, να μιλήσω για την δική μου ιστορική και συλλογική μνήμη, που ξεκινά από την κοιλιά της μάνας μου, να πω ότι ιστορία ενός τόπου είναι η ιστορία του σώματος του ανθρώπου και που βρισκόταν τη δεδομένη χρονική στιγμή – παράδειγμα: άλλο να συμβαίνει πόλεμος στον τόπο σου και εσύ να βρίσκεσαι μακριά και άλλο να γίνεται πόλεμος δίπλα σου και να κινδυνεύει η ζωή σου και η ζωή των διπλανών σου.
Πολλά από όσα γράφω τα βρήκα σε σημειώσεις σκόρπιες στα χαρτιά μου, που έχουν πληθύνει επικίνδυνα. Λέω επικίνδυνα καθώς μου βάζουν μεγάλα διλήμματα σε καθημερινή βάση. Άλλα ημερολόγια γράφονται στον ενεστώτα χρόνο, για τον ενεστώτα χρόνο. Άλλα γράφονται σκαλίζοντας τη μνήμη μου ή συλλέγοντας πληροφορίες για μένα και για γεγονότα, από τρίτους και τις συγκρίνω με τις δικές μου εκδοχές. Ίσως οι λέξεις είναι σάρκα ανθρώπων που δεν μπορέσαμε να πλησιάσουμε, όνειρα που δεν μπορέσαμε να αγγίξουμε, μα πάνω απ όλα είναι μια εσωτερική διαδικασία, για να καθυστερήσουμε τον «κόσμο» που τρέχει γύρω μας πριν τον αφήσουμε οριστικά. Ακόμη είναι ο κόσμος των λέξεων και πώς μας ανοίγεται η δυνατότητα με την εκάστοτε λέξη, για ένα ουσιαστικό παιχνίδι με τον εαυτόν μας.
Ο εαυτός μας που δεν μπορέσαμε να δαμάσουμε. Σίγουρα τα ημερολόγια, είναι οι βεβαιότητες μας, η δύναμή μας, οι καλές στιγμές μας, γιατί γράφοντας περνάμε στους άλλους μέρος της ψυχής μας, μία unendlich [2]διαδικασία με τους άλλους.
Καμιά φορά φαντάζομαι αυτό που έχει εκφράσει ο Φερνάντο Πεσσόα στο «Βιβλίο της Ανησυχίας» [5]. Θα το γράψω και στα Πορτογαλικά και στα Ελληνικά σε μετάφραση πολύ καλή της Άννυς Σπυράκου, αφού το απόσπασμα αυτό, μου ερχόταν στο στόμα μόνο του, όταν έκανα πρόβες. Το δανείστηκα και το ενέταξα στον μονόλογο της Αντιγόνης. Λες και το έγραψε για την Αντιγόνη ο Πεσσόα, αλλά και εξηγεί, γιατί γράφω εγώ τα ημερολόγια και ό,τι άλλο γράφω. Λέει λοιπόν ο Πεσσόα:
«Piensa en pecar fuertemente –es lo más que para nosotros puede valer esa indicación aguda. Mas ni siquiera eso nos es a veces posible: la propia vida interior tiene una realidad que a veces nos duele por ser una realidad cualquiera. Que haya leyes para la asociación de ideas, como para todas las operaciones del espíritu insulta a nuestra indisciplina native».
«Αναλογίζομαι καμιά φορά με μια απόλαυση μελαγχολική, πως αν κάποια μέρα σ’ ένα μέλλον που εγώ πλέον δεν θα υπάρχω, αυτές οι γραμμές που γράφω γνωρίσουν επαίνους και εγκώμια θα έχω επιτέλους αποκτήσει τους δικούς μου ανθρώπους, ανθρώπους που να με καταλαβαίνουν, μια οικογένεια για να γεννηθώ και να αγαπηθώ στους κόλπους της. Προτού όμως γεννηθώ εκεί θα έχω προ πολλού πεθάνει. Θα βρω κατανόηση μόνο ως είδωλο τού εαυτού μου, όταν πια η ανθρώπινη θέρμη δεν μπορεί να αποζημιώσει τον νεκρό για τη στοργή που στερήθηκε στη ζωή του».
Ίσως η μνήμη του πρώτου μου ημερολόγιου, που κρατούσα κρυφό από τους γονείς, να με οδήγησε στα σημερινά εξομολογητικά ημερολόγια και ίσως η μνήμη των ημερολογίων που διάβασα, κυρίως μαρτυρίες, καθισμένη στη γωνίτσα μου ανάμεσα σε μαξιλάρια και βιβλία, ή στο κρεβάτι μου έφηβη, να μου ζητά να εκδοθούν κάποια στιγμή και τα δικά μου, απευθυνόμενη στον αναγνώστη που θέλει να με συναντήσει μυστικά, σε μια παράλληλη εικόνα απομόνωσης με τη δική μου, στον δικό του ιδιωτικό χώρο, κρατώντας στα χέρια του τις σελίδες ανοιγμένες στις επιλογές του, γιατί όσο και αν λειτουργώ στον σύγχρονο ιντερνετικό κόσμο, ανήκω σε παλιάς κοπής άνθρωπο. Εκεί στο τυπωμένο βιβλίο, θα ολοκληρωθούν κάποια στιγμή όσα κρατώ σαν ένα κρυμμένο μπαλαντέρ «τα όσα θα ήθελα να ειπωθούν».
Το ένα μου άκρο αγγίζει την εποχή, τότε που το βιβλίο, το γραπτό σημείωμα, το γράμμα στην πόρτα μας, ήταν η επαφή μας με τους απόντες, χωρίς εικόνα, χωρίς ήχο, με πολύ αιδώ και επισημότητα και με τον χρόνο να δουλεύει υπέρ μας ή κατά μας, ενώ το άλλο μου άκρο, είναι οι εξομολογήσεις ενός ημερολογίου σε μια ηλεκτρονική εποχή που ψάχνει την ταυτότητά της ανά πάσα στιγμή και που ο χρόνος, διαθλάται συνεχώς σε μύρια είδωλα.
Θέλω να ευχαριστήσω δημόσια την Κατερίνα Ευαγγέλου-Κίσσα για την εμπιστοσύνη της στο πρόσωπό μου και τη δημοσίευση της Σειράς.
Μαρία Πανούτσου
23 Ιανουαρίου 2018
[Copyright © Μαρία Σκουλαρίκου-Πανούτσου]
Σημειώσεις
[1] Δανείζομαι τον τίτλο του Alain Girard και της Béatrice Didier “Le Journal intime” (στα γαλλικά: το ημερολόγιο) για τον τίτλο του σημερινού ημερολογίου (“mon journal intime”: το δικό μου ημερολόγιο), μια και η λέξη intime είναι μια λέξη που με εκφράζει για τα ημερολόγιά μου, περισσότερο από τη λέξη dairies ή documents.
[2] unendlich: (γερμανικά) άπειρος, ατέρμονος, απέραντος, ατελείωτος.
[3] Ιωάννα Μυλωνάκη, Universität zu Köln, Abteilung Byzantinistik und Neugriechische Philologie, http://greek-autobiography.blogspot.de/, http://ergokosmotheories.blogspot.gr/
[5] “The Book of Disquiet” by Fernando Pessoa. «Το βιβλίο της ανησυχίας» του Φερνάντο Πεσσόα. Μετάφραση: Άννυ Σπυράκου, Αλεξάνδρεια, 1997.
Διαβάσματα
Fothergill, Robert A. private Chronicles. A Study of English Diaries.
http://ikee.lib.auth.gr/record/79721/files/gri-2007-821.pdf
http://www.ignaciodarnaude.com/textos_diversos/Pessoa,Fernando,Libro%20del%20desasosiego.pdf
Αφήστε το σχόλιο σας