«Χρηστάκης Λεωνίδας, 1928-2009», γράφει η Μαρία Πανούτσου

[Ένας  όχι και τόσο αμφιλεγόμενος άνδρας]

 

Μέρος δεύτερο

O «δικός μας» Μποέμ

Θα  ξεκινήσω με  μια  σκέψη  ότι ένας ηλικιωμένος άνδρας είναι  σε πιο δύσκολη κατάσταση σωματική  και  ψυχολογική  από μια γυναίκα. Δεν ξέρω αν στέκει αυτό που λέω και  αν μπορεί να θεωρηθεί σαν μια γενική αλήθεια, με τις εξαιρέσεις της.  Οι παρατηρήσεις μου  με οδήγησαν σε αυτό  το συμπέρασμα. Τον Λεωνίδα Χρηστάκη τον γνώρισα  αρκετά ηλικιωμένο και είχε όλα τα χαρακτηριστικά και την τραγικότητα των ανθρώπων και των ανδρών που  γερνούν.  Μαζί  με τον ίδιο  και οι ιδέες που υποστήριξε και πάλεψε γι’ αυτές  τροποποιήθηκαν ή χάθηκαν  τελείως  με την πάροδο των χρόνων και ο κόσμος δεν ήταν πια ο ίδιος. Προσπάθησε να θέσει σε πράξη ό,τι θεωρίες  είχε ενστερνιστεί.  Δεν  είμαι κριτής με την τρέχουσα σημασία της λέξης  αλλά με την πραγματική  της σημασία. Κρίνω,    συγκρίνω,  προχωρώ,   αναρωτιέμαι,  σκέπτομαι. Θεωρώ τον εαυτόν μου  υπεύθυνο για όλες τις αποτυχημένες σχέσεις   που τέλειωσαν απότομα,  άδοξα ή αρνητικά ή επώδυνα. Αν είχα περισσότερη  υπομονή και  κατανόηση την δεδομένη στιγμή, θα είχα κερδίσει μια συνέχεια και μια εξέλιξη στη φιλία. Βέβαια  όλα τα πράγματα έχουν ένα χρονικό  και   ποιοτικό  όριο. Ο Λεωνίδας είχε ξεπεράσει τον εαυτόν του  με μένα  με  το να μου  προτείνει ένα πρόσωπο  κάθε άλλο  από το συνηθισμένο του Λεωνίδα.  Ίσως εγώ   δεν κατάλαβα καλά  πως έπρεπε να διατηρήσω τις ισορροπίες. Τώρα   βλέπω  την δική μου  ησυχία που έφτανε στα όρια της αδιαφορίας  και  ήταν  υπεύθυνη  η ησυχία αυτή  για την εξέλιξη των σχέσεων μου με τους ανθρώπους.

Πολλά παίζουν στην ψυχή  και στην καρδιά  του ανθρώπου και ποιος ξέρει τι τον ενόχλησε τον Λεωνίδα τότε  για να μου  γράψει ένα γράμμα που με διέγραφε από πνευματική του φίλη.

Κατόρθωσα και θύμωσα  πολύ τον Λεωνίδα  κάποια  στιγμή  που είπα την γνώμη μου  σε κάποια θέματα ιδεολογικά,  ηθικά και αισθητικά. Πιστεύω  ότι  του έδωσα έτσι μια αφορμή για  να ξεσπάσει. Τίποτα το κραυγαλέο δεν έγινε  απλά   είχε ξεπεράσει  μαζί μου στα όριά του. Στην προετοιμασία της δεύτερής μου συλλογής  που είχε αποφασίσει να εκδώσει, θέλησα  να εκφράσω μια γνώμη   για την αισθητική  το βιβλίου και έγινε  η έκρηξη  – βέβαια  αυτό ήταν  η αφορμή όπως  προείπα. Δεν μπορώ  να εκφράσω ξεκάθαρη  γνώμη  για το τι συνέβη  μέσα του  -μόνο υποθέσεις- θα μπορούσα να κάνω υπομονή  και να  μείνω, να κάνω μια υποχώρηση,    εξ άλλου  εκείνος είχε κάνει  μήνες υποχωρήσεις  σε μένα  και φάνηκε ασυνεπής  με τις  αρχές του  μαζί μου. Μπορούσα να  κρατήσω τις ισορροπίες που ήθελα, όμως αντέδρασα παιδικά και  έφυγα  και δεν ξαναγύρισα.

Μετά την επιστολή που μου έστειλε, ήταν  τελειωτική η απόφαση μου να κόψω κάθε  σχέση μαζί του. Η επιστολή αυτή  βρίσκεται στο αρχείο μου.

Η αλήθεια είναι ότι το παρουσιαστικό μου ξεγελά και  όλοι νομίζουν ότι είμαι εύκολη στην διαχείριση και έτσι  η σύγκρουση είναι βέβαιη. Δεν ήμουν και δεν είμαι. Πολλές φιλίες έχουν  ξεκινήσει θριαμβευτικά και πολύ γρήγορα  έγινα πίκρα  γι’ αυτό τον λόγο.  Ένα ξάφνιασμα από τους φίλους   με την παγερή μου αδιαφορία για κάποια θέματα και  την απολυτότητά μου σε άλλα. Τώρα γράφω για μένα ή για τον Λεωνίδα…

 Ο Λεωνίδας  ήταν ένας ευχάριστος άνθρωπος, κοινωνικός,    δραστήριος με αρκετές γνώσεις, με ιδέες,  με πείσμα και ορμή με χιούμορ και πολλές  ανασφάλειες. Όλοι  έχουμε θα μου πείτε  και εγώ σας λέω   «ναι  αλλά  το  τι κάνουμε με τις ανασφάλειές  μας, διαχωρίζει τον έναν από τον άλλον».

Δεν είμαι υπέρ του διαχωρισμού αλλά δεν μπορεί το χώμα με τον ουρανό και το τριφύλλι με  την θάλασσα και το μαντήλι με τον καφέ  που πίνουμε, να είναι όλα στην ίδια μεριά…  όχι δεν  είναι…

Ένας κατά επιλογή έφηβος λοιπόν, ένας   ψυχαγωγός   νέων ανθρώπων και ιδεών;    Όχι,  ήταν ένας  άνδρας απόλυτα συνεπής με τις ιδέες του.

Όμως  αγαπούσε  την αυλή – όχι και τόσο παράξενο ή  ασυνήθιστο χόμπι  των  κοσμικών ανθρώπων. Εγώ όμως έχω  μόνο γνωστούς, φίλους, συνεργάτες,   ή  τους  κατά καιρούς αγαπημένους μου και δεν ανήκω σε καμιά αυλή. Έτσι  σύντομα έφευγα από τις παρέες με τον έναν η άλλον τρόπο.

Ίσως να είναι ένα είδος μοναξιάς  που  εκδηλώνεται με αυτόν τον τρόπο η ανάγκη  αυλής  ή είναι μια  υγιής μορφή   κοινωνικότητας;

Θύμωσε  πολύ   μαζί μου επειδή τόλμησα να έχω αντίθετη γνώμη και   δική μου  ιδιωτική  ζωή,  κατάλαβα πόσο θα ήθελε να μπορεί να με επηρεάσει περισσότερο.  Ήμουν και εγώ στο  κόσμο μου -όπως και  εκείνος στον δικό του- και δεν τον άφηνα εύκολα. Λυπήθηκα όταν  τελείωσε η  πνευματική φιλία μας, τόσο άδοξα.

Είναι  γνωστό  ότι ήταν οξύθυμος   και με συμπεριφορά   προκλητική και   απόλυτη  αλλά σε μένα δεν είχε δείξει  αυτήν την πλευρά και  πραγματικά,  μια και ήμουν πολύ προσεχτική μαζί του,  δε περίμενα ότι θα γινόταν  η  έκρηξη. Όμως έγινε. Δεν γράφω αυτό το σημείωμα   για να πω κάτι ήδη γνωστό,  αλλά για να μιλήσω για την ανθρώπινη μοίρα που επαναλαμβάνεται. Ο Λεωνίδας Χρηστάκης μου είχε συμπεριφερθεί  άψογα και  ήταν  από τους ανθρώπους που πίστεψε σε μένα, όμως εγώ ήμουν νέα και  άπειρη   και μέχρι τα  33 μου χρόνια  δεν είχα σχέση με την πραγματικότητα.  Ας θυμηθούμε  την    Ingeborg Bachmann  και το βιβλίο της  «ΤΟ  ΤΡΙΑΚΟΣΤΟΝ ΕΤΟΣ»  (δεν είναι τυχαίο ότι ο Χριστός   σταυρώθηκε στα 33 του χρόνια), που το διάβασα πολύ αργότερα. Και για μένα ήταν  ορόσημο και η  ενηλικίωση μου στα  33 μου επίσης χρόνια και η περίοδος που γνώρισα τον Χρηστάκη,  δυστυχώς για  την φιλία μας, ήταν λίγο πριν.

Επίσης,  όταν έλαβα  την επιστολή του  που μου καταλόγιζε ασέβεια και αγνωμοσύνη,  ένοιωσα ένα κενό.  Εγώ ήμουν αυτή  που είχε κάνει αυτό το κακό, αναρωτιόμουν.  Είχαμε  δει τόσες παραστάσεις  μαζί, τόσες   συζητήσεις  με άλλους τις περισσότερες φορές και ίσως μια-δυο μόνοι σε καφέ  στα  Εξάρχεια  και πολλές  με   νέους ανθρώπους  σε  συνευρέσεις με θεματολογία, και  εγώ πάντα σιωπηλή.

Ο τελευταίος των ΜΠΟΕΜ

Ο Λεωνίδας Χρηστάκης (κέντρο), αριστερά ο Νάνος Βαλαωρίτης και στα δεξιά ο Γιάννης Μόραλης.

Ένα βραδάκι  στα Εξάρχεια στο καφέ Βοξ,  είμαι με τρεις φίλους  έξω και καθόμαστε  σ’ ένα τραπεζάκι.  Είναι Άνοιξη  αν θυμάμαι καλά,  κάπου το  2008  και  κάποια στιγμή νοιώθω μια ένταση  να έρχεται  από την αριστερή μου πλευρά.

Γυρίζω να κοιτάξω.  Πάγωσα. Κολλημένο  το πρόσωπο του στο τζάμι  ο Λεωνίδας Χρηστάκης  γερασμένος πολύ,  πάντα με το κασκέτο   και με ένταση στα μάτια,   με κοιτούσε ακίνητος. Περισσότερο μια φιγούρα,  μια  αφίσα,  παρά άνθρωπος πραγματικός.

Ένοιωσα  ένα κόμπιασμα.  Έκανα να σηκωθώ να τον χαιρετίσω.    Όμως δεν ολοκλήρωσα την κίνηση μου, γύρισα προς τους φίλους μου και συνέχισα την κουβέντα σαν να μην  έγινε τίποτα. Ίσως γι’ αυτό γράφω  αυτές τις γραμμές σήμερα για τον Λεωνίδα. Δεν καταλαβαίνω  συχνά  τις αντιδράσεις μου και νομίζω ότι τότε  κατάλαβα ότι υπάρχει ένας αυτοματισμός που δεν ελέγχω  – τουλάχιστον τότε.

 Τώρα πια  είναι  καλύτερα,   δεν αφήνομαι στα  υπόγεια ρεύματα    και  πασχίζω,  για μια αίσθηση δικαίου και ισορροπίας  με όλα και με όλους.

Αυτή η  τελευταία  εικόνα  από τον Χρηστάκη, μου είπε  πολλά  και μου εξήγησε πολλά για τον  Λεωνίδα  και για μας  –  εμάς  όλους τους ανθρώπους.

Τον  σεβόμουν  και ήμουν τυπική και ξεκάθαρη μαζί του,   τον δικό μας  *ΒΟΗΜΟ*,  και τότε, με την  ενστικτώδη μου σιωπή, πιστεύω  ότι  αποδέχτηκα την μοίρα   την ανθρώπινη. Και εκείνος  αυτό  θα ήθελε.

Το ημιτελές σε όλες τους τις εκφάνσεις. Έτσι πιο ώριμη  τώρα πιο  με κατανόηση και  συναίσθηση καταλαβαίνω καλυτέρα την προκλητικότητα του  Χρηστάκη,   την προσπάθεια του για  αυτοσχεδιασμό και γνησιότητα, αλλά και  για την κατοχύρωση μιας  ελεύθερης έκφρασης και δράσης,  αλλά και προσωπικής πράξης που περνάει  στην καθημερινότητα και δεν μένει  στην θεωρία.

Αν μπορούσα.  Αν μπορούσα να ξαναγυρίσω τον χρόνο  πίσω…  και ήμουν πιο  υπομονετική με τον Λεωνίδα και για εκείνον  αλλά για μένα κυρίως,  εξ άλλου ήξερα να προστατευτώ από τις αδυναμίες των άλλων  ίσως το κάνω αυτό,  το παρακάνω  συχνά.    Όσο για τις δικές μου αδυναμίες,  τώρα  τις μαθαίνω  και τις  ανακαλύπτω.

[…] Αχ!  Λεωνίδα  και εσύ με δίδαξες ότι ο άνδρες έχουν μια διαφορετική ευαισθησία από μας τις γυναίκες, με δίδαξες ότι η ζωή μέχρι τέλους   έχει έντονα συναισθήματα και μου είπες κάποτε ότι η  ποίηση μου κι εγώ η ίδια  θέλω  τη μοναξιά.   Πόσες φορές το άκουσα αυτό  από στόματα  ανθρώπων και κυρίως ανδρών, ίσως  γιατί  τις πιο βαθιές μου  σχέσεις γνώσης τις είχα και τις έχω με το αντίθετο φίλο. Τη μοναξιά που εσύ δεν αγαπούσες ιδιαίτερα. Σε θυμάμαι με πολύ τρυφερότητα,  άγουρο παιδί εσύ και άνδρας  αμήχανος. Μιλάω σε αυτό το ημερολόγιο  για τον Λεωνίδα Χρηστάκη; Για εκείνον,  για μένα,  για μια εποχή  όπου  οι διαφορετικές ηλικίες   έπαιζαν τον πρωταρχικό ρόλο στην ζωή μου […]

Θα ήθελα  να μην φεύγω από τις φιλίες ακόμη και τις πιο αδύνατες και  τις προβληματικές. Ένα άλλο είδος μοναξιάς  -η δική μου-  με απομακρύνει από τους ανθρώπους, τους  φέρνει κοντά  και μετά  πάλι φευγιό, ίσως για να προλάβω να γνωρίσω όσο γίνετε  πιο πολλούς ανθρώπους;  Ίσως.

Επίλογος

Ελπίζω το σύντομο αυτό  αυτοβιογραφικό  σημείωμα – αφιέρωμα,  στον Λεωνίδα   να  γίνει ένα ερέθισμα στους  νεώτερους να γνωρίσουν το  έργο και τον άνθρωπο,   ένα διαφορετικό άνθρωπο που η σημερινή μας εποχή,  ο νέος αιώνας,  να χρειάζεται  πιο πολύ  από ποτέ.


[Copyright ©  Μαρία  Σκουλαρίκου-Πανούτσου]


Υλικό  για τον Λεωνίδα  Χρηστάκη:

http://www.kathimerini.gr/358916/article/politismos/arxeio-politismoy/lewnidas-xrhstakhs-o-teleytaios-gnhsios-mpoem

http://www.biblionet.gr/author/22040/Λεωνίδας_Χρηστάκης

http://www.athensvoice.gr/17745_leonidas-hristakis-diaforetiko-os-proklisi

Ίσως σας αρέσει και

Αφήστε το σχόλιο σας

*

Ας γνωριστούμε

Όσοι αγαπάτε τη γραφή και μ’ αυτήν εκφράζεστε, είστε ευπρόσδεκτοι στη σελίδα μας. Μέσω της γραφής δημιουργούμε, επικοινωνούμε και μεταδίδουμε πολιτισμό. Φροντίστε τα κείμενά σας να έχουν τη μορφή που θα θέλατε να δείτε σε αυτά σαν αναγνώστες. Τον Μάρτιο του 2016 ίδρυσα τη λογοτεχνική ιστοσελίδα «Λόγω Γραφής», με εφαλτήριο την αγάπη μου για τις τέχνες και τον πολιτισμό αλλά και την ανάγκη ... περισσότερα

Αρχειοθήκη