[* ΤΟ ΤΥΦΛΟ  ΤΡΑΙΝΟ,  που δεν  είναι άλλο από το θέατρο για την Μαρία Πανούτσου,  είναι σημειώσεις  με τον τίτλο  αυτό,  στη διάρκεια της προετοιμασίας της παράστασης: ‘ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕ ΤΕΛΟΣ’ (Περίοδος 1995 -2000). Μια παράσταση βασισμένη στο Βιβλίο της Δ. M. Μιχαλακέα ‘ελεγεία’  ΓΥΝΑΙΚΕΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΑΒΕΡΩΦ,  εκδόσεις Άγρα, σκηνοθετημένο και ερμηνευμένο από την Μαρία Πανούτσου,  παραγωγή του Θεάτρου Τομή.]   

Τις φορές που  αντιμετωπίζω την δουλειά μου, δυσπιστώ.  Ξεκινάω από μια οδυνηρή και  ασύστολη μηδενικότητα. Όλα με  παγιδεύουν και τότε  μια εσωτερική δύναμη που από πούθε πηγάζει δεν ξέρω  και αντιστέκομαι στην αρνητικότητα και την παθητικότητα που πάει να με κυριεύσει. Μια σιγουριά γεννιέται τότε με μια πίστη ακλόνητη.  Ίσως, λέω  ίσως, να ξεκινάνε όλα από την ιδέα του απόλυτου  που με ταλανίζει, στοιχείο εφηβικό,  μαζί με τους φόβους του ενήλικα,  για ερημιά   και δεν είναι λίγες οι φορές που  αισθάνομαι σαν χέρσα γη χωρίς προοπτική μα και δίχως τέλος. Αυτά τα σημειώνω γιατί όταν εξαφανίζεται από τον ορίζοντα  αυτή η σκοτεινή  παρένθεση -γιατί με τον καιρό καταλαβαίνω ότι είναι παρένθεση, αν και φοβάμαι μην μείνει αιώνια όσο και η ζωή μου- τότε λοιπόν  αναδεικνύεται ένα πρόσωπο χλωμό και ανέκφραστο  και τότε καταλαβαίνω ότι έχω περάσει στην απέναντι  όχθη ξανά. Αυτόν τον χειμώνα θα ήθελα να τον χωρίσω σε δυο μέρη: Οκτώβριος –  Δεκέμβριος  και Φεβρουάριος –  Μάρτιος. Το πρώτο μέρος προετοιμασία και το δεύτερο, έκθεση.  

Αθήνα,  Οκτώβριος  1995

ύμνος στη ζωή και στην ελευθερία

Tο 1995 οι εκδόσεις  Άγρα, μας έδωσαν τα δικαιώματα για ένα βιβλίο  πολύ σημαντικό για μένα. Όταν  διάβασα το  βιβλίο αυτό ήμουν στην Κέα  καλοκαίρι, στον κήπο  κάτω από το πεύκο  και  στα χέρια μου  βρισκόταν ένα μικρό βιβλιαράκι  μια μαρτυρία για τον Εμφύλιο.  Το ήρεμο και  ειδυλλιακό τοπίο που βρισκόμουν  σε τραγική αντίθεση με την πραγματικότητα  του Εμφυλίου.

Ζήτησα αμέσως τα δικαιώματα από τον εκδοτικό οίκο και την συγγραφέα, που έγινε και φίλη μου και με τίμησε με την εμπιστοσύνη και την συμπαράσταση της, την Μάρα Δήμητρα Μιχαλακέα [1].

Το έργο είχε τίτλο ‘Ελεγεία – Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ. Το 1996 ανέβασα την παράσταση στο μικρό μου τότε θέατρο στο Παγκράτι, για ένα χειμώνα και η παράσταση αυτή στην συνέχεια ταξίδεψε στο Φεστιβάλ του Εδιμβούργου, στο Φεστιβάλ του Λονδίνου, στο Γουίντσορ  Φεστιβάλ στην Αγγλία και στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, ‘Γυναίκες Δημιουργοί  των Δύο Θαλασσών’ Μεσόγειος και Μαύρη θάλασσα, επίσης στο Δημοτικό Θέατρο Αθήνας. Η παράσταση ήταν αφιερωμένη  στην δεκαετία ‘40- ‘50 στην Ελλάδα που οι γονείς μου την περίοδο αυτή  γνωρίστηκαν, ερωτεύτηκαν και ο έρωτας αυτός  στάθηκε η αιτία της δικής μου ύπαρξης. Ήταν καιρός να μελετήσω  την άλλη πλευρά  αυτής της δεκαετίας. Έτσι όταν διάβασα το βιβλίο αυτόματα αισθάνθηκα ότι  ήμουν μέσα στο έργο. Την παράσταση παρακολούθησε μια βραδιά  και η Ολυμπία Παπαδούκα [2], που είχε γνωρίσει την Νίκα Μαρτοπούλου   την πρωταγωνίστρια της ελεγείας και είχε ζήσει και  η ίδια  μέσα στις  Γυναικείες φυλακές  Αβέρωφ. Ήμουν τόσο αγχωμένη. Πώς να ερμηνεύσεις  μια μαρτυρία μπροστά σε έναν άνθρωπο που την έχει ζήσει;   Είμαι τυχερή που πρόλαβα αυτές τις γυναίκες. Την Ολυμπία  και την Μάρα.

Νοιώθω καλά  με τον εαυτόν μου που ήμουν  η πρώτη που έθιξα το θέμα Εμφύλιος στο θέατρο (1996-97) και είδα την περίοδο – την τραγική αυτή  εποχή –  με ένα ανανεωτικό και διεισδυτικό βλέμμα που μου έδινε το δικαίωμα το ίδιο το κείμενο, σε μια εποχή που η ευημερία δεν άφηνε τους συν-ανθρώπους  και την πολιτεία, να δουν τον τόπο τους, την ιστορία τους αλλά ούτε και τον εαυτόν τους με μια ιστορική – φιλοσοφική  και πιο αντικειμενική προσέγγιση. Το έργο ήταν ένας  ύμνος στη ζωή και  στην ελευθερία και παρουσίαζε  μια ακόμη άλλη πλευρά του εμφυλίου μια πλευρά που δεν προβάλλεται ισότιμα με τις άλλες. Ένα πρόβλημα που προέκυψε επίσης  από την επιλογή του συγκεκριμένου έργου είναι, κατά πόσον η γοητεία του θεάτρου, μπορεί να σηκώσει λυτρωτικά, το βάρος του θέματος.     

Αθήνα,  2017

[1]  Η Μάρα Δήμητρα Μάρα Μιχαλακέα   γεννήθηκε στο Χέλι Ναυπλίου. Ήρθε στην Αθήνα σε βρεφική ηλικία. Μεγάλωσε σε λαϊκή γειτονιά με τα τραγούδια της μάνας της και τα παιχνίδια στους ελεύθερους χωματένιους δρόμους. Καθοριστικό ρόλο στην πορεία της έπαιξε ο μεγάλος αδερφός της που ήταν φυλακισμένος στην Ακροναυπλία. ‘Όλη η οικογένειά της ήταν αντιστασιακή από την 4η Αυγούστου. Ιδιαίτερες σπουδές δεν μπόρεσε να κάνει, αν και το ‘θελε. Είχαν ανάγκες και δούλευε για να βοηθήσει. Η μόνη της χαρά εκείνο τον δύσκολο καιρό ήταν το διάβασμα και η φωνητική μουσική, την οποία σταμάτησε λόγω της πείνας του ’41. Διάβαζε τα παράνομα βιβλία του φοιτητή αδελφού της Κώστα Μάρα και της άρεσε ιδιαίτερα η ποίηση. Στην Κατοχή πήρε μέρος στην Αντίσταση. Πιάστηκε από τους Ιταλούς. Πέρασε στρατοδικείο και φυλακίστηκε. Μετά την απελευθέρωση δούλεψε δυόμισι χρόνια στην εφημερίδα Ριζοσπάστης. Στον Εμφύλιο βρέθηκε ξανά στη φυλακή και μεταξύ άλλων έζησε κι αυτή τη δραματική ιστορία στην οποία αναφέρεται το βιβλίο Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ – Αθήνα 12-13 Απριλίου 1949 – Ελεγεία (‘Αγρα, 1995). Αργότερα παντρεύτηκε και απέκτησε δύο παιδιά. Παράλληλα με την οικογένειά της ασχολήθηκε επαγγελματικά με την κεραμική και τη μικροπολιτική. Έγραφε μαρτυρίες από το 1982. ‘Έχουν δημοσιευθεί στο βιβλίο Γυναίκες στην Αντίσταση και στο περιοδικό Αντίσταση.  

[2]  Η Ολυμπία Παπαδούκα έφυγε  (1917-2011) πλήρης ημερών από τη ζωή. Υπήρξε  ηθοποιός, συγγραφέας και αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης. Γεννημένη από φτωχή οικογένεια, μαθήτευσε στο πλάι της Μαρίκας Κοτοπούλη. Αργότερα, σπούδασε κλασικό τραγούδι με δάσκαλο τον κορυφαίο συνθέτη Μανόλη Καλομοίρη.  Αξιότατη ηθοποιός, πορεύτηκε με σεμνότητα και ενδιαφέρον για τις καινούργιες καλλιτεχνικές προσπάθειες. Χάρη στη δική της επιμονή και οικονομική συμβολή ανασυστάθηκε το «έπαθλο Κοτοπούλη». Το βιβλίο της για το Θέατρο της Κατοχής είναι πολύτιμο και μοναδικό στο είδος του. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής υπήρξε ένα από τα πιο δραστήρια μέλη του ΕΑΜ Θεάτρου, ενώ στο σπίτι της έκρυβε τον πολύγραφο όπου τυπώνονταν πολλές από τις προκηρύξεις της οργάνωσης – μάλιστα μια φορά οι κρυμμένες προκηρύξεις της έπεσαν πάνω στη σκηνή.