To έβγαζε τη νύχτα. Άφηνε τα μαλλάκια της, τα λιγοστά, τα γκρίζα, να πέσουν στους ώμους της. Δεν άσπρισε ποτέ τελειωτικά η γιαγιά. Είχε μέχρι που πέθανε, γκρίζα μαλλιά.  Μου είχε κάνει εντύπωση  το μπομπάρι της. Την έβλεπα όταν χτενιζόταν. Δεν πέταγε τα  μαλλιά της, όσα έμεναν στην χτένα και πάνω της.  Τα μάζευε προσεχτικά, με υπομονή και τα  έβαζε  σε ένα μέτριο γυάλινο βαζάκι, που το φύλαγε στο κομοδίνο της επάνω. Το μπομπάρι, το τύλιγε σε ένα  λευκό μαντήλι το βράδυ που άφηνε τα μαλλιά της ελευθέρα και το  έβαζε μέσα  στο συρτάρι του κομοδίνου της. Το μπομπάρι,  δεν  το είχα δει ακριβώς πώς ήταν, όταν μια μέρα της ζήτησα να μου  το δείξει, να το πιάσω στα χέρια μου. Διστακτικά μου είπε ότι ήταν τα μαλλιά της και με κοίταξε σχεδόν ντροπαλά. Το μπομπάρι μου φάνηκε απαλό στην αφή  και είχε την χαρακτηριστική μυρωδιά της γιαγιάς, τη μυρωδιά της  λεμονιάς.

Έτσι ήταν το χτένισμα της γιαγιάς, με το μπομπάρι να σχηματίζει και να πλουτίζει την φόρμα.

Αυτό που με γοήτευε στη γιαγιά Μαρία, ήταν  η προσοχή που έδειχνε για την καθαριότητα της και  σε καθημερινή βάση, αλλαγή του φορέματος που την έντυνε και πάντα με αυτήν τη μυρωδιά ανθισμένης λεμονιάς,  που δεν ήξερα  τότε αν μου άρεσε ή με ενοχλούσε.

Πράγματι τα μαλλιά που έπεφταν από  πολλά χρόνια πριν,  όταν ακόμη είχε πολλά μαλλιά και ήταν πιο νέα,  τα μάζευε και με τέχνη, έφτιαξε το δικό της  μπομπάρι. Έτσι το έφτιαχναν οι παλιές γυναίκες.

Μετά το  έβαζαν ως βάση  και εκεί επάνω,  μάζευαν τα μαλλιά τους σε ένα μικρό στρογγυλό και μακρουλό   σαν λουκάνικο  κότσο, χαμηλά στον σβέρκο τους, κοντά στις ρίζες των μαλλιών τους.  Δεν υπάρχουν φωτογραφίες της γιαγιάς νέα, μόνο μία λίγο μετά το γάμο της. Πιο πολλές φωτογραφίες υπάρχουν ως  γιαγιά,  πάντα με αυτό το γυριστό λουκανοειδές κότσο,  που τόσο όμορφα κρατούσε περιποιημένο  το  κεφάλι της. Το  μπομπάρι αυτό  δεν το είδα σε άλλη  ηλικιωμένη γυναίκα της οικογένειάς μου  ή σε φιλική οικογένεια.

Η γιαγιά Μαρία, που έχω και το όνομα της,  ήταν  από  το Ληξούρι, της οικογένειας Καρουσάτου  και  έζησε πριν  τον πόλεμο  στο Αργοστόλι   και μέσα στον πόλεμο  ήρθαν με την οικογένειά της  στην Αθήνα. Η γιαγιά μου η Μαρία,  ήταν η μητέρα της μητέρας μου. Ήταν η κοντινή μου γιαγιά. Η γιαγιά που γνώρισα καλά, που μου είχε εκμυστηρευτεί  τα μυστικά της. Που έζησα μαζί της. Για τη γιαγιά του πατερά μου, την  σκληρή  Αγρινιώτισσα  Αντριάνα,  θα μιλήσω  μια άλλη  φορά.

Επίλογος

Δεν πέταγαν τίποτα οι  γενιές του  ‘30 και του ’40, όλα τα μεταποιούσαν σε κάτι άλλο. Μια πραγματική οικονομία. Να προσθέσω ότι  η μυρωδιά  της ανθισμένης λεμονιάς, φυσικής ή τεχνητής, με ενοχλεί αφάνταστα γιατί συνδέεται με  δυσάρεστες μνήμες και γενικά με ταξιδεύει  σε κάτι  γεροντικό και μίζερο,  μόνο  στη θύμηση της γιαγιάς  Μαρίας, για λίγο, συμβιβάζομαι.

[Copyright ©  Μαρία  Σκουλαρίκου-Πανούτσου]