«Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα, σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται…» [1]

Σταυρωμένη Παρασκευή σήμερα. Σαν σήμερα, κάτι χιλιάδες χρόνια πίσω, η χαρακτηριστική κτηνωδία των ανθρώπων –την οποία δυστυχώς δεν έχουμε αποβάλει έως σήμερα από μέσα μας– οδήγησε στο σταυρικό μαρτύριο [2] έναν Αθώο. Και, κατά γενική ομολογία από τις μαρτυρίες που σώζονται από τότε (όχι, δεν αναφέρομαι αποκλειστικά στα Ευαγγέλια) δεν ήταν μόνο Αθώος αλλά και Ευεργέτης και Διδάσκαλος. Αυτό προκύπτει αν διαβάσεις για την πραότητα και την καλοσύνη Του, για την κατανόησή Του στα ανθρώπινα πάθη. Μας άφησε παρακαταθήκη τις διδαχές Του για αγάπη με το «Αγαπάτε αλλήλους» [3], για συγχώρεση με το «ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθο βαλέτω» [4], για τη διαχείριση της καθημερινότητάς μας με τις παραβολές Του [5], για τον ίδιο αυτόν τρόπο επικοινωνίας με το Θείο με την Κυριακή Προσευχή [6]. Όχι μόνο με τα προαναφερθέντα παραδείγματα, φυσικά, που εύκολα τα θυμάται κανείς, αλλά με όλη τη στάση ζωής Του στο πέρασμά Του από αυτή τη γη.

Αυτός ο Ανεξίκακος [7], λοιπόν, αυτός ο Ταπεινός [8] με όλη την κυριολεκτική σημασία της λέξης, θεωρήθηκε ως άκρως επικίνδυνος για το εβραϊκό κατεστημένο τότε, θεωρήθηκε επαναστάτης και ως γνωστόν έχουμε την τάση εμείς οι άνθρωποι να ξεκάνουμε όσους διδάσκουν δαιμόνια κενά [9] και ταράζουν τα λιμνάζοντα ύδατα. Οπότε και επί της ουσίας ως αναρχικός και βλάσφημος συκοφαντήθηκε, προδόθηκε και οδηγήθηκε σε μια παρωδία δίκης, καταλήγοντας να του απονεμηθεί η μεγίστη των ποινών, η σταύρωση, σαν να ήταν ένας κοινός εγκληματίας. Και όλα αυτά εν γνώσει Του. Και ενώ ανά πάσα ώρα και στιγμή θα μπορούσε να φύγει, Εκείνος υπέμεινε. Και ενώ ανά πάσα ώρα και στιγμή θα μπορούσε ως Θεός ο ίδιος να μας ρίξει μια αντάρα κακιά και να μας αφανίσει, Εκείνος με αγάπη παρακαλούσε «Πατέρα, συγχώρεσέ τους, γιατί δεν ξέρουν τι κάνουν» [10]. Και γιατί όλα αυτά; Για την σωτηρία του κόσμου. Γιατί Εκείνος με τη δική Του θυσία θέλησε να σηκώσει στις πλάτες Του τις αμαρτίες μας [11].

Ξέρετε, πολλές φορές σκέπτομαι, πως ακόμα και εντελώς άθεος να είναι κάποιος, δεν μπορεί να μην συγκλονιστεί από αυτήν την ιστορία, από αυτή τη μορφή, από αυτό το φρικτό δράμα. Και, συνήθως, τέτοιες μέρες είναι πολλές οι αφορμές που μου δίνονται για να θλίβομαι. Όχι γιατί ως χριστιανή αναβιώνω τα Πάθη Του και το Μαρτύριό Του. Αυτό είναι προσωπική υπόθεση του καθενός αν και πώς θα το βιώσει και θα το συναισθανθεί. Με θλίβει όμως το γεγονός πως έχουμε χάσει το μέτρο. Πως εορτάζουμε για το θεαθήναι.

Κάποτε, τον προηγούμενο -όπως συνηθίζω να λέω- αιώνα, η τηλεόραση έπαιζε όλη μέρα πένθιμη κλασσική μουσική και μόνο. Τα μαγαζιά ανοίγανε μεν αλλά μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας της Αποκαθήλωσης. Κανείς δεν διανοείτο να βγει σε νυχτερινό μαγαζί για διασκέδαση την Σταυρωμένη Παρασκευή. Κι αν κάποιοι το έκαναν φαινόντουσαν στη συλλογική συνείδηση, ίσως και στη δική τους, ως εκτός τόπου και χρόνου, το ελάχιστο… Οι μανάδες μας πρωί-πρωί μας δίνανε να πιούμε ξύδι, θεονήστικα, εις ανάμνησιν του όξους που ποτίσανε τον Χριστό στον Σταυρό. Οι καμπάνες στις εκκλησιές χτυπούσαν πένθιμα όλη μέρα. Καμιά νοικοκυρά δεν μαγείρευε σπίτι της, ήταν (και είναι) αυστηρή νηστεία, λάδι δεν μας δίνανε ούτε σε εμάς στα παιδιά, όλοι τρώγαμε ό,τι βρίσκονταν πρόχειρο – συνήθως ψωμί και ελιές και χαλβά. Οι παπάδες χαίρονταν να βλέπουν παιδιά στις λειτουργίες και κανείς δεν ενοχλούνταν από την βοή που μπορεί να έκαναν κάποια νήπια. Εκείνα τα χρόνια δεν θα υπήρχε κανείς να σου πει πως αυτές οι Ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας είναι για μεγάλους μόνο και πως οι γονείς θα έπρεπε να κρατούν τα μικρά τους στο σπίτι για να μην ενοχλείται το εκκλησίασμα από τις παιδικές φωνούλες… Οι γυναίκες μαζεύανε ή αγόραζαν λουλούδια και τα προσφέρανε την Μ. Πέμπτη στον Εσταυρωμένο. Από αυτά τα λουλούδια θα στολίζανε οι ίδιες τους Επιταφίους την επομένη. Όλοι με τον τρόπο τους μετείχαν στην Εβδομάδα των Παθών. Τηρώντας τα έθιμα και τις παραδόσεις μας. Η φύση η ίδια κάθε χρόνο πενθούσα, με συννεφιά και βροχούλα και κρυαδάκι δήλωνε τον ασπασμό της στο Θείο Μαρτύριο.  Απ’ όλα αυτά, θα έλεγα πως μόνο η φύση εξακολουθεί με την ίδια συνέπεια και συμπεριφέρεται με τον δέοντα και αρμόζοντα σεβασμό σε αυτή τη μέρα…

Αισθάνομαι τυχερή που τα έζησα αυτά. Έχω να μεταδώσω στο παιδί μου ωραίες εικόνες, να μεταγγίσω ωραίες παραδόσεις, να διδάξω ορθή πίστη. Να το μάθω πως το ρούχο είναι για να μην κρυώνουμε,  το φαϊ για να μην πεινάμε, το χρήμα για να μας υπηρετεί και όχι το αντίθετο. Να το μάθω πως δεν θα πεθάνει αν νηστέψει. Να καταλάβει τι θα πει σέβομαι, αποδίδω τιμή, συγκρατούμαι, απέχω. Να του μάθω πως η επίδειξη, το περιτύλιγμα και το λούστρο κάποια στιγμή φθείρονται και δεν πρέπει να γίνονται αυτοσκοπός. Ότι είναι μη υλικά τα πράγματα που θα του προσδώσουν αξία ως άνθρωπο… Ότι είναι μη υλικά τα πράγματα που θα του φέρουν ισορροπία και χαρά στην ψυχή του.

[1] Ο πρώτος στίχος από τα κάλαντα της Μ. Παρασκευής, όπως αυτά τα γνωρίζουμε στη Θεσσαλία. Είναι γνωστά αλλιώς και ως το Μοιρολόϊ της Παναγίας. Το έθιμο καλεί κάθε Μ. Παρασκευή πρωί τα αγόρια μόνο να τραγουδούν από πόρτα σε πόρτα το Μοιρολόϊ και να ενημερώνουν με αυτόν τον τρόπο για το τραγικό συμβάν της ημέρας, τη Σταύρωση του Ιησού.

[2] Κατά τα χρόνια του Ιησού, στην ρωμαιοκρατούμενη τότε Ιουδαία, όσους  θεωρούσαν ως εγκληματίες  τους οδηγούσαν στον θάνατο δια της σταυρώσεως. Αυτό ήταν ένα μαρτύριο κατά τη διάρκεια του οποίου ο άνθρωπος σταυρωνόταν επί ξύλου με καρφιά και αφηνόταν να πεθάνει. Σε περίπτωση που ήθελαν να επισπεύσουν το μαρτύριο προς την τελική λήξη του, έσπαζαν τα σκέλη του εσταυρωμένου με ένα μεγάλο ξύλινο σφυρί. Στην περίπτωση της σταυρώσεως του Θεανθρώπου, αυτό δεν έγινε γιατί ο Ιησούς είχε ήδη εκπνεύσει όταν πήγαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες να το κάνουν, οπότε και πιστοποίησαν τον θάνατό του λογχίζοντας με ρομφαία τα πλευρά του.

[3] Αγαπάτε αλλήλους: σημαίνει «να αγαπάτε ο ένας τον άλλον». «Εντολήν  καινήν σας δίδω, Να αγαπάτε αλλήλους∙ καθώς εγώ σας ηγάπησα, και σεις να αγαπάτε αλλήλους. Εκ τούτου θέλουσι γνωρίσει πάντες ότι είσθε μαθηταί μου, εάν έχητε αγάπην προς αλλήλους.» (Ιωάννης, ιγ΄:34-35). Το συγκεκριμένο εδάφιο ο Ιησούς το είπε κατά τη διάρκεια του Μυστικού Δείπνου, αφού έφυγε ο Ιούδας ο Ισκαριώτης για να τον προδώσει.  Στη συνέχεια ενημέρωσε τους υπόλοιπους μαθητές του σχετικά με τα γεγονότα που πρόκειται να ακολουθήσουν, τους έδωσε οδηγίες πώς να τα αντιμετωπίσουν και να τους ανέλυσε βασικά θέματα πίστεως, που διευκρινίζουν ποια είναι η σωστή σχέση των πιστών μαζί Του καθώς και με τον Πατέρα και με το Άγιο Πνεύμα.

[4] Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθο βαλέτω: σημαίνει «αυτός που δεν έχει καμία αμαρτία ας ρίξει πρώτος την πέτρα». Η ακριβής έκφραση είναι «ὁ ἀναμάρτητος ὑμῶν πρῶτος βαλέτω λίθον ἐπ’ αὐτήν»  (Ιωάν. 8,7). Την φράση αυτή είπε ο Ιησούς σε απάντηση στους γραμματείς και στους Φαρισαίους, όταν του παρουσίασαν μία γυναίκα μοιχαλίδα, η οποία κατά τον νόμο του Μωϋσέως έπρεπε να τιμωρηθεί δια λιθοβολισμού μέχρι θανάτου.

[5] Παραβολή: Η παραβολή είναι μια ανεπτυγμένη παροιμία, που αποτελεί αφήγηση “πλαστών” γεγονότων, τα οποία όμως είναι δυνατόν να συμβούν. Συνεπώς η παραβολή δεν συγγενεύει ούτε με τον μύθο, όπου μπορεί να περιγράφονται απίθανα γεγονότα, ούτε με την αλληγορία της οποίας τα πρόσωπα και πράγματα είναι ιδεατά. Πρότυπα παραβολικής διδασκαλίας αποτελούν οι παραβολές του Ιησού Χριστού, που αναφέρονται στη Καινή Διαθήκη, με τις οποίες προκαλούσε την προσοχή και το ενδιαφέρον των ακροατών του και τους εισήγε με φυσικές και ζωηρές εικόνες στην κατανόηση των υπερκόσμιων αληθειών και μυστηρίων της βασιλείας Του. Κατά τους ειδικούς οι παραβολές που αναφέρονται στα ιερά ευαγγέλια είναι 74 συναριθμουμένων και των μεταφορών. Μερικές εξ αυτών αναφέρονται και από δύο ή τρεις ευαγγελιστές. Ο ίδιος ο Ευαγγελιστής Ιωάννης τις αποκαλεί “παροιμίες”. (πηγή: Wikipedia.org)

[6] Κυριακή Προσευχή: γνωστότερο σε όλους ως «Πάτερ Ημών». Η Προσευχή αυτή παραδόθηκε από τον ίδιο τον “Κύριον” Ιησού Χριστό (εξ ου και ο χαρακτηρισμός “Κυριακή”), στους μαθητές του, όπως αυτή αναφέρεται στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο στο κεφάλαιο 6.9-13.

[7] Ανεξίκακος: αυτός που ανέχεται το κακό χωρίς να κρατά ο ίδιος κακία.

[8] Ταπεινός: ο έχων ταπεινούς, ήτοι σεμνούς τρόπους. Αυτός που προέρχεται από ταπεινή, ήτοι φτωχική κοινωνικά καταγωγή.

[9] Αναφορά στον αρχαίο ημών φιλόσοφο Σωκράτη, ο οποίος καταδικάστηκε σε θάνατο πίνοντας δηλητήριο, το ονομαζόμενο «κώνειο», επειδή κατηγορήθηκε ότι «δίδασκε δαιμόνια καινά», δηλαδή ότι δίδασκε νέους θεούς και με αυτόν τον τρόπο έδειχνε ασέβεια προς την τότε πίστη των Ελλήνων στο Δωδεκάθεο και διέφθειρε τους νέους. Ο Σωκράτης ήταν ίσως ο πρώτος κατά την αρχαιότητα που αναφέρθηκε στην ύπαρξη ενός και μόνο Θεού. Δέχτηκε την τιμωρία και ήπιε το κώνειο, χωρίς να αναιρέσει τις διδαχές του και σεβόμενος τους νόμους που τον καταδίκασαν.

[10] «Πάτερ, άφες αυτοίς· ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» (Λκ. 23,34).

[11] «Ίδε  ο   αμνός  του   Θεού  ο  αίρων    την   αμαρτίαν   του   κόσμου.»  (Ιω. α’, 29).