«Η Κύπρος στην ποίηση του Σεφέρη – Εισαγωγή και ανάλυση του ποιήματος ‘ΕΛΕΝΗ’», γράφει ο Δρ. Ιωσήφ Σ. Ιωσηφίδης

Απόψε στη Λόγω Γραφής ξεκινά άλλη μία συνεργασία. Αυτή τη φορά η αγκαλιά μας πλάτυνε περισσότερο για να χωρέσει μέσα μια Ελλάδα ακόμα, μια όχι και τόσο μακρινή πατρίδα ακόμα των ελληνικών γραμμάτων και των τεχνών, την Κύπρο.

Κάθε πρώτη έκαστου μήνα θα δημοσιεύεται στις 9 το βράδυ η νέα μας στήλη «Λόγω Γραφής… ἐς γῆν ἐναλίαν Κύπρον». Συνεργάτες μας και οικοδεσπότες της στήλης αυτής έχουμε την τιμή να είναι Α) ο Δρ. Ιωσήφ Σ. Ιωσηφίδης, συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας, ερευνητής και Ακαδημαϊκός καθώς επίσης και Β) η Δρ. Κατερίνα Τρύφωνος, συγγραφέας, δοκιμιογράφος, ερευνήτρια, Ακαδημαϊκός. Στο λογοτεχνικό μας αυτό ταξίδι, συν τω χρόνω, θα προστεθούν και άλλοι Κύπριοι λογοτέχνες.

Η 1 Οκτωβρίου επιλέχθηκε επί τούτου ως ημέρα έναρξης της συνεργασίας μας, μιας και σαν σήμερα γιορτάζεται η Ημέρα της Ανεξαρτησίας της Κύπρου κι απέκτησε έτσι αυτή η μέρα για εμάς μια ιδιαίτερη βαρύτητα, έναν βαθύ συμβολισμό.

Η θεματολογία της στήλης θα είναι ποικίλη, πάντα εντός των λογοτεχνικών ορίων. Πιο συγκεκριμένα θα παρουσιάζονται:

1) Κορυφαία ποιήματα Νομπελιστών ή κλασικών (Δάντης, Σέξπηρ, Μποντλέρ, Ρεμπώ, Έλιοτ, Καβάφης, Σεφέρης, Ελύτης, Παλαμάς κ.ά.) με συνοπτική ανάλυση. Στο τέλος, παρουσίαση του ποιήματος στα Ελληνικά και σχεδόν πάντα στα Αγγλικά σε μετάφραση συνήθως του Δρ. Ιωσήφ Σ. Ιωσηφίδη.

2) Εκτενής ανάλυση πάνω σε σπουδαία ποιήματα, που δεν τους δόθηκε η ανάλογη σημασία μέχρι σήμερα ή μια πλήρης/σφαιρική ανάλυση, π.χ. Έγκωμη, του Σεφέρη.

3) Χαρακτηριστικά ποιήματα Κυπρίων και Ελλήνων, που ανοίγουν νέα σελίδα στη Λογοτεχνία, π.χ. Έλληνες: Γ. Δάγλα, Κ. Εξάρχου, Σωτ. Παστάκα, Ντ. Χριστιανόπουλου κ.λπ. ή Κύπριοι: Κώστας Μόντης, Κυριάκος Χαραλαμπίδης, Παντελής Μηχανικός, Θεοδόσης Νικολάου, Θεοκλής Κουγιάλης, κ.ά.

4) Δοκίμια/Μελέτες βαθύτερων αναζητήσεων πάνω στην ποίηση, π.χ. από ποιους επηρεάστηκε ο Καβάφης (Γάλλοι, Άγγλοι, Λατίνοι, Σοφιστές κ.λπ.) και πόσο αυθεντικός τελικά είναι.

5) Δοκίμια/Μελέτες σε θέματα Παιδείας, Αγωγής Νέων, Αξιών, Αρχών, Κοινωνίας, Γλώσσας, Δημιουργικής Σκέψης (κείμενα κυρίως της Δρ. Κατερίνας Τρύφωνος, ενίοτε του Δρ. Ιωσήφ Σ. Ιωσήφ).

Καλωσορίζουμε και χαιρετίζουμε τους νέους μας συνεργάτες και ευχόμαστε μια μακρά και καρποφόρα πορεία!

Για τη Λόγω Γραφής,

Κατερίνα Ευαγγέλου-Κίσσα

 

 


Καλό μήνα και από την Κύπρο, φίλοι αναγνώστες (και συνεργάτες) της Λόγω Γραφής!

 

Εισαγωγή: O Σεφέρης και η Κύπρος – Μέρος Α’

 

Ο Σεφέρης πρωτογνώρισε τον κόσμο της Κύπρου το 1953. Γοητεύτηκε από τους μύθους και την Ιστορία της, φωτογράφησε μνημεία και λεπτομέρειες από εκκλησίες αρχιτεκτονική, εκφράσεις της Παράδοσης. Σχεδόν ταυτίστηκε με το νησί. Ως Σμυρνιός ένιωθε ισχυρούς δεσμούς μαζί του, αφού και η Κύπρος και η Ιωνία, αποτελούν τον αλύτρωτο Ελληνισμό, με πανάρχαια Ελληνική παράδοση, τέχνη και γραμματεία.

Ο Σεφέρης μέχρι το 1953 ένιωθε πρόσφυγας, ταξιδιώτης. Μα όταν πάτησε πόδι στην Κύπρο ένιωσε νέος Τεύκρος, είδε τη μεγαλόνησο ως νέα πατρίδα, ως δεύτερη Σμύρνη. Η συλλογή του Σεφέρη «Κύπρον ου μ’ θέσπισεν…» αναφέρεται στην Κύπρο την οποία αγάπησε στις 3 επισκέψεις του στο διάστημα 1953-56 . Η φράση είναι παρμένη απ’ την τραγωδία «Ελένη», του Ευριπίδη. Την είπε ο Τεύκρος μετά την άλωση της Τροίας όταν ο Απόλλων του όρισε να εγκατασταθεί στην Κύπρο: ‘…ες γην εναλίαν Κύπρον, ου μ’ θέσπισεν οικείν Απόλλων’. Με τη φράση ο ποιητής υπονοεί πως ήταν γραφτό να γνωρίσει την Κύπρο. «Τα ποιήματα της συλλογής αυτής’ γράφει σε επεξηγηματικό σχόλιό του ‘μου δόθηκαν το φθινόπωρο του 53 όταν ταξίδεψα πρώτη φορά στην Κύπρο. Ήταν η αποκάλυψη ενός κόσμου και ήταν ακόμη η εμπειρία ενός ανθρώπινου δράματος, που όποιες και να’ ναι οι σκοπιμότητες της καθημερινής συναλλαγής, μετρά και κρίνει την ανθρωπιά μας. Ξαναπήγα στο νησί το 54…. Και συλλογιζόμουν πως αν έτυχε να βρω στην Κύπρο τόση χάρη, είναι ίσως γιατί το νησί αυτό μου έδωσε ό,τι είχε να μου δώσει σ’ ένα πλαίσιο αρκετά περιορισμένο για να μην εξατμίζεται, όπως στις πρωτεύουσες του μεγάλου κόσμου, η κάθε αίσθηση και αρκετά πλατύ για να χωρέσει το θαύμα. Είναι περίεργο να το λέει κανείς σήμερα. Η Κύπρος είναι ένας τόπος όπου το θαύμα λειτουργεί ακόμα». Το θαύμα αυτό προσπαθεί να ‘εισάξει’ στην ποίησή του.

-*-

Η Ποιητική Συλλογή «Κύπρον ου μ’ θέσπισεν…» μετονομάστηκε σε ‘ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΚΑΤΑΣΤΡΩΜΑΤΟΣ Γ’ και περιέχει τα ακόλουθα 18 ποιήματα που ο Σεφέρης τα ως ειδική ενότητα στη συνολική Συλλογή του.

Αγία Νάπα Α’, Όνειρο, Λεπτομέρειες στην Κύπρο, Επικαλέω τοι τον θεόν…,

Ελένη, Αγία Νάπα Β’, Μνήμη Α’, Ο Δαίμων της Πορνείας,

Στα περίχωρα της Κερύνειας, Πραματευτής από τη Σιδώνα,

Τρεις μούλες, Πενθεύς, Νεόφυτος ο Έγκλειστος μιλά…, Μνήμη Β’,

Σαλαμίς της Κύπρος, Ευριπίδης Αθηναίος, Έγκωμη, Οι γάτες του Άη Νικόλα

Θα παρουσιάσω σε περιεκτική ανάλυση τα 4 που κρίνω ότι αποδίδουν τον κύριο όγκο των συναισθημάτων του Σεφέρη για το δράμα της Κύπρου και του Ελληνισμού, απ’ τα αρχαία χρόνια ως τον Εμφύλιο και τον αγώνα της Κύπρου. Από τα άλλα ας αναφέρω:

α) το ‘Ο Δαίμων της Πορνείας’, όπου η δολοφονία του Πέτρου Α’ το τίμημα της ύβρεως

β) το ‘Νεόφυτος ο Έγκλειστος μιλά’, όπου ο άγιος χλευάζει τους ξένους που δεν ξέρουν τι είναι πόλεμος για την πίστη του Χριστού και τι ψυχή του ανθρώπου

γ-δ) τα ‘Μνήμη Α’ και ‘Μνήμη Β’ που μιλούν για την Ιωνία που συνδέεται με την Κύπρο,

ε-στ) Ο ‘Ευριπίδης’ σπαράσσεται από σκυλιά, και ο ‘Πενθεύς’ από τις Βάκχες, που δημιουργεί συνειρμούς για την άθλια μοίρα οραματιστών/ αγωνιστών και της Κύπρου.

ζ-η) Το ‘Αγία Νάπα Α με το ασυνήθιστο φως του ήλιου της Κύπρου και το χρυσό δίχτυ και το ‘Αγία Νάπα Β’ όπου ένας στεγνός αέρας οσμίζεται φλουριά και θα προδώσει.

θ) Το ‘Λεπτομέρειες στην Κύπρο’ μιλά για ‘τη φωνή πατρίδας, βγαλμένη απ’ τα παλιά νεύρα του ξύλου’ και αναφέρονται αρκετές κυπριακές λέξεις π.χ. καμαροφρύδης, πλουμίζει, παραυλακιστής, παραζυγιαστής, παραμυλωνάς, κατάλαλο, αποστρέφουσα τα νήπια, αποκαλόγρια, κολόκα …ως και την ομηρική λέξη το αλακάτιν (η ηλακάτη) !

-*-

Ποίημα ‘Ελένη’

Στο ποίημα ‘Ελένη’ ο Σεφέρης συμπλέκει πραγματικότητα με μύθο, και συγκεκριμένα τη συναισθηματική κατάσταση και τις σκέψεις του με τα αντίστοιχα του Τεύκρου καθώς έρχεται στην Κύπρο διωγμένος από την πατρίδα του Σαλαμίνα, με τη λήξη του Τρωϊκού Πολέμου. Η συνάντησή του εδώ με την Ελένη, φέρνει τον ήρωα αντιμέτωπο με τη τραγική διαπίστωση πως ο δεκαετής πόλεμος με τους χιλιάδες νεκρούς έγινε για ένα είδωλο, για ένα σύννεφο, αφού η πραγματική Ελένη δεν έφτασε ποτέ στην Τροία.

Ο Γιώργος Σεφέρης φτάνει στην Κύπρο το 1953, έχοντας βιώσει τις τραγικές για την Ελλάδα συνέπειες του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου και φυσικά του Εμφυλίου Πολέμου. Οι Έλληνες πλήρωσαν βαρύ αιματηρό τίμημα σε ανθρώπινες ζωές, όπως και παλιά, το 1922, στην πατρίδα του ποιητή, την Ιωνία. Το 1953, στην Κύπρο, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος έχει ξεκινήσει προσπάθειές για να τερματιστεί η Αγγλική κυριαρχία. Ο ποιητής, ως έμπειρος πρέσβης, αντιλαμβάνεται τα προμηνύματα ενός νέου πολέμου.

Η αντιπολεμική διάθεση του Σεφέρη εκφράζει απλώς τη γενική σκέψη του πως ‘κάποτε πρέπει να τελειώσουν οι πόλεμοι με τις αμέτρητες εκατόμβες των νεκρών’. Η φωνή του ποιητή διαπλέκεται με τη φωνή του Τεύκρου, με το κελάηδημα των αηδονιών να λειτουργήσει ως το σημείο ένωσης των δυο εποχών και μοτίβο που συνέχει δομικά τις τρεις ενότητες του ποιήματος. Όμως, το γλυκό κελάηδημα των αηδονιών της γαλήνιας φύσης βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τα συναισθήματα του ποιητή και του Τεύκρου.

Ο ποιητής, μη μπορώντας να κοιμηθεί, απευθύνει τον λόγο σ’ αυτό το ντροπαλό πουλί, που το τραγούδι του ‘διατρέχει’ χωρικά και χρονικά τον τόπο της Κύπρου. Το εύθυμο τραγούδι της μουσικής ευδαιμονίας συντροφεύει τη δύσκολη πορεία των ψυχών των ανθρώπων που πέθαναν και ‘που ξέρουν πως δε θα γυρίσουν’. Ωστόσο, το αηδόνι συνοδεύει με το τραγούδι του και τις πράξεις των ανθρώπων, τον βίο του τόπου, τις μάχες του χτες για την ελευθερία, όπως τώρα  που εγείρεται ως ‘ξαγριεμένη σκλάβα’.

Στη δεύτερη οπτική, εκείνη του Τεύκρου, που φτάνει, όπως και ο Σεφέρης, για πρώτη φορά στην Κύπρο, ο ήρωας αφήνεται στις σκέψεις του, αναρωτιέται αν γνωρίζει κανείς τις Πλάτρες ή την Κύπρο. Μετά από δέκα χρόνια πολέμου στην Τροία, αντιμέτωπος με τις τρέλες ανθρώπων και θεών, αναγκάζεται να έρθει σ’ αυτό το νησί. Το ίδιο και ο Σεφέρης που, ως διπλωμάτης, αναγκάστηκε να ταξιδέψει σε πολλά μέρη, να γνωρίσει τα τραγικά συμβάντα εξαιτίας της τρέλας των ανθρώπων (Β’ Παγκόσμιος, Εμφύλιος).

Η μοίρα του Τεύκρου καθορίζεται από την αυτοκτονία του αδερφού του Αίαντα (‘το στερνό σπαθί’) κι από το χρησμό του Απόλλωνα που τον φέρνει στην Κύπρο (‘σ’ αυτό το γυρογιάλι’) όπου ιδρύσει νέα Σαλαμίνα – στο νησί όπου γεννήθηκε η Αφροδίτη. Η εμφάνιση του φεγγαριού καθώς κινείται προς τον Αντάρη, το φωτεινότερο αστέρι του αστερισμού του Σκορπιού, δίνει τη σκέψη στον Τεύκρο πως καθετί μπορεί να αλλάξει μορφή, ακόμη και η ίδια η πραγματικότητα. Πού είναι η αλήθεια, όταν τίποτα δεν είναι δεδομένο και όταν καθετί μπορεί ν’ αποκτήσει διαφορετική εικόνα; Ο ίδιος, ως άριστος τοξότης, έχει τη μοίρα ενός ανθρώπου που ‘ξαστόχησε’. Ο Τεύκρος μοιάζει τώρα να ελέγχει τη ζωή του, ξέροντας ότι οι βεβαιότητες έχουν ανατραπεί. Είναι και όσα έχουν προηγηθεί στην Αίγυπτο, όπου πήγε, λίγο προτού έρθει στην Κύπρο, και ανακάλυψε την Ελένη εκεί, αντί στην Τροία!! ‘Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο Σκάμαντρο. / Ήταν εκεί, στα χείλια της ερήμου∙ την άγγιξα μου μίλησε:…/ «Δεν είν’ αλήθεια…/«Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι. / Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία’.

Τα λόγια της Ελένης είναι παρμένα από τον ‘Φαίδρο’ του Πλάτωνα, που διέσωσε τους στίχους αυτούς από την παλινωδία του λυρικού ποιητή Στησίχορου. Η Ελένη δεν πήγε  ποτέ στην Τροία, δεν ήταν υπεύθυνη για τον Τρωϊκό, ούτε ήθελε όσα συνέβησαν εκεί.

Ο Τεύκρος ‘αγγίζει’ την Ελένη και μας την περιγράφει για να πιστέψουμε ότι ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα (πλούσιο στήθος, ήλιος στα μαλλιά, ωραίο σώμα, φως σε ώμους, μηρούς, γόνατα). Ο Όμηρος δεν την περιέγραψε, για να τη φανταζόμαστε.

Η Ελένη ήταν στην Αίγυπτο (όπως και στην τραγωδία του Ευριπίδη ‘Ελένη’) ενώ στην Τροία βρισκόταν ένα είδωλό της. Ο Πάρης κοιμόταν μ’ έναν ίσκιο, όχι με την Ελένη, ενώ οι Έλληνες σφάζονταν επί δέκα χρόνια, για ένα είδωλο ‘ένα πουκάμισο αδειανό’.

Η πλάνη αυτή των θεών θα προκαλέσει συμφορές στους Έλληνες για μια δεκαετία με ‘χιλιάδες ψυχές ριγμένες σαν το σιτάρι στις μυλόπετρες’. Κι όλα αυτά ‘για ένα τίποτα’, για τον κυματισμό ενός λινού υφάσματος, ‘για ένα σύννεφο, για το τίναγμα των φτερών μιας πεταλούδας, για το πούπουλο ενός κύκνου, ένα άδειο πουκάμισο, για μια Ελένη’.

Ο Τεύκρος αναλογίζεται τη ματαιότητα του πολέμου, ότι όλες οι θυσίες έγιναν χωρίς κανέναν ουσιαστικό λόγο. Γιατί πέθαναν τόσοι άνθρωποι ακόμα κι ο αδελφός του Αίας;

Ρωτάει, λοιπόν, ο Τεύκρος το αηδόνι, ‘τ’ είναι θεός; τι μη θεός; και τι τ’ ανάμεσό τους;’ Μια απορία που αναδεικνύει τον συγκλονισμό του ήρωα για το αν όντως υπάρχουν θεοί, και ποια είναι η πραγματική φύση τους, ο σκοπός τους. Μήπως ο αρχαίος δόλος; Αν οι θεοί προκαλούν τόση συμφορά (στους Έλληνες) γιατί να τους πιστεύει κάποιος;

Στην τρίτη ενότητα του ποιήματος ταυτίζονται οι σκέψεις του Τεύκρου και του ποιητή για το ποιες είναι επιτέλους οι αλήθειες της ζωής, που αλλοιώνει η πλάνη. Ο Τεύκρος στον Τρωικό Πόλεμο έζησε μια απάτη, για χάρη μιας γυναίκας που ‘απουσίαζε’ ο δε Σεφέρης γνώρισε τις συμφορές των Ελλήνων (Μικρασιατική Καταστροφή, 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος και Εμφύλιος) και αναρωτιέται ποιος ήταν τελικά ο λόγος που οι Έλληνες σκοτώθηκαν κατά χιλιάδες σ’ αυτά τα πεδία των μαχών. Μήπως ήταν θύματα ξένων συμφερόντων που έπαιρναν από τους Έλληνες χωρίς ν’ ανταποδίδουν δίκαια;

Ως πρέσβης ‘διάβασε’ τις ψευδοϋποσχέσεις Αγγλίας και Η.Π.Α., ιδίως της Αγγλίας που ποτέ δεν θα συναινούσε να δικαιωθούν οι προσδοκίες του Ελληνισμού της Κύπρου.

Το αηδόνι, μάρτυρας των γεγονότων, δακρύζει νιώθοντας τον Τεύκρο που είχε πια  αντιληφθεί τη μάταιη θυσία των Αχαιών για μια Ελένη που δεν υπήρχε στην Τροία. Αράζει ο ήρωας μαζί με την πλάνη. Γνωρίζει την αλήθεια για την εξαπάτηση, ‘αν είναι βέβαια κι αυτό αλήθεια’, αφού ο ήρωας αμφιβάλλει για όλα, ακόμα και για την αλήθεια. Το τραγικό σημείο του ποιήματος του ποιητή-πρέσβη είναι το εξής: Πόσο αλήθεια είναι ότι οι άνθρωποι δε θα εξαπατηθούν πάλι με τον δόλο των θεών (ή των ισχυρών) και δεν θα πάρουν όπλα για ένα νέο μάταιο αγώνα; Ρωτούν επαναληπτικά, ο Τεύκρος και ο Σεφέρης, άρα αμφισβητούν, δυσπιστούν. Ο ολέθριος πόλεμος ξέρει να επιστρέφει.

Οι θάνατοι, οι καταστροφές, διαλύουν την εμπιστοσύνη των ανθρώπων στους ‘θεούς’, στους ισχυρούς που για τα συμφέροντα τους σύρουν τους μικρούς σε όλεθρο φρικτό.

Οι τελευταίοι στίχοι συνιστούν το φιλοσοφικό και πολιτικό συμπέρασμα του Σεφέρη, ό,τι οι άνθρωποι δεν μαθαίνουν από τα λάθη τους, έστω και αν υπέφεραν από πλάνες, εξαπατήσεις και καταστροφές. Πιθανό να εξαπατηθούν και οι απόγονοι, έστω και αν γνωρίζουν τι έπαθαν οι πρόγονοί τους, έστω και αν ‘έχουν δει τον ποταμό Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια…και πως τόσος πόνος τόση ζωή πήγαν στην άβυσσο’ χωρίς κανέναν λόγο. Θα πολεμήσουν ξανά ‘για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη.’ Παραλογισμός, ματαιότητα, αφού οι ισχυροί θα ωθούν πάλι τους μικρούς σε πόλεμο.

Στο ποίημα ο Σεφέρης βλέπει τον δόλο της Αγγλίας να υποσκάπτει τον Κύπριο αγώνα.

-*-

ΕΛΕΝΗ

«Τ’ αηδόνια δε σ’ αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες»[1]

Αηδόνι ντροπαλό, μες στον ανασασμό των φύλλων,

συ που δωρίζεις τη μουσική δροσιά του δάσους

στα χωρισμένα σώματα και στις ψυχές

αυτών που ξέρουν πως δε θα γυρίσουν.

Τυφλή φωνή, που ψηλαφείς μέσα στη νυχτωμένη μνήμη

βήματα και χειρονομίες· δε θα τολμούσα να πω φιλήματα·

και το πικρό τρικύμισμα της ξαγριεμένης σκλάβας.

«Τ’ αηδόνια δε σ’ αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες».

Ποιές είναι οι Πλάτρες; Ποιός το γνωρίζει τούτο το νησί;

Έζησα τη ζωή μου ακούγοντας ονόματα πρωτάκουστα:

καινούριους τόπους, καινούριες τρέλες των ανθρώπων

ή των θεών·

η μοίρα μου που κυματίζει

ανάμεσα στο στερνό σπαθί ενός Αίαντα[2]

και μιαν άλλη Σαλαμίνα

μ’ έφερε εδώ σ’ αυτό το γυρογιάλι.[3]

Το φεγγάρι

βγήκε απ’ το πέλαγο σαν Αφροδίτη·[4]

σκέπασε τ’ άστρα του Τοξότη, τώρα πάει νά ‘βρει [5]

την καρδιά του Σκορπιού, κι όλα τ’ αλλάζει. [5]

Πού είν’ η αλήθεια;

Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο τοξότης·

το ριζικό μου, ενός ανθρώπου που ξαστόχησε. [6]

Αηδόνι ποιητάρη, [7]

σαν και μια τέτοια νύχτα στ’ ακροθαλάσσι του Πρωτέα [8]

σ’ άκουσαν οι σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν το θρήνο, [9]

κι ανάμεσό τους —ποιός θα το ’λεγε— η Ελένη!

Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο Σκάμαντρο.

Ήταν εκεί, στα χείλια της ερήμου· την άγγιξα, μου μίλησε: [10]

«Δεν είν’ αλήθεια, δεν είν’ αλήθεια» φώναζε.

«Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι.

Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία».

Με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στα μαλλιά, κι αυτό το ανάστημα

ίσκιοι και χαμόγελα παντού

στους ώμους στους μηρούς στα γόνατα·

ζωντανό δέρμα, και τα μάτια

με τα μεγάλα βλέφαρα,

ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα. [11]

Και στην Τροία;

Τίποτε στην Τροία — ένα είδωλο.

Έτσι το θέλαν οι θεοί.

Κι ο Πάρης, μ’ έναν ίσκιο πλάγιαζε σα να ήταν πλάσμα ατόφιο· [12]

κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια.

Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα.

Τόσα κορμιά ριγμένα

στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης·

τόσες ψυχές

δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι.

Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα

για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη

μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου

για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη.

Κι ο αδερφός μου; [13]

Αηδόνι αηδόνι αηδόνι,

τ’ είναι θεός; τι μη θεός; και τι τ’ ανάμεσό τους; [14]

«Τ’ αηδόνια δε σ’ αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες».

Δακρυσμένο πουλί,

στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη

που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα, [15]

άραξα μοναχός μ’ αυτό το παραμύθι, [16]

αν είναι αλήθεια πως αυτό ειναι παραμύθι,

αν είναι αλήθεια πως οι ανθρώποι δε θα ξαναπιάσουν

τον παλιό δόλο των θεών·

αν είναι αλήθεια

πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια,

ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη

ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος, που ωστόσο

είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια,

δεν το ’χει μες στη μοίρα του ν’ ακούσει

μαντατοφόρους που έρχουνται να πούνε [17]

πως τόσος πόνος τόση ζωή

πήγαν στην άβυσσο

για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη.

Γιώργος Σεφέρης

  1. Κύπρον, οὗ μ᾿ ἐθέσπισεν. Αθήνα: Ίκαρος. Και στον συγκεντρωτικό τόμο: Γιώργος Σεφέρης. [1972] 1985. Ποιήματα. 15η έκδ. Αθήνα: Ίκαρος.

Σημειώσεις Ι. Σ. Ιωσηφίδη

[1] Πλάτρες: χωριό της Κύπρου στις πλαγιές του όρους Τρόοδος, κοσμικό θέρετρο στα χρόνια της αγγλοκρατίας.

[2] στ. 14-15: το στερνό σπαθί: το σπαθί με το οποίο αυτοκτόνησε ο Αίας, γεγονός που στάθηκε αιτία να εξοριστεί ο Τεύκρος και να εγκατασταθεί στη Σαλαμίνα της Κύπρου (μιαν άλλη Σαλαμίνα).

[3] γυρογιάλι: ακτή.

[4] στ. 17: σαν Αφροδίτη: όπως η Αναδυόμενη Αφροδίτη, που κατά την παράδοση αναδύθηκε από τον αφρό της θάλασσας στην Πάφο της Κύπρου (Κύπρις, Παφία).

[5] Τοξότης· Σκορπιός: αστερισμοί.

[6] ξαστοχώ: αστοχώ.

[7] στ. 23: ποιητάρη: ο χαρακτηρισμός αυτός του αηδονιού, καθώς και δακρυσμένο πουλί πιο κάτω (στ. 54) ανήκει στον Ευριπίδη. Στην Κύπρο ποιητάρης λέγεται σήμερα ο λαϊκός ποιητής. Ο Σεφέρης χρησιμοποιεί εδώ μια λέξη τοπική.

[8] Πρωτέας: (Πρωτεύς)· θαλασσινός δαίμονας, που άλλαζε συνεχώς μορφή και κατά τον Ευριπίδη βασιλιάς της Αιγύπτου.

[9] στ. 25: σκλάβες Σπαρτιάτισσες: πρόκειται για τις Σπαρτιάτισσες γυναίκες στην Αίγυπτο, που αποτελούν το χορό της τραγωδίας του Ευριπίδη.

[10] χείλια: (της ερήμου)· εδώ η άκρη (της ερήμου).

[11] Δέλτα: το Δέλτα του Νείλου.

[12] ατόφιος: γνήσιος.

[13] αδερφός: Αίας ο Τελαμώνιος.

[14] στ. 52: τι ‘ναι θεός κτλ.: πρόκειται για μετάφραση στίχου του Ευρυπίδη (Ελένη, 1137): «ό,τι θεός ή μη θεός ή το μέσον, τις φησ’ ερευνήσας βροτών…;» δηλ. ποιος άνθρωπος μπορεί να βρει και να πει τι είναι θεός κτλ.

[15] τάζω: υπόσχομαι (αναφέρεται στη φράση του Ευρυπίδη «όπου μου όρισε ο Απόλλων να κατοικώ»).

[16] παραμύθι: ο μύθος του τρωικού πολέμου.

[17] μαντατοφόρος: αγγελιαφόρος.


Λίγα λόγια για τους συγγραφείς:

Ο Ιωσήφ Σ. Ιωσηφίδης γεννήθηκε στη Λάρνακα, το 1948. Πήρε Πτυχίο Μαθηματικών (1971, Πανεπ. Αθηνών), Οικονομικών (1975, Οικονομικό Πανεπ. Αθηνών). Αριστοβάθμιος Διδάκτωρ Στατιστικής Οικονομικών (Πανεπ. Αθηνών, 1978), τέως Πρόεδρος της Ακαδημίας Επιστημών Κύπρου.

Συνέγραψε 5 Ποιητικές Συλλογές (‘ΔΙΑΔΡΟΜΗ Α’, ‘ΔΙΑΔΡΟΜΗ Β’, ‘ΔΙΑΔΡΟΜΗ Γ’, ‘ΠΕΡΙ ΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ’, ‘ΕΡΩΣ, ΜΥΘΟΣ, ΒΑΘΟΣ-200 Χαϊκού’) και σύντομα εκδίδει την 6η (‘ΚΟΥΡΟΣ ΚΑΙ ΚΟΡΗ’) και την 7η (‘ΜΕΘΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΑ’, Σοκόλη, Συμπαντικές).

Μετέφρασε και ανθολόγησε α) Τουρκοκύπριους ποιητές (ΑΝΕΜΟΕΣΣΑ ΚΥΠΡΟΣ, 2007) και β) Νομπελίστες, Πολωνούς, Ρώσους ποιητές (προσεχώς σε 3 Ανθολογίες).

Ετοιμάζει για έκδοση γ) διηγήματα, δ) 10 δοκίμια για τον Καβάφη (Οικονομία και Διοίκηση στην ποίηση του Κ.Π. Καβάφη, κ.ά.),  ε) δύο θεατρικά έργα (ΑΝΤΙΓΟΝΗ και ΕΓΩ, Ο ΣΩΣΙΑΣ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ), στ) έργα φιλοσοφίας (‘Ζήνων ο Κιτιεύς’, ‘Η Ευρώπη και το Ανθρώπινο Πρόσωπό της’)  και  ζ) Δέκα αιώνων Ιστορία των Λατίνων στην Κύπρο.

Ποιήματά του μεταφράστηκαν και περιλήφθηκαν σε Ανθολογίες και Περιοδικά (ΗΠΑ, Ελλάδας, Βουλγαρίας, Τσεχίας, Γαλλίας, Γερμανίας, Εσθονίας κ.ά.) και σε Ιστοσελίδες Λογοτεχνίας ΗΠΑ, ΗΒ Αυστραλίας. Κάποια μελοποιήθηκαν από γνωστούς συνθέτες και ερμηνεύονται σε Μουσικά Μέγαρα και Φεστιβάλ Ευρώπης. Επίσης μία  νουβέλα του μεταφράστηκε και περιλήφθηκε σε Ευρωπαϊκή δίγλωσση Ανθολογία (2008).

Ως ποιητής εκπροσώπησε την Κύπρο στη Γαλλία (Κονιάκ, 2003) και στη Γερμανία (Μόναχο, 2006) και ως διηγηματογράφος στο Παρίσι και στο Στρασβούργο (2008).

Συμβολή σε Συνδέσμους Γράμματων, Τεχνών και Επιστήμης

Είναι Μέλος του International Society of Poets, του PEN International (Ch.Cyprus), της Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου (για 4 θητείες Μέλος του Δ.Σ.), της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών Κύπρου, της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών, του Ελληνικού Πνευματικού Ομίλου Κύπρου, της Φιλοσοφικής Εταιρείας Κύπρου, του Παγκυπρίου Πολιτιστικού Συνδέσμου, Ομίλων στο Διαδίκτυο για Λογοτεχνία, Θέατρο και Τέχνη.

Είναι Αντιπρόεδρος της Λυρικής Σκηνής Κύπρου (1994- ) και τραγούδησε ως μπάσος/ βαρύτονος σε οπερατικά έργα και μονωδίες σε διεθνή φεστιβάλ και παραστάσεις (Αγγλία, Ελλάδα, Μάλτα, Αίγυπτο κ.ά.), και μετείχε στην παραγωγή DVD 3 όπερων.

Είναι Πρόεδρος του Ινστιτούτου KTISIS, τέως Πρόεδρος της Ακαδημίας Επιστημών Κύπρου, νυν Αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Ηνωμένων Εθνών-Κύπρου (UNAC)., Αντιπρόεδρος του European Movement (Cyprus Ch.) και Σύνεδρος στις εργασίες της ΕΕ για το Σύνταγμά της (2003), Μέλος της Ένωσης Οικονομολόγων  Κύπρου, του Ελληνικού Στατιστικού Ινστιτούτου, της Μαθηματικής Εταιρείας Κύπρου, του Rotary Club of Los Angeles, των Lions Nicosia Cosmopolitan.

Διακρίσεις

Το 2003 το Βατικανό του απένειμε το τίτλο του Ιππότη (Equestrian Order of the Holy Sepulchre).

Το 2007 τιμήθηκε με το Βραβείο «Best Poems, Best Poets- 2007» από τον Διεθνή Λογοτεχνικό Οργανισμό “The International Library of Poetry” ΗΠΑ (2006, αρ.4238, Published Poet, Editor’s Choice, Best Poems Best Poets 2007).

Το 2014 η Διεθνής Ακαδημία ARTS-SCIENCE-LETTRES (που εδρεύει στο Παρίσι) του απένειμε Διεθνές Επίχρυσο Μετάλλιο-Βραβείο για τη συμβολή του στην Επιστήμη, στα Γράμματα, στις Τέχνες/ στον Πολιτισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης και Κύπρου.


Η Κατερίνα Τρύφωνος γεννήθηκε στη Λευκωσία όπου και σήμερα κατοικεί.

Σπουδές: Αποφοίτησε από το Λύκειο του Αποστόλου Βαρνάβα ως αριστοβάθμιος-σημαιοφόρος.  Αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Κύπρου στην ‘Κλασική Ελληνική Λογοτεχνία΄ (Τμήμα   Κλασικών Σπουδών και Φιλοσοφίας), με βαθμό ‘Άριστα’.  Αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Κύπρου στη ‘Σύγχρονη Ελληνική Λογοτεχνία΄ (Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών) με βαθμό ‘Άριστα’ και υποτροφία από το Πανεπιστήμιο Κύπρου για απόκτηση διπλώματος Master’s σε Πανεπιστήμιο του Η.Β.. Απέκτησε Μεταπτυχιακό Δίπλωμα (Master’s Degree) από το Kingston University (Λονδίνο), στο θέμα ‘Εκπαιδευτική Ψυχολογία’, όπου της απονεμήθηκε και Τιμητική Διάκριση (πλακέτα). Έκανε το Διδακτορικό της στο Νew York City University στο θέμα ‘Γιώργος Σεφέρης – Κριτική για τις επιδράσεις πάνω στην ποίησή του’. Έλαβε Τιμητική Διάκριση και χρηματικό βραβείο.

Σταδιοδρομία και Επαγγελματικά ενδιαφέροντα

Υπήρξε Καθηγήτρια Νέων Ελληνικών στο Ελληνόφωνο Γυμνάσιο-Λύκειο στην Αστόρια της Νέας Υόρκης για 4 χρόνια. Καθηγήτρια Νέων Ελληνικών, στην Αγγλική Σχολή Λευκωσίας (English School). Συνεχίζει με Ακαδημαϊκή διδασκαλία σε μαθήματα του Πανεπιστημίου Κύπρου και έρευνα. Ασχολείται με την  Έρευνα (Γλώσσα, Λογοτεχνία, Κριτική Σκέψη κ.ά.), με  Έρευνα σχετικά με Ακαδημαϊκούς και Λογοτέχνες για χρήση της Ελληνικής Γλώσσας από ΜΜΕ, Διαφημιστικά Γραφεία, Τηλεοπτικούς Διαγωνισμούς, Ημικρατικούς, Δημόσιο.  Μεταδιδακτορική Έρευνα για την ‘Επίδραση της Κύπρου στην ποίηση του Σεφέρη’. Έρευνα σε θέματα Ηθικής και Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας, π.χ. η Παραβατικότητα των μαθητών/της Νεολαίας και σύστημα αποτροπής και στήριξης τους, Συνεργασία Γονέων-Καθηγητών για την πρόοδο του μαθητή, Ηθικές Αξίες στους νέους μας ως οδηγός και εφόδιο ζωής, Στρατηγικές και παιδαγωγικές πρακτικές για προετοιμασία μαθητών πριν τις εξετάσεις και αντιμετώπιση της σχολικής αποτυχίας, Πρωτοβουλία νέων, Κριτική Σκέψη, Δημιουργικότητα, Δεξιότητες και ευκαιρίες για απασχόληση και έρευνες, Τα κέρδη των νέων από την καλή/ ορθή χρήση της Ελληνικής Γλώσσας, Η Ευρωπαϊκή Ένωση για τους Νέους (Ευκαιρίες, Κινητικότητα, Προγράμματα, Χορηγίες κ.ά.).

Έχει συγγραφικό έργο και φιλολογική επιμέλεια έργων. Σύγγραμμα ‘’Περί Θεμάτων Ηθικής’’ (υπό έκδοση). Σύγγραμμα ”Δοκίμια περί Κοινωνίας και Γραμμάτων” (υπό προετοιμασία). Φιλολογική Επιμέλεια συγγραφικού έργου Κυπρίων ή και φορέων. Μετάφραση κειμένων Κυπρίων στην Αγγλική/ αγγλόφωνων στην Ελληνική. Συμμετοχή σε εκπαιδευτικά, πολιτιστικά κοινωνικά, επικοινωνιακά θέματα. Συμμετοχή σε Ομιλία για τον Καβάφη στον Πολυχώρο Λόγου και Τέχνης ‘ΡΟΕΣ’. Κύκλος μαθητών για επιμόρφωση και εφαρμογή της Κριτικής Σκέψης, Δημιουργίας. Ομιλία της στον Πολυχώρο Λόγου και Τέχνης ‘ΡΟΕΣ’ στο θέμα της διατριβής της ‘Γιώργος Σεφέρης – Κριτική για τις επιδράσεις πάνω στην ποίησή του’ (προσεχώς). Συμμετοχή σε Κύκλο θεμάτων Φιλοσοφίας (Καθηγ. Δρ. Ιωάννης Χριστοδούλου). Μέντωρ Νεολαίας Θρησκευτικών Ομάδων σε θέματα αξιών, δημιουργικότητας κ.ά.. Άρθρα σε Έντυπα, και συμμετοχή σε ΜΜΕ (ράδιο, τηλεόραση) σε ορισμένα από τα θέματα που προαναφέρθηκαν αλλά και σε άλλα που δεν αναφέρονται πιο πάνω.

Ίσως σας αρέσει και

1 Σχόλιο

  • Christine Themas
    21 Οκτωβρίου 2018 at 18:43

    Συγχαρητήρια για τη νέα συνεργασία του “Λόγω γραφής”! Εξαιρετικό το κείμενο του Εκλεκτού μας πολυτάλαντου και αγαπητού Φίλου Ιωσήφ Ιωσηφίδη!!!

Αφήστε το σχόλιο σας

*

Ας γνωριστούμε

Όσοι αγαπάτε τη γραφή και μ’ αυτήν εκφράζεστε, είστε ευπρόσδεκτοι στη σελίδα μας. Μέσω της γραφής δημιουργούμε, επικοινωνούμε και μεταδίδουμε πολιτισμό. Φροντίστε τα κείμενά σας να έχουν τη μορφή που θα θέλατε να δείτε σε αυτά σαν αναγνώστες. Τον Μάρτιο του 2016 ίδρυσα τη λογοτεχνική ιστοσελίδα «Λόγω Γραφής», με εφαλτήριο την αγάπη μου για τις τέχνες και τον πολιτισμό αλλά και την ανάγκη ... περισσότερα

Αρχειοθήκη