Οι γκέισες έπρεπε να είναι μορφωμένες, με λεπτούς τρόπους και ευγένεια, να διαθέτουν χιούμορ, να γνωρίζουν μορφές τέχνης και να μην αποκαλύπτουν ποτέ τα μυστικά τους. Έπρεπε να ξεχνούν πως κάτω από το κιμονό τους βρίσκεται μια γυναίκα ίδια με τις άλλες και να μη μοιράζονται ποτέ τα προβλήματα και τις ανησυχίες τους, παρά μόνο να ψυχαγωγούν το κοινό, με εξαγνισμένο τον ερωτισμό και οπωσδήποτε μη σαρκικό.

“I hate to hear you talk about all women

 as if they were fine ladies instead of rational creatures.

None of us want to be in calm waters all our lives.”
Jane Austen

(Σημειώσεις από ημερολόγια  1997-98-99)

Δεν υπήρξα ποτέ φεμινίστρια γιατί νομίζω δε χρειάστηκε. Όλοι με  αποκαλούσαν φεμινίστρια  και  η μητέρα μου πρώτη  με ονόμαζε  αγοράκι,  ποτέ δεν κατάλαβα το γιατί.  Πάντα με ενδιέφερε η ελεύθερη έκφραση του ανθρώπου και δεν ξεχώριζα φύλα, εθνότητες,  τάξεις, χρώμα,  γι’ αυτό και δεν μου αρέσουν οι  ομαδοποιήσεις. Όλοι μαζί για όλα  είναι το δικό μου σύνθημα. Όχι διαχωρισμοί.

Πάλευα πάντα με τους άνδρες για το καλύτερο. Και ήταν οι δάσκαλοι μου  στη ζωή  για την αντοχή,  την κατανόηση, τη διεύρυνση του εαυτού μου, την εμφάνιση των αδυναμιών μου, τη γνώση των ορίων μου και το ξεπέρασμά τους, τη γνώση των χαρισμάτων μου.  Αρετές και αδυναμίες στο ίδιο τσουβάλι συχνά με αυτές  των ανδρών, που έγιναν και δικές μου κατά καιρούς. Η αντίληψη  ενός άλλου τρόπου να σκέπτεται κανείς,  η αναγνώριση της δικής μου ανδρικής πλευράς,  η ανάπτυξη της κρίσης μου.  Ο πόλεμος αυτός ξεκινούσε  από την προσπάθεια κατανόησης  ενός αγαπημένου προσώπου, από  τη μελέτη του χρόνου και της επίδρασης πάνω μας. Η ανακάλυψη  του σώματος,  του δικού μου και του άλλου, του ανδρικού,  του διαφορετικού.

(Σημειώσεις από τετράδιο εργασίας για την προετοιμασία  της παράστασης  Λευκές Νύχτες, 1991)

Τη γνωριμία με το ένστικτο άλλοτε  καλλιεργημένο, άλλοτε ακαλλιέργητο  και άλλοτε  να φτάνει στα όρια της καταστροφής και άλλοτε να είναι μια δημιουργική  διαδικασία γνώσης και  ελευθερίας.

Πίστευα στην τριβή με  τον συγκεκριμένο άνθρωπο, τον άνθρωπο που έχουμε δίπλα μας και όχι γενικά τον άνθρωπο αόριστα και χωρίς ευθύνη απέναντί του. Στην ισοτιμία, τη δικαιοσύνη και την ισορροπία μεταξύ των ανθρώπων.  Το φύλο των ανθρώπων το ανακάλυπτα  σε κάποιες στιγμές πολύ προσωπικές.

(Διαβάζοντας  τις Χίλιες και μια Νύχτες, 1998)

Το φεμινιστικό  κίνημα το έμαθα  από την Σιμόν  Μπουβουάρ (Beauvoir   Simone de) σε νεαρή ηλικία  παντρεμένη και μητέρα  ενός αγοριού. Αρχικά με  το δεύτερο φύλο και έχοντας ήδη   δοκιμάσει  εγώ ή ίδια την ανισότητα, την προκατάληψη και τη μεμψιμοιρία  απέναντι στην γυναίκα. Η Μπουβουάρ   όταν το εγραψε το 1949 ήταν 38 ετών και προβληματισμένη με τη σχέση της με τον Ζαν Πώλ Σαρτρ. Δεν  μου άρεσε ιδιαίτερα η γραφή της  και  οι  ιδέες της. Τις έβρισκα  καταναγκαστικές κάτι σαν – αφού δεν μπορεί να  γίνει αυτό ας γίνει το άλλο. Το λέω ίσως απλοϊκά  αλλά πραγματικά οι απόψεις της πάνω στις οποίες οι γυναίκες του ’60, του ‘70 και του ‘80  στηρίχτηκαν,  με άφηναν   έκπληκτη και τελικά  αδιάφορη. Τις έβρισκα ταξικές χωρίς νέες ριζικές προτάσεις  για το θέμα.

Αν βέβαια  ζούσα σε άλλες ιστορικές στιγμές,  σε άλλες χώρες, τότε  τα λόγια μου θα ήταν διαφορετικά και δεν ξέρω τι αντιδράσεις και τι πράξεις θα έκανα,  για να βρω την ελευθερία μου, την ισοτιμία μου, την αυτοδυναμία μου και τον αυτοσεβασμό μου.  Τα παθήματα και οι  τρομερές  ιστορίες για την τύχη των γυναικών  στο μη δυτικό κόσμο αλλά και στο δυτικό κόσμο σε όλους τους αιώνες της ύπαρξης του ανθρώπου,  με έπεισαν να πιστέψω στην αναγκαιότητα του φεμινιστικού κινήματος. Βέβαια την εποχή του ‘80 που ασχολήθηκα εγώ με το θέμα αυτό,  δεν ένοιωσα ότι χρειάστηκε να  εφαρμόσω  τις αρχές του κινήματος και  στη ζωή μου.   Δημιούργησα τις δικές μου αντιστάσεις και προσεγγίσεις για το θέμα των σχέσεων των δύο φύλων. Αυτό δεν σημαίνει ότι  εγώ έχω λύσει  το θέμα αυτό. Ένα  θέμα πολύπλοκο  και πολύ σημαντικό αφού εικονογραφεί το σύνολο μιας κοινωνίας.

Το ότι υπήρξε  το κίνημα, κάτι σημαίνει  και εκ των υστέρων  το βρίσκω θετικό  και απαραίτητο.   Σήμερα  θα πρέπει να το ξαναδούμε  και να το  μετρήσουμε σαν μία νέα δύναμη και  προοπτική.  Βέβαια   η γυναίκα  θα μπορούσε  να εισηγηθεί τη δική της  πρόταση και όχι να δεχτεί και να υιοθετήσει ως βάση το πρότυπο των ανδρών  και τη στρατηγική τη δική τους για τον κόσμο. Αυτό δεν έγινε.   Οι  γυναίκες δεν αναζήτησαν  τους δικούς τους δρόμους  ως μητέρες,  ως φίλες, ως  ερωμένες, ως  σύζυγοι, ως αδελφές.  Στην καθημερινότητα  βλέπω  γυναίκες μπερδεμένες και άνδρες σε  σύγχυση.  Ο κοινός  τόπος  είναι το ζητούμενο και για τα δυο φύλα και αυτόν πρέπει να αναζητήσουμε.

Το ερώτημα   μου ποια είναι η φύση της γυναίκας και κυρίως ποια είναι η δική μου γυναικεία φύση,   θα έλεγα ότι είναι η μητρότητα, όχι  ως λειτουργία γέννησης ενός   ανθρώπου,  αλλά ως λειτουργία γέννησης  με την ευρεία  σημασία της λέξης.  Γέννηση  νέων ιδεών, νέων  αντιλήψεων, νέων τρόπων  επικοινωνίας και αναζήτησης του κόσμου. Ηγείται  της  θνητής της ύπαρξης και με την  πράξη  της γέννησης,  προάγει τον θάνατο σε δημιουργία. Ο ρόλος της  σημαντικός και όταν τον αγνοεί θέτει σε κίνδυνο το κοινωνικό σύνολο στο οποίο ανήκει.

Μερικά  μότο γυναικών  για  τον φεμινισμό που έχουν ενδιαφέρον:

“Ideally, what should be said to every child, repeatedly, throughout his or her school life is something like this: ‘You are in the process of being indoctrinated. We have not yet evolved a system of education that is not a system of indoctrination. We are sorry, but it is the best we can do. What you are being taught here is an amalgam of current prejudice and the choices of this particular culture. The slightest look at history will show how impermanent these must be. You are being taught by people who have been able to accommodate themselves to a regime of thought laid down by their predecessors. It is a self-perpetuating system. Those of you who are more robust and individual than others will be encouraged to leave and find ways of educating yourself — educating your own judgements. Those that stay must remember, always, and all the time, that they are being moulded and patterned to fit into the narrow and particular needs of this particular society.”
― Doris Lessing, The Golden Notebook

 “No woman gets an orgasm from shining the kitchen floor. ”
― Betty Friedan

“A feminist is anyone who recognizes the equality and full humanity of women and men.”
― Gloria Steinem

[Copyright ©  Μαρία  Σκουλαρίκου-Πανούτσου]