[HET ACHTERHUIS – The secret]

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ εκδόθηκε για πρώτη φόρα στα ολλανδικά το 1947  με τον τίτλο  ‘HET ACHTERHUIS’  και σημαίνει «το πίσω μέρος του σπιτιού».  Στα παλιά σπίτια του Άμστερνταμ, τα διαμερίσματα που έβλεπαν στον κήπο  ή στην αυλή, μπορούν να χωριστούν από τα διαμερίσματα που βλέπουν στο δρόμο και να γίνουν ανεξάρτητα, μολονότι ανήκουν στο ίδιο ακίνητο. Σε ένα τέτοιο μέσο – διαμέρισμα, στεγάστηκε η οικογένεια Φρανκ μαζί με μια άλλη οικογένεια, από το 1942 έως το 1944. Το ακίνητο βρισκόταν   στο Prinsengracht, ένα από τα κανάλια του Άμστερνταμ.

Μετά τον πόλεμο, η Άννα ήθελε τα ημερολόγια της να τυπωθούν.

Θα χρησιμοποιήσω τα λόγια της Άννας Φρανκ, που έγραψε στην αρχή των ημερολογίων της, σαν να είναι δικά μου, γιατί και εγώ την ίδια αίσθηση  έχω με τα δικά μου ημερολόγια, μια κατάσταση εγκλωβισμού και συγχρόνως στηρίγματος. Θα εξηγήσω  σε αυτό μου το σημείωμα τι εννοώ ακριβώς και πώς  γεννήθηκε  αυτή η πραγματικότητα.

Ελπίζω να μπορέσω να σου τα εκμυστηρευτώ όλα,

όπως δεν μπόρεσα να εκμυστηρευτώ

μέχρι τώρα σε κανένα. 

Ελπίζω επίσης ότι θα είσαι

για μένα ένα μεγάλο στήριγμα.

Άννα Φράνκ  

 12 Ιουνίου  1942

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΝΑ ΦΡΑΝΚ

Η σχέση μου με τα ημερολόγια της Άννας Φρανκ ξεκινά από   την εφηβική μου ηλικία. Το διάβαζα και τα  ξαναδιάβαζα  σε διαφορετικές εκδόσεις ακόμη και τα βιβλία που αναφέρονταν στην αμφισβήτηση των ημερολογίων της. Διάβαζα  και ό,τι είχε σχέση με την ίδια. Αυτό  που μου κράτησε την συγκίνηση νωπή με τα  ημερολόγια αυτά,  είναι το πρόσωπο της Άννας Φρανκ.

My face, your face, his, her, face…

Η ανάγνωση των προσώπων ήταν  πάντα η αδυναμία μου. Επειδή παιδί δεν μπορούσα να κάνω σταθερές φιλίες λόγω της συνεχούς μετακίνησης της οικογένειάς μου, έμενε η παρατήρηση. Παρατηρούσα τα άλλα παιδιά και  προσπαθούσα να καταλάβω και να επικοινωνήσω μαζί τους με τον τρόπο αυτό. Ένα είδος απομόνωσης και  αυτοσυγκράτησης, που ξεκίνησε  εκείνα τα χρόνια,  εγκαταστάθηκε  στον χαρακτήρα μου. Στην πραγματική ζωή ήμουν  απόμακρη,  δυσκολευόμουν στη ρεαλιστική επαφή με τους ανθρώπους. Με την  έμμεση επαφή …  εκεί ήμουν διαφορετική  και  με εφαλτήριο την τέχνη,  ανοιγόμουν  στο έπακρο.  Μόνο ο έρωτας και η τέχνη με άνοιγαν  προς τα έξω,  τον υπόλοιπο χρόνο  ήμουν μαζεμένη,  ντροπαλή, συχνά ουδέτερη.  Έβγαινα  «έξω» μόνο  για συγκεκριμένα πράγματα δουλειάς,  σπουδές  ή  κάτι που ήθελα πολύ να δω και να συμμετέχω.

Περπατούσα πολύ παλιά.  Την Αθήνα την έχω περπατήσει πολύ,   την Κέα την έχω περπατήσει επίσης  πολλές  φορές, ολόκληρο το κέντρο του Λονδίνου  και  περιδιάβασα  τις πόλεις του κόσμου που επισκέφτηκα. Ένα κλειστοφοβικό σύστημα  με περιέβαλλε  σε όλη μου την ζωή και τώρα  στην ηλικία που είμαι  γίνεται όλο και πιο ισχυρό και προσπαθεί να μου επιβληθεί απόλυτα.

Τα  νέα  ΔΕΝ

 Το σπίτι στο πίσω μέρος, λοιπόν, σε μένα μεταφράζεται μέσα στο σπίτι. Επειδή  δεν μου αρκούν οι ώρες  για ό,τι  επιθυμώ να κάνω,  έχω την αίσθηση ενός  χρόνου  που τρέχει  και καλούμαι να τον φτάσω. Μέσα στο σπίτι  με έναν χρόνο που δεν είναι  φιλικός μαζί μου.

Πια  δεν 

Δεν γυμνάζομαι όπως παλιά

Δεν βγαίνω έξω όπως παλιά

Δεν περπατώ όπως παλιά

Δεν βλέπω κόσμο όπως παλιά

Μέσα σε συγκεκριμένα τ.μ.  -ευτυχώς  το σπίτι είναι μεγάλο και στην Αθήνα και στην Κέα-   κάνω κάποια χιλιόμετρα καθημερινά  με τις δουλειές του σπιτιού, με το  να ασχολούμαι με τα φυτά,  με το  να παίζω με το γάτο μας,  με το να μεταφέρω βιβλία από το ένα δωμάτιο στο άλλο.  Με το να ασχολούμαι με το αρχείο της Τομής ή  το προσωπικό μου αρχείο. Μια φυλακή που έχω επιλέξει.

Το έχω πολλές φορές σκεφτεί. Ο σωματικός περιορισμός δεν μου στοιχίζει όσο ο πνευματικός περιορισμός. Αφού μπορώ να σκέφτομαι, να φαντάζομαι, να εκφράζομαι, να μελετώ,  μπορώ να μείνω σιωπηλή και σε περιορισμένο χώρο  χωρίς να  δυσανασχετώ.

Για την εθελοντική  φυλακή μου αυτή,  θα  μιλήσω με μεγαλύτερη ειλικρίνεια, αλλά θέλω λίγο χρόνο ακόμη.

Για ένα βλέμμα ζω

Ξαναγυρνώ  στο πρόσωπο της Άννας Φρανκ.

Ζω  για τα πρόσωπα και την ιστορία τους.  Η Άννα Φράνκ είναι για μένα ένα πρόσωπο  και μια ιστορία. Τίποτα δεν πετάω από την ιστορία αυτή.

Δεν είμαι υπέρ της καθαρότητας  και της  αντικειμενικής αλήθειας,  το ξεκαθάρισα και πιο πάνω στο εξομολογητικό αυτό σημείωμα.  Όλα είναι ένα  για μένα και το  αντικειμενικό και το  υποκειμενικό και το χώμα και το λουλούδι. Και το χρώμα και η ευωδιά. Το σύμπαν περικλείεται σε ένα βλέμμα, μια κίνηση,  έναν ήχο, ένα χαμόγελο. Το σύμπαν υπάρχει  ακόμη και τις στιγμές του θανάτου, για τα ζώα και τα φυτά. Τίποτα δεν τελειώνει, τελειωτικά. Ο μεγαλύτερος δαίμονας  είναι η αλλαγή, όχι κάποιο ανύπαρκτο τέλος. Γι’ αυτό όταν συναντώ ένα χαμόγελο ή ένα βλέμμα που με αφοπλίζει, τότε επανέρχομαι στον ανθρώπινο μικρόκοσμο, που και εγώ ανήκω και  αφήνομαι στη γοητεία της στιγμής.

Η εικόνα  της Άννας Φρανκ,  το αθώο και εκφραστικό της χαμόγελο, το πολλά υποσχόμενο,  τα έξυπνα τρυφερά άτακτα μάτια της, το τόσο  δικό της σύμπαν,  που μιλάει με αθωότητα και αφοπλιστική ειλικρίνεια  για τη ζωή,  το στήσιμο του κορμιού της,   η σχέση των χεριών της με το γράψιμο,  ο τρόπος που στηρίζεται στο γραφείο της,  το πώς κρατά το μολύβι, την πέννα, (φετίχ)  το τετράδιο,  η εμπιστοσύνη σε αυτό που κάνει,  η υπόσχεση της ζωής στην όποια πιστεύει, είναι για μένα  τόσο σημαντικά όσο και οι λέξεις της.

Αν δεν είχε αυτό το πρόσωπο  δεν ξέρω αν  θα   λάτρευα τα γραπτά της. Όλα αυτά έρχονται να  δεθούν  σφιχτά με τον  θάνατο, με το τέλος της.  Η  σύλληψη από τους Γερμανούς , η  παραμονή της στα στρατόπεδα  και  ο θάνατος της  από τύφο  λίγο πριν την απελευθέρωση του στρατοπέδου  από  τους Αμερικανούς.

Ο θάνατός της,  το πρόσωπό της,   το  κορμί της,   η  τερατουργία του ανθρώπου

 Το κορμάκι της  συμβολίζει όλα τα κορμάκια που βασανίζονται από τους υγιείς,  δυνατούς και ισχυρούς ανθρώπους. Η  τελική εικόνα της μορφής της,  από  φίλη της που επέζησε  του ολοκαυτώματος  και την περιέγραψε, είναι για μένα  η διπρόσωπη  εικόνα του ανθρώπου, πάνω στη Γη. Ναι  βέβαια υπάρχουν ειρηνικοί, φυσιολογικοί, ευτυχείς θάνατοι,  δεν το ξεχνώ,  αλλά  δεν μπορώ να ξεχάσω και τους θανάτους  όπως  αυτός της Άννας.  Και δεν με απασχολεί η σκέψη, αν υπήρξε πραγματικά ή  όχι,  αφού υπάρχουν τόσες άλλες εκατομμύρια  Άννες,  με ή χωρίς  καν ημερολόγιο.

 Θα έλεγα, αντιστρέφοντας τα λόγια της Άννας Φρανκ, ελπίζω μέχρι το τέλος της ζωής μου να είναι το θεατρικό σανίδι  ένα στήριγμα για την προσωπική μου έκφραση και  η γραφή  η μοναχική μου απόλαυση αλλά και τα δύο η ευθύνη απέναντι  στον κόσμο αυτό.

Ίσως και μπορέσω  να  αναγνώσω το έργο του Σταμάτη [1]  και έτσι να  γίνουν δυο πράγματα  μαζί, να ερμηνεύσω λίγο από την ψυχή του Σταμάτη και να  μιλήσω  ακόμη μια φορά   για την  Άννα Φρανκ και  το μυστικό της.

Μεταμορφωμένη σε σκελετό,  καλύπτοντας το σώμα της με μια κουβέρτα  γεμάτη ψείρες,  χωρίς ρούχα, χωρίς τροφή, άρρωστη από τύφο,  δεν είχε τη τύχη να επιζήσει  ως την απελευθέρωση. Οι μάρτυρες – φίλες της, όπως  η HANNELI GOSLA, στενή  φίλη της Άννας, που  την είδαν   πριν πεθάνει και όσες επέζησαν,  αναρωτιόντουσαν πώς  μπορούσαν και αναγνώριζαν η μια την άλλη,   αφού είχαν μείνει μόνο με τα κοκαλάκια τους.

Πέθανε  στο  στρατόπεδο  Bergen-Belsen το Φεβρουάριο του  1945.  Δεκαπέντε  Απριλίου του ίδιου χρόνου, οι Βρετανοί στρατιώτες απελευθέρωσαν, το  στρατόπεδο  και βρήκαν  χιλιάδες νεκρούς και όσοι είχαν επιζήσει ήταν βαριά άρρωστοι.

{…}Ονομάζομαι Άννα Μαρί Φράνκ

γεννημένη στη Φρανκφούρτη της Γερμανίας

Λόγω των ειδικών συνθηκών που επικρατούσαν

στη Γερμανία τον καιρό εκείνο

αναγκαστήκαμε να μετοικήσουμε οικογενειακώς

στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας

 Ημερομηνία γέννησής μου η δωδεκάτη Ιουνίου

του έτους 1929{….}

Σ.Π. [1]

Το μυστικό μου.  Ίσως με τον θάνατο της Άννας Φρανκ  να μπορώ να βαστάξω  την ιδέα και του δικού μου θανάτου. Όπως όταν πέθανε η γάτα μου η Αισσά  μετά από 18 χρόνια  δίπλα μου  και την έθαψα στον κήπο  στην  Κέα  είπα  τότε:   «ωραία, αφού έτσι είναι ο θάνατος  δεν τον φοβάμαι όπως πριν». Κι όμως έχω ακόμη ένα μυστικό. Ένα  μπαλαντέρ  για μια ώρα πολύ δύσκολη.

[1] ‘Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΕΛΕΙΩΣΕ’  Μονόλογος  του Σταμάτη Πολενάκη,  ποιητή, συγγραφέα, θεατρικού μεταφραστή.

[Σκέψεις  και σημειώσεις από την περίοδο Απρίλιος 2015-Ιούλιος 2016, κοιτάζοντας τον τάφο της Αισσάς και έχοντας το κείμενο του Σταμάτη Πολενάκη στα χέρια μου κάτω από το  πεύκο,  στην κάτω αυλή στην Κέα. Σημειώσεις στο ημερολόγιο μου, όταν ετοιμαζόμουν για το έργο του Σταμάτη Πολενάκη ‘Ο ΠΟΛΕΜΟΣ  ΤΕΛΕΙΩΣΕ’ ή  “If  I can’t stop one heart from breaking”,  ένα έργο που ελπίζω κάποια στιγμή στο κοντινό  μέλλον να παίξω, μια και οι τωρινές συνθήκες της ζωής μου, δεν μου το επιτρέπουν.]

[Copyright ©  Μαρία  Σκουλαρίκου-Πανούτσου]