Ιανουάριος  2017 Αθήνα,  για κάποιον Ιανουάριο του 1970.

Στην παιδική μου ηλικία  δεν υπήρχε σταθερότητα. Σχολείο, δάσκαλοι,  φίλοι,  σπίτι,  δωμάτιο,  περιβάλλον. Όλα άλλαζαν πολύ συχνά. Έτυχε μέσα σε μια και μόνο περίοδο, δύο φορές, να αλλάξω σχολείο. Έτσι δεν είχα σταθερές παιδικές σχέσεις ή την γνωστή διαδρομή   προς το σχολείο, τα μικροπράγματα  που δίνουν χαρά και  οικειότητα συνδεδεμένα με τον χρόνο,  ή  την καθορισμένη κουβεντούλα στην γωνιά  πριν μπούμε στις αίθουσες .

Η δουλειά του πατέρα μου μας ανάγκαζε, για να είναι μαζί  όλη η οικογένεια, να τον ακολουθούμε στα ταξίδια που  τους  είχα δώσει τον τίτλο προσωρινότης.  Από πόλη σε πόλη, οι εικόνες, οι μυρωδιές, έδιναν την θέση τους σε  άλλα πρόσωπα, άλλους ήχους ακόμη και τρόπο ομιλίας.  Οι εικόνες  γίνανε  οι φίλοι μου και τα αισθήματα, το παιχνίδι μου.

Και τα βιβλία ήταν  άνθρωποι με σάρκα και οστά, οι φίλοι μου στις ώρες της μοναξιάς και των ατέλειωτων διαδρομών. Όλα στοιβάζονταν μέσα μου. Μέχρι λίγο να γνωριστώ  με τους δάσκαλους, τους μαθητές,  πάλι στο δρόμο οι τρεις μας, ή  με όλον τον θίασο αφού  τις περισσότερες φορές ταξιδεύαμε όλοι μαζί. Μουσικοί,  ηθοποιοί,  τεχνικοί, παραγωγοί.

Ο πατέρας μου ήταν ο πιανίστας του μουσικού θιάσου. Αυτές οι μετακινήσεις με εκπαίδευσαν στην μη σταθερότητα. Κάποιες φορές  αντιδρούσα  έντονα με κλάματα, μάτωμα της μύτης, ακινησία. Τότε πίστευα ότι θα πέθαινα. Πόσες φορές, δεν χρειάστηκε  ο πατέρα μου, να με παρηγορήσει  για το φευγιό μας και να μου χρωματίσει ‘το τι μας παρέμενε’ με  λόγια  λαμπερά και τραγούδια σκωπτικά και  άλλοτε  ρομαντικά,  γιατί ο πατέρας μου τραγουδούσε  όμορφα. Ευτυχώς όταν άρχιζε το ταξίδι  μας, τα ξεχνούσα όλα.

Μια  μεταμόρφωση του χρόνου επιτελείτο. Και αυτή  η στιγμή συνδεόταν από  πολύπλοκα συναισθήματα δύσκολα να τα προσδιορίσω και να τα ονομάσω. Είχα  την κρυφή επιθυμία  να διαθέσω τον εαυτόν μου  σε κάθε μέρος που πηγαίναμε,  όμως  αυτό  δεν ήταν μπορετό. Για να διαθέσεις τον εαυτόν σου, χρειάζεται χρόνος. Πολύ  αργότερα μετά την εφηβεία, μπόρεσα να εκτελέσω την πολυπόθητη διάθεση του ‘εαυτού’.

Διαθέτω  τον εαυτόν μου ή « Ένας προς  Έναν» και «όλοι για όλους». Κάποια φορά  αυτή η προσφορά, έλαβε χώρα  στην αυλή  του σχολείου, όταν μια συμμαθήτρια  λιποθύμησε  στην διάρκεια της γυμναστικής. Έκτον Γυμνάσιο Θηλέων,  Τμήμα Ε’  Πρακτικό,  έτος 1970. Εγώ  έτρεξα να την βοηθήσω να  επανέλθει  και ζήτησα την άδεια να είμαι σε όλα τα μαθήματα δίπλα της,  για να την προσέχω.

Οι καθηγητές απόρησαν  με την πρωτοβουλία αυτή (κι εγώ επίσης!) αλλά τελικά με άφησαν να είμαι κοντά της μέχρι να έρθουν οι δικοί της να την πάρουν, με την προϋπόθεση ότι την άλλη μέρα  θα με εξέταζαν σε όλα τα μαθήματα. Και όλα αυτά γιατί αποκαταστάθηκε η  συνέχεια, η σταθερότητα. Είχα επιτέλους  αναπτύξει τις εξωστρεφείς κοινωνικές μου σχέσεις φιλίας με τα παιδιά και έκτισα πολύ  συνειδητά εμπιστοσύνη με τους δασκάλους μου. Ίσως γιατί η διδασκαλία φώλιαζε ήδη μέσα μου.

Τι καταληκτικό να συμμετέχεις σε όλες τις εκδηλώσεις  τις ομαδικές.  Χορωδία,  Ερυθρός  Σταυρός, Συναυλίες, Θεατρικό τμήμα,  Γυμναστικές επιδείξεις και  βέβαια το  καθιερωμένο Λεύκωμα, ένα  λίγο αντίστοιχο, των ηλεκτρονικών κοινωνικών  ομάδων  του τώρα. Οι υπευθυνότητες που έπαιρναν σιγά-σιγά με την μορφή  συγκεκριμένης πρωτοβουλίας  και δράσης γέμιζαν το κενό  των προηγούμενων χρόνων των συνεχών μετακινήσεων.

Τις στιγμές αυτές τις θεωρούσα   καλλιτέχνημα με χρησιμότητα,  γιατί τι είναι η αυτοδιάθεση, παρά  μια καλλιτεχνική πράξη, μια πράξη βαθιάς  προσωπικής έκφρασης. Όπως  χόρευα, όπως  έπαιζα πιάνο,  έτσι  έδινα τον εαυτόν μου  στα παιδιά και στους δασκάλους μου και σε συγκεκριμένους ενήλικες από την οικογένεια μου που πολύ αυστηρά επέλεγα. Ανταμοιβή  στο   μόνιμο αποχαιρετισμό, που ήταν  τα προηγούμενα χρόνια  η   κατάστασή μας,  ήταν η γνωριμία μου με το θέατρο και τους ανθρώπους του. Αλλά για την επαφή αυτή θα σας μιλήσω  κάποια άλλη στιγμή.

1970 Αθήνα- Κυψέλη Λεύκωμα φίλων: Ε΄ τάξη  πρακτικό. Γυμνάσιο Θηλέων Κυψέλης. Στο Λεύκωμα γράφουμε όχι μόνο οι κοπέλες του τμήματος, αλλά και φίλοι φίλων, που θέλανε να συμμετέχουν. Στα τελευταία φύλλα του Λευκώματος υπάρχει  η ενότητα Ποίηση. Επιλογή ενός ποιήματος από όλη την παρέα. Οι πιο κοντινές μου φίλες ήταν οι Μαρία Γερολυμάτου,  Γωγώ Ατζολετάκη,  Πλάλα Χρυσούλα, Λίντα Σώκου, Ρίτα Συμιακάκη, Αμαλία Τσίλλια.

Είναι παράξενο  και με φέρνει σε  αμηχανία  τώρα που το διαβάζω (2017) η επιλογή η δική μου, που  ήταν το ποίημα του  Καβάφη ‘ένας γέρος’. Νομίζω ότι η επιλογή αυτή, μαζί με το  σύντομο  συμβάν  που αναφέρω στο σημερινό   ημερολόγιο, χαρακτηρίζει το κορίτσι που το όνομα της ήταν Μαρία Κασσιανή Σκουλαρίκου και που σε μένα σήμερα, την  Μαρία  Πανούτσου του 2017, προκαλεί πολλά ερωτήματα με τις  τότε επιλογές της.

Δεν είναι μόνο προσωπική υπόθεση κάθε μας επιλογή,  είναι και επίτευγμα μιας εποχής  με τον πολιτισμό που επιδιώκει. Και  η απορία που προκύπτει σήμερα, γελαστή και γαργαλιστική  είναι:  Πόσο είμαστε οι ίδιοι  σε διάφορες δεκαετίες της ζωή μας  και  πόσο μπορούμε να δούμε και να αξιολογήσουμε τις διαφορές αυτές και να μιλήσουμε  με το άτομο αυτό, που κάποτε μας  οδήγησε  μέχρι  την παρούσα στιγμή;

Πόσο  ένα μικρό κοριτσάκι  μπορεί και  χαράζει την πορεία  ενός ανθρώπου,  από που παίρνει την δύναμη  από πού παίρνει την αοριστία, την ανωνυμία, την αόρατη παρουσία και περπατά σε χνάρια δικά της, μόνο δικά της και ανατρέπει των γονιών το βάδισμα, χωρίς να αποχωρίζεται τις χρυσές αρχές μιας οικογένειας και ενός γενέθλιου τόπου.

Δεν είναι το καλό ή το  κακό,  είναι η  πορεία που μετρά,  πέρα από το  σκοτεινό  και το φωτεινό, το  επιτρεπτό ή το μη επιτρεπτό, το αποτελεσματικό, το αποφθεγματικό, τελικά   από το ‘κάθε τι’. Το Λεύκωμα αυτό  είναι μπροστά μου, το κρατώ  στα χέρια μου και το ξεφυλλίζω και  είναι χαρακτηριστικό της  εποχής  μου, με την αισθητική και την ηθική της. Πολύχρωμο, με σύντομες ζωγραφικές, κολάζ, σχόλια, ποιήματα, πεζά, απόψεις και  επιθυμίες, επιλογές μουσικής και  φωτογραφίες,  κριτικές, πολλές φωτογραφίες ποιητών, πολιτικών, μουσικών, ηθοποιών,  ηρώων και απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο με τα τοξάκια  να τρέχουν  από την μια απάντηση στην άλλη.

Σημειώσεις

Μεγαλώναμε συμμετέχοντας, ακούγοντας, διαβάζοντας συζητώντας, επαναστατώντας  και εμπνεόμενες,  από  τα παρακάτω γεγονότα:

1. Τα Ιουλιανά θέτουν την χώρα σε μια ταραχώδη κατάσταση, που καταλήγει στην Χούντα των Συνταγματαρχών στις 21 Απριλίου 1967. Με εκατό τεθωρακισμένα, εκείνο το πρωί οι συνταγματάρχες κατευθύνονται στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας, το καταλαμβάνουν και ενεργοποιούν το σχέδιο «Προμηθεύς», εγκαινιάζοντας την επταετία της δικτατορίας.
2. Στις 20 Ιουλίου του ’69, ολόκληρος ο πλανήτης παρακολουθεί σε ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση την άφιξη του Neil Armstrong στη Σελήνη.
3. Εν τω μεταξύ, οι κοινωνικές εξελίξεις τρέχουν παγκοσμίως και η επαναστατικότητα γνωρίζει τις πιο έντονες σελίδες της στο Παρίσι, τον Μάη του ‘68.
4. Ο Τσε Γκεβάρα έχει ήδη δολοφονηθεί στην Βολιβία και τα τελευταία του λόγια ήταν το λακωνικό «απέτυχα».
5. Ένα χρόνο αργότερα, η περίφημη συναυλία του Woodstock συγκεντρώνει τα μεγαλύτερα ονόματα της ροκ και χιλιάδες κόσμου που δίνουν το σύνθημα της ειρήνης. Λίγους μήνες μετά, την ελληνική πρεμιέρα της ταινίας «Woodstock», που πραγματοποιείται στο Παλλάς της Αθήνας, προσπαθούν να παρακολουθήσουν 3.000 νέοι δημιουργώντας πανικό, ο οποίος καταλήγει σε επεισόδια και συλλήψεις.
6. Στην αυγή των ‘70s, η Ελλάδα κινείται σε ρυθμούς δικτατορίας.
7. Στις 21 Μαΐου του 1970, η χούντα δίνει μία εβδομάδα διορία στους χίπις που έχουν εγκατασταθεί στα Μάταλα για να αποχωρήσουν, ενώ συνεχίζεται το κυνήγι των μακρυμάλληδων. Στις 9 Φεβρουαρίου του ‘71, στο αστυνομικό τμήμα Περιστερίου κουρεύονται σαράντα νέοι, που είχαν συλληφθεί επειδή είχαν μακριά μαλλιά.
8. Είναι περίπου την ίδια εποχή που πραγματοποιείται η τελευταία εκτέλεση θανατικής ποινής στη χώρα. Η εκτέλεση έγινε στο Ηράκλειο Κρήτης τον Αύγουστο του ‘72.  

(Από επίκαιρα της εποχής εκείνης)